Uluru

Uluru of Ayers rock

De plaats van Uluru in Australië

Uluru (voorheen Ayers Rock) is een reusachtige rotsformatie die ongeveer in het midden van Australië ligt, in een gebied dat wegens de rode kleur van de grond ook bekend staat als het Rode Centrum. Uluru is een van de bekendste toeristische attracties van het land.

[bewerk] Religieuze betekenis

Voor de lokale Aborigines, de Anangu, is Uluru een belangrijke religieuze plaats. De rots is verbonden met hun mythologie, de Tjukurpa, ook bekend als Droomtijd. Alle facetten van de rots hebben een bepaalde betekenis en zijn met elkaar verbonden via de mythologie in de Tjukurpa. Bepaalde scheuren in de rots zijn voor de Anangu de overblijfselen van een strijd tussen twee mythologische wezens uit de Droomtijd.

Verschillende kleine gaten worden geassocieerd met holen gegraven door mythologische mollen. Zo vormt de rots als het ware een Bijbel voor de Anangu, die geen schrift hadden om hun mythologie op te schrijven. Er zijn verschillende heilige plekken rondom de rots die een speciale rol spelen bij mannen- of vrouwenrituelen.

De Tjukurpa is grotendeels geheim voor niet-ingewijden. Het is bijvoorbeeld voor Anangumannen verboden om zelfs maar te kijken naar bepaalde delen van de rots die met vrouwen-Tjukurpa te maken hebben en andersom.

Australië werd oorspronkelijk door de kolonisten gezien als een Terra Nullius, land dat aan niemand behoorde. Aan het einde van de vorige eeuw won de gedachte terrein, dat de aboriginals de rechtmatige eigenaars zijn. In 1985 werden de Aborigines, in plaats van de regering, de rechtmatige eigenaars van de rots.

[bewerk] Toerisme

De meeste toeristen bezoeken de rots bij zonsopgang of bij zonsondergang. Door de steeds verschillende invalshoek van het licht lijkt de rots van kleur te veranderen, van geel tot donkerbruin. Uluru ligt in het Nationaal park Uluru-Kata Tjuta. In het park is een vakantiepark waar de meeste bezoekers verblijven. De meest nabij gelegen stad is Alice Springs, 440 km over de weg van Uluru.

Het beklimmen van de rots is in de Anangureligie taboe. Er is daarom een groot spanningsveld tussen de Tjukurpa en het intensieve toerisme in het park. Hoewel de Aborigines het eigendom van de rots terugkregen, kunnen zij geen verbod opleggen aan anderen om de rots te beklimmen. Toch zijn er elk jaar minder en minder toeristen die zich aan de klim wagen. Sommigen uit respect, anderen wegens de zware fysieke inspanning die de klim vereist. Sommige toeristen zijn overleden aan de zware klim. Als alternatief voor het beklimmen van de rots kan men ook een wandeling om de rots heen maken. Tijdens de wandeling worden bepaalde delen van de Tjukurpa met borden uitgelegd.

[bewerk] Geologie

Synforme structuur van Uluru en Kata Tjuta.

In hetzelfde park liggen op 50 km afstand van Uluru Kata Tjuta, een rotsformatie die ook bekend staat als de Olga's. Geologisch onderzoek heeft aangetoond dat beide rotsformaties bestaan uit gesteenten van dezelfde geologische ouderdom. Uluru bestaat uit mariene zandsteen rijk aan het mineraal veldspaat (dit gesteente wordt een arkose genoemd), Kata Tjuta uit conglomeraat, een gesteente dat bestaat uit veel grovere fragmenten.

Beide gesteenten werd gevormd in het tijdperk Neoproterozoïcum, tussen 900 en 550 Ma (miljoen jaar) geleden. Toentertijd werd het Amadeus-bekken dat zich bevond in dit deel van Australië, gevuld door een ondiepe zee. In deze zee werden puinwaaiers afgezet, met als brongebied een ouder, inmiddels deels weggeërodeerd gebergte, de Petermann Range. Hoe groter de korrels in een sediment, hoe moeilijker ze te verplaatsen zijn. Omdat de fragmenten in een zandsteen (zandkorrels) kleiner zijn dan in een conglomeraat, moet Kata Tjuta dichter bij de oorsprong van het sediment hebben gelegen.

Tijdens de Varistische gebergtevorming, rond 350 miljoen jaar geleden, werd het gesteente geplooid en is er een synform (een U-vormige plooi) ontstaan. De flanken van deze synform staan bijna verticaal. Vanaf het Krijt is de omgeving opgevuld met nieuw sediment, waardoor het landschap vrij vlak is. Alleen de meest competente (dus moeilijk erodeerbare) rotspunten, zoals Uluru en Kata Tjuta, steken boven de vlakte uit. Hoewel Uluru nogal eens een monoliet wordt genoemd, is dit strikt genomen niet juist. Een monoliet loopt namelijk niet door in de ondergrond, iets dat de zandsteenformatie van Uluru en Kata Tjuta wel doet (zie afbeelding).

Doordat de zandsteen bestaat uit opeenvolgingen van (roodgekleurde) veldspaat-rijke en meer kwarts-bevattende lagen (die daardoor geler zijn), is er een geband patroon zichtbaar. De veldspaten en glimmers in het sedimentair gesteente zorgen voor het glimmende uiterlijk van de berg. Verweerde en geoxideerde veldspaten hebben het gesteente een roodbruine roestige kleur gegeven.

[bewerk] 'A cry in the dark'

In 1980 trok Uluru wereldwijde media-aandacht door de verdwijning van de baby Azaria Chamberlain. Haar moeder, Lindy, beweerde dat het kind moest zijn weggesleept door een dingo tijdens een kampeeruitje nabij Uluru. De autoriteiten geloofden dit niet en de moeder werd vervolgd wegens kindermoord. Het voorval is verfilmd in "A cry in the dark".