Spore
|
Een spore, ook spoor (afgeleid van het Griekse sporā, zaad), is een klein, gewoonlijk enigcellig reproductief lichaam dat bestand is tegen opdroging en hitte en tot een nieuw organisme kan groeien. Het wordt vooral door bepaalde bacteriën, paddenstoelen, algen en niet-bloeiende planten geproduceerd.
Een spore is over het algemeen een cel die door een celwand wordt omringd. In het rustende stadium van reproductieve sporen wordt deze muur taai en waterdicht. Dit staat de cel toe om ongunstige omstandigheden zoals temperatuurschommelingen en vochtigheid te overleven.
Bij de ontkieming kunnen de sporen die aseksueel werden geproduceerd cellulaire of multicellulaire vormen aannemen die tot seksuele voortplanting kunnen bijdragen.
Vele eencellige planten en dieren reproduceren zowel door de vorming van sporen als door eenvoudige mitose. Gist, bijvoorbeeld, plant zich voort door sporen te vormen evenals door te ontspruiten.
Bij paddenstoelen hebben sommige sporen een dun muurtje om zich heen en ontkiemen snel; anderen hebben een dikker omhulsel en zijn beter bestand tegen invloeden van buitenaf.
Inhoud |
[bewerk] Categorisatie
Sporen kunnen op diverse manieren gecategoriseerd worden. Een mogelijke indeling is:
- Diasporen zijn verspreidingseenheden van paddenstoelen, evenals mossen, varens, varenachtigen en een paar andere planten.
- Rustend stadium in de levenscyclus van sommige bacteriën (endospore)
- Chlamydosporen (Chlamydia) zijn rustende sporen met een dikke buitenlaag bij paddenstoelen.
- Zygosporen zijn rustende sporen met een dikke wand (hypnozygoten) bij lagere schimmels die door seksuele voortplanting worden geproduceerd en tot conidioforen kunnen leiden.
Een andere indeling is de volgende:
- Een zoospore kan zich door middel van één of meerdere zweepstaartjes bewegen. Dit komt voor bij sommige algen.
- Aplanosporen kunnen zich niet bewegen, maar er kan zich potentieel een zweepstaartje vormen.
- Autosporen kunnen zich niet bewegen en hebben niet het vermogen een zweepstaartje te vormen.
- Ballistosporen wordt actief afgescheiden van een schimmelfruitlichaam (paddenstoel).
- Statismosporen wordt niet actief afgescheiden van een schimmelfruitlichaam (zie stuifzwam).
[bewerk] Voorbeelden
De volgende afbeeldingen tonen de positie van sporen in de levenscyclus van enkele organismen.
[bewerk] Varens
Varens zijn overblijvende planten. Jonge bladeren ontspringen uit de wortelstok en zijn dan aan de top opgerold. Aan de onderzijde van de bladeren zitten de sporenhoopjes, behalve aan onvruchtbare bladeren. Uit zo'n kleine spore ontstaat niet direct een varenplant. Eerst komt er een prothallium (voorkiem), een hartvormig blaadje. Hierop worden de voortplantingsorganen gevormd. Onder vochtige omstandigheden vindt bevruchting plaats. Op de bevruchte eicel groeit een varenplant. Deze zit eerst op de voorkiem, maar vormt later zelf wortels.
[bewerk] Mossen
Bij mossen is de generatiewisseling anders. Hier vormt de mosplant de geslachtscellen en uit de bevruchte eicel ontstaat dan een sporogoon (een steel met een doosje), afgedekt met een huikje (een soort mutsje). In dat doosje worden de sporen gevormd. Uit zo'n spore ontstaat een draadje, waaruit een nieuw mosplantje groeit.
[bewerk] Bacteriën
Sommige bacteriesoorten produceren endosporen, die heel lang kunnen overleven en heel weerstandig zijn aan chemische (ontsmettingsmiddelen, maagzuur, ...) en fysische (druk, temperatuur, ...) invloeden. Antrax-sporen (veroorzaker van miltvuur) zouden tot 50 jaar in de bodem kunnen overleven; Bij het eenvoudig begraven van met miltvuur besmette kadavers, zal de ziekte terugkeren bij dieren die er grazen. Ook niet-pathogene Clostridium-soorten vormen sporen die de zgn. schuimlever veroorzaken bij runderkarkassen.
