Poldermolen
Een poldermolen is een windmolen die water uit een polder maalt.
Het water wordt door een scheprad of door een vijzel (schroef van Archimedes) vanuit de polder omhoog gepompt. Dit type molen komt vooral voor in de laaggelegen poldergebieden van West-, Midden- en Noord-Nederland.
Anders dan bijvoorbeeld een korenmolen, een papiermolen of een zaagmolen waar de bewerking en productie van materialen een verkoopbaar product oplevert, is de poldermolen wellicht het enige type molen waar geen direct gewin voor de molenaar verkregen wordt. De poldermolen is meestal in het bezit van een heemraadschap, dat de molenaar voor bewezen diensten beloont.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
In het begin van de 15e eeuw werd in de omgeving van Alkmaar voor het eerst in Nederland gebruikgemaakt van poldermolens. Het idee bleek in de praktijk succesvol en weldra verschenen er door het land meer exemplaren. In de eeuwen daarna werd de poldermolen een belangrijk instrument bij de beheersing van de Nederlandse waterhuishouding. Tot de komst van de stoomgemalen vanaf de 19e eeuw en de elektrische gemalen in de 20e eeuw waren de poldermolens het belangrijkste hulpmiddel om polders droog te malen.
[bewerk] Verschillende typen
Er bestaan verschillende typen poldermolens. Op de bovenste foto staat een achtkante poldermolen (een Noord-Hollandse binnenkruier). Andere typen poldermolens zijn de tjasker, de spinnenkop, wipmolen en de Amerikaanse windmotor.
[bewerk] Werking
Een poldermolen maakte oorspronkelijk gebruik van een scheprad om het water naar een hoger niveau te scheppen. Met deze techniek kan een molen het water ongeveer anderhalve meter verzetten. Met de toepassing van de vijzel (schroef van Archimedes) vanaf de 19e eeuw kon de opvoerhoogte vergroot worden.
[bewerk] Molengang
Als het te overwinnen niveauverschil groter is dan een molen aan kan worden er meerder molens geplaatst. Als er twee of meer molens het water van eenzelfde lage waterpeil naar eenzelfde hoger waterpeil, de boezem, verplaatsen, wordt dit een molengang genoemd.
Indien het water over een grotere hoogte moet worden verplaatst dan wat één molengang maximaal aan kan, dan worden meerdere opeenvolgende molengangen gebouwd. Dit komt vooral voor bij diepgelegen polders. Dit wordt getrapte bemaling genoemd:
- de ondermolen maalt het water vanuit de polder in de onderboezem;
- de middenmolen maalt het water uit de onderboezem in de tussenboezem;
- de bovenmolen maalt het water in de ringvaart.
Nederlands bekendste molengang staat in Kinderdijk.
[bewerk] Droogmaking van grote meren
Molenbouwer Jan Adriaenszoon Leeghwater verbeterde in de 17e eeuw de techniek van de poldermolen. Hierdoor en dankzij de toepassing van molengangen, konden vanaf de 17e eeuw ook grotere meren worden drooggelegd. Het eerste grote project was de Beemster, die in 1612 met enige tientallen molens werd drooggemalen. Wegens succes werd deze formule bij meer polders toegepast. Bij de Schermer zijn nog steeds enkele molengangen aan te treffen.
[bewerk] Gemalen
Tegenwoordig is de functie van de poldermolens veelal overgenomen door moderne gemalen, die met een grotere capaciteit onder alle weersomstandigheden het water over een grotere hoogte kunnen verplaatsen. Er zijn echter vooral in Noord- en Zuid-Holland nog vele tientallen poldermolens aanwezig in het laaggelegen land.
