Pan (god)
Pan (Gr. Παν) is de Griekse god die waakt over herders en hun kudden. Verder is hij de god van het vee en het dierlijk instinct.
Hij heeft het onderlijf en de hoorns van een geit, maar een menselijk bovenlijf. Verder heeft hij een lang smal gezicht, een grote neus en geile oogjes.
De panfluit is naar hem vernoemd. Deze kreeg hij toen hij een nimf achterna zat. Zij wou graag maagd blijven en bad tot de goden terwijl ze Pans adem al in haar nek voelde. Haar gebed werd verhoord en ze veranderde net op tijd in een rietstengel. Daar maakte Pan toen zijn fluit van.
Zijn afschrikwekkende uiterlijk vervulde de mensen met angst: dat is de verklaring van het woord pan-iek. Een panische schrik is een plotselinge, algemene, maar ongegronde schrik. Om die reden kon men hem maar beter te vriend houden. Sinds de Middeleeuwen werd zijn uiterlijk overgenomen om de duivel af te beelden.
Op de afbeelding wordt Pan in associatie gebracht met Eros en Aphrodite vanwege zijn zinnelijkheid. Maar zover bekend is, heeft Pan echter nooit iets met Aphrodite of Eros te maken gehad. Hij was de zoon van Hermes, kon het goed vinden met Dionysos. Apollo was zijn muzikale concurrent.
Vooral het verhaal van koning Midas, over de concurrentie tussen Pan en Apollo, is bekend .
Het begon met de sater Marsyas, die een fluit vond die Pallas Athene gemaakt had en vervolgens had weggegooid omdat zij haar wangen te bol vond worden als ze er op blies. Marsyas oefende op de fluit en op een gegeven moment daagde hij Apollo uit. Apollo nam de uitdaging aan en hij won van Marsyas. Als straf zou Apollo hem levend villen. Pan kon het niet verkroppen dat een van zijn onderdanen zo aan zijn eind kwam en hij daagde als tweede Apollo uit. Bijna iedereen vond Apollo weer beter spelen. Pan zou hetzelfde lot ondergaan als Marsyas, als Dionysos en koning Midas zijn muziek niet beter vonden dan die van Apollo. Apollo werd zo kwaad dat hij koning Midas ezelsoren gaf vanwege zijn dwaze wansmaak. (Dat vond Apollo althans dwaas). Het is niet bekend hoe de verhouding was tussen Pan en de andere goden op de Olympus.
In de tijd van keizer Tiberius hoorde een schipper, Thamus, die nabij het eiland Paxos voer, een stem uit het niets die hem vertelde dat de grote god Pan dood was. Thamus moest dit vertellen aan de mensen van Palodes (tegenwoordig Butrint in Albanië). Toen hij in de buurt van Palodes kwam, riep hij naar de wal: "De grote god Pan is dood!" Vanaf de wal klonken weeklachten uit vele kelen en de ontzette schepelingen vertelden dit verhaal overal rond in de antieke wereld, en een eeuw later schreef Plutarchus het op in zijn boek De Defectu Oraculorum (over het zwijgen van de orakels). Hierdoor is Pan de enige god van wie ons de dood is gemeld.
Pan had ook een halfbroer, genaamd Arcas
