Max Havelaar (boek)
Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy (ook wel de Max Havelaar genoemd) is een boek van Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli, geschreven in 1859 in Brussel. Het is een van de belangrijkste werken uit de Nederlandse literatuur. Max Havelaar is ook de naam van de hoofdpersoon uit het boek. Het boek werd in 1976 verfilmd.
Inhoud |
[bewerk] De Max Havelaar
[bewerk] Thematiek
Multatuli schreef Max Havelaar als een aanklacht tegen het misbruik van het Cultuurstelsel, tegen herendiensten, en tegen plichtsverzuim door Nederlandse ambtenaren in Nederlands-Indië. Tot zijn frustratie werd het werk als zodanig niet serieus genoeg genomen. Het maakte van Multatuli echter meteen een bekend schrijver.
[bewerk] Structuur
Max Havelaar is een kaderverhaal of raamvertelling, opgebouwd uit vier delen (A, B, C en D).
In A wordt het verhaal verteld door Droogstoppel, het prototype van een benepen, gierig man zonder een greintje fantasie. Droogstoppel ontmoet na vele jaren een voormalig klasgenoot, Sjaalman (een alter ego van Havelaar), die hem vraagt een manuscript uit te geven.
B is het verhaal van het manuscript. Dit verhaal volgt in grote lijnen de werkelijke belevenissen van Multatuli ("Havelaar") als assistent-resident in Nederlands-Indië.
Havelaar vertelt in dit deel ook de parabel van de Japanse steenhouwer. Die wenst zich niet te schikken in zijn nederig lot, en krijgt de kans via een aantal identiteitswisselingen steeds hogerop te komen. Hij verandert zelfs in de regen, en in de rots waarin hij had gehakt — "doch tevreden was hij niet". Ten slotte keert hij terug in zijn oude beroep. Het is een verhaal met een moraal; ambitie maakt ongelukkig, tevredenheid is beter dan verlangen.
In C worden inlandse verhalen verteld, zoals het beroemde verhaal van Saïdjah en Adinda. Dit verhaal, dat lezers vanaf de verschijning van het boek sterk heeft aangesproken, is een felle aanklacht tegen de uitbuiting van de Javanen, de uitzichtloosheid van het volk en het werkeloos toezien van de autoriteiten.
In D neemt Multatuli zelf het woord, om een aanklacht tegen de beschreven corruptie te uiten, en nu richt hij zich rechtstreeks tot het Staatshoofd, koning Willem III. Hij waarschuwt de koning voor wat er in zijn naam gebeurt in de "gordel van smaragd".
[bewerk] Eerste zin en laatste appèl
De eerste zin uit de Max Havelaar is een van de bekendste uit Multatuli's gehele oeuvre geworden:
| Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht n° 37. |
Deze "ik" is Batavus Droogstoppel, en het is geen toeval dat het boek met het woord "ik" begint. Droogstoppel staat voor het egoïstische type zakenman dat alles op zichzelf en op eigen gewin betrekt, en niet in staat is buiten de eigen enge denkkaders te treden.
Het boek besluit met een indringend appèl, waarin Multatuli nog eenmaal zijn retorische vermogens tentoonspreidt:
| Dit boek is een inleiding . . . Ik zal toenemen in kracht en scherpte van wapenen, naarmate het noodig zal wezen . . . |
[bewerk] Uitgeefgeschiedenis
Multatuli verkocht het manuscript aan de Amsterdamse advocaat en schrijver Jacob van Lennep om het te laten uitgeven. Terwijl Multatuli het boek had bedoeld als een aanklacht voor de massa, maakte Van Lennep er een dure editie van, waarin hij bovendien de politieke boodschap afzwakte door plaatsnamen en jaartallen door puntjes te vervangen; tot woede van de schrijver die echter een proces tegen deze verminking van zijn boek in 1861 verloor. Later is de Max Havelaar in meer dan 140 talen uitgegeven. In Nederland heeft het herdruk op herdruk beleefd. Anders dan veel ander 19e-eeuws literair werk is het nog steeds in druk.
Het verhaal van Saïdjah en Adinda is in een aantal losse uitgaven verschenen; ook andere fragmenten zijn wel apart uitgebracht, zoals Havelaars "Toespraak tot de hoofden van Lebak".
De verfilming (Fons Rademakers, 1976) heeft het boek ook in Indonesië faam bezorgd.
[bewerk] Keurmerk
De Zwitserse stichting "Max Havelaar" heeft haar naam ontleend aan de titel van het boek. De stichting verleent een gelijknamig keurmerk aan producten waarvan de producenten, uit derdewereldlanden, betere kansen op de internationale markt krijgen.
[bewerk] Trivia
Het oude Nederlandstalige Wikipedia-logo was gebaseerd op het internationale: een 'wereldbol' met daaronder de naam van dit project. De wereldbol in de Nederlandstalige versie bestond uit tekst van de eerste pagina van het eerste hoofdstuk uit de Max Havelaar.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
 |
Meer bronnen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Max Havelaar op de Nederlandstalige Wikisource. |
