Leugen

Een leugen is een bewering die met opzet in strijd is met de waarheid. Er zijn gradaties in de mate van opzet en in de mate waarin de bewering afwijkt van de waarheid. Bij afwezigheid van boze opzet spreken we van fantasie of een vergissing; bij geringe afwijking van de waarheid spreken we van een halve waarheid, overdrijving of juist bagatellisering.

De grens tussen datgene wat voor waar kan doorgaan en wat niet waar is, is soms vaag. Soms is het makkelijk aan te tonen of iets waar is of niet. Soms is dat moeilijk. Wanneer mijn buurman beweert dat hij een directe afstammeling is van tsaar Nicolaas II, is de onwaarheid goed aan te tonen met DNA-onderzoek (de hele tsaristische familie werd in de revolutie vermoord). Wanneer hij echter beweert Russisch bloed in de aderen te hebben, zou dit best waar kunnen zijn. Wie weet is er wel een Russisch familielid in zijn stamboom. Wie wie het eerst heeft geslagen in een huiselijke ruzie is meestal niet aan te tonen als er geen getuigen bij waren. Bovendien is het begrip waarheid uiterst rekbaar, en daarbij het begrip leugen ook.

Bij een leugen is opzet in het spel. Als iemand beweert professor te zijn terwijl dit niet zo is, en hij dit opzettelijk doet -bijvoorbeeld om te imponeren-, is dit een leugen in de strikte zin van het woord. Als iemand van de CIA echter beweert dat Osama bin Laden op grond van zijn gegevens in Qetta in Pakistan is, en dit is niet zo, dan is dit een vergissing en geen leugen. Dikwijls valt echter die beoordeling moeilijk te maken omdat meestal niet inzichtelijk is welke gegevens een CIA-agent tot zijn beschikking heeft. Uit de aard van de zaak zijn dat er namelijk meer dan hij bekend zal maken.

Liegen kan tot strafbare feiten leiden, onder andere als het valt onder het begrip valsheid in geschrifte, smaad of meineed.

Bij de geestesziekte pseudologia fantastica worden herinneringsvervalsingen zo sterk, dat ze voor de lijder als waarheid geaccepteerd worden. Als hij deze onware "herinneringen" vervolgens uitspreekt, liegt hij niet in de strikte zin van het woord. Hetzelfde geldt voor lijders aan wanen. Het beweerde is volgens hen immers waar. Slechts door een specifieke manier van vragen toe te passen (trechteren) kan het geloof in een eigen leugen worden doorbroken.

Men zal dit moeten onderscheiden van pathologisch liegen. Een pathologische leugenaar weet, in tegenstelling tot de pseudologische leugenaar, heel goed dat zijn beweringen niet waar zijn, maar kan alleen de impuls om te liegen niet bedwingen.

Bij de Narcistische persoonlijkheidsstoornis vertelt de leugenaar over zijn behoeftes of grootste plannen die tot succes kunnen leiden, terwijl zijn plannen echter vaak niet haalbaar zijn.