Jan van Leiden
Jan van Leiden (1509 - Münster, Westfalen, 22 januari 1536) ofwel Jan (Johan) van Leyden (eigenlijk Johann Bockelson of Beukelszoon) was rondtrekkend prediker van de Wederdopers en een van de leiders, later koning van het kortstondige doperse koninkrijk in Münster.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
Johan Beukelszoon werd in Münsterland geboren als zoon van Jan Beukels en de dienstmeid Aleke. Hij leerde het kleermakersvak en werkte in Vlaanderen en Engeland. Hij trok naar Leiden en trouwde met de weduwe van een schipper. Als koopman reisde hij naar Lübeck en Lissabon. Uiteindelijk dreef hij in Leiden de herberg In den Witte Lely, was meesterzanger, rijmdichter en toneelspeler bij de stedelijke festiviteiten.
In 1533 leerde Jan van Leiden de Wederdoper Jan Matthijs kennen en liet hij zich door hem dopen. Zijn belangstelling voor deze nieuwe christelijke groepering was al eerder gewekt toen hij bij een bezoek aan Münster een preek van Bernhard Rottmann had gehoord.
[bewerk] Het Wederdopersrijk in Münster
Jan Matthijs stuurde Jan van Leiden als apostel naar Münster, om de Wederdopers aldaar te ondersteunen. Al gauw werd hij naast Matthijs leider van de Wederdopers in de stad. De Wederdopers verkregen de meerderheid in de gemeenteraad en maakten van Münster een van hun bolwerken. De uit de stad verdreven bisschop Frans van Waldeck belegerde de stad al sinds 28 februari 1534 met hulp van troepen van de landgraaf Filips van Hessen.
Jan Matthijs kwam bij een uitval uit de belegerde stad om het leven op 4 april 1535. Jan van Leiden werd de enige leider van de Wederdopers in Münster. Hij nam de titel van koning aan en richtte het theocratische “Koninkrijk Sion” op. Hij omgaf zich met een luisterrijke hofhouding.
Met behulp van een raad van "12 Apostelen" en met zijn stadhouder en scherprechter Berend Knipperdolling en zijn "Rijkskanselier" Heinrich Krechting zou Jan van Leiden een waar schrikbewind hebben uitgeoefend en ieder verzet in bloed hebben gesmoord.
Ter voorbereiding op de vermeende naderende Apocalyps liet hij alle boeken behalve de Bijbel verbranden. Het geld werd afgeschaft en polygamie en gemeenschap van goederen werden ingevoerd. Op overtreding van de Tien Geboden stond de doodstraf.
Jan van Leiden had 17 vrouwen. Hij zou een van hen, Elisabeth Wandscherer, publiekelijk zelf hebben onthoofd omdat ze hem wilde verlaten. Enige twijfel over de historische juistheid van deze overleveringen is op zijn plaats. De kerkelijke en wereldlijke autoriteiten lieten deze verhalen na hun overwinning op de Wederdoperbeweging ter afschrikking verspreiden.
Het Doperrijk van Jan van Leiden kwam ten einde toen de troepen van de bisschop en de landgraaf van Hessen op 25 juni 1535 Münster als gevolg van verraad innamen. Pas na verbitterde straatgevechten werden de aanhangers van de Wederdopers verslagen.
De Tegenreformatie nam zijn loop en bood alle Wederdopers en ook Lutheranen de keuze tussen terugkeer naar het katholieke geloof of strafvervolging.
Antonius Corvinus (1501-1553) wilde ook Jan van Leiden, Berend Knipperdolling en Berend Krechting bekeren. Omdat hij daar niet in slaagde werden ze op 22 januari 1536 doodgefolterd. Hun lichamen werden in ijzeren kooien opgehangen aan de toren van Lambertikerk in Münster. In deze kooien lagen de lichamen ter afschrikking tot 1881 te vergaan. De kooien zijn nog steeds te bezichtigen.
Hoofdprediker Bernhard Rotmann en Berend Krechtings broer Hendrik wisten te ontsnappen. Hendrik Krechting verkondigde het Doperdom later in Oldenburg.
[bewerk] Literatuur
- Kristus, Robert Schneider, roman over de geschiedenis van Jan van Leiden
- Q, Luther Blissett, 2002, roman, beschrijving van het leven van Jan van Leiden
- The Tailor-King: The Rise and Fall of the Anabaptist Kingdom of Münster, Anthony Arthur, ISBN 0312267835
[bewerk] Trivia
Jan van Leiden heeft zijn naam gegeven aan het gezegde zich ergens met een jantje-van-leiden van afmaken: zijn best niet doen. Vroeger luidde de uitdrukking het afleggen met Jan van Leiden, wat een belediging was voor verkopers van loze beloften.
