Hendrik de Cock

Hendrik de Cock (Wildervank, 12 april 1801 - Groningen, 14 november 1842) was een Nederlands predikant die aan de basis stond van de gereformeerde afscheiding.

Na te hebben gestudeerd in de stad Groningen werd hij predikant in achtereenvolgens Eppenhuizen, Noordlaren en Ulrum. In laatstgenoemde plaats, waar hij de opvolger was van Petrus Hofstede de Groot, kreeg De Cock van zijn gemeenteleden te horen dat zijn prediking diepgang miste.

Hij nam die kritiek zo serieus dat hij zich ging verdiepen in de geschriften van Calvijn. Uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat de Bijbelse leer lang niet altijd in de kerk werd nageleefd. Vooral een bepaalde uitspraak van een van zijn kerkleden raakte De Cock diep ("Indien ik ook maar één zucht tot mijn zaligheid moest bijbrengen, was ik voor eeuwig verloren"). Zodoende verliet De Cock de minder orthodoxe richting van de Groninger Godgeleerden en ging hij over naar de orthodox-calvinistische groepering. Hij verwierp de nadruk op de opvoedende kracht van het evangelie, en gaf de erfzonde een nadrukkelijke plaats in zijn preken.

Omdat hij openlijk kritiek spuide op zijn collega-predikanten werd hij op 19 december 1833 (dus net voor de kerst) door het kerkbestuur geschorst. Een half jaar later werd hij zelfs afgezet. Dit gebeurde tegen de wil van de kerkenraad van Ulrum die het niet kon bevatten dat een predikant werd afgezet die volgens de officiële belijdenisgeschriften preekte. Eveneens werd De Cock geconfronteerd met een aanklacht bij de synode.

Het eind van het liedje kwam nog geen jaar later toen De Cock en zijn volgelingen (waaronder de voltallige kerkenraad van de Nederlandse Hervormde kerk in Ulrum) zich op 13 oktober 1834 officieel afscheidden van de Nederlandse Hervormde Kerk. De volgende dag tekenden zij de Acte van Afscheiding. Diegenen die verantwoordelijk waren voor het beheer van de kerkelijke goederen (kerkvoogden en andere notabelen) gingen hier niet in mee wat erin resulteerde dat De Cock en zijn afgescheiden kerkenraad geen gebruik meer konden maken van het kerkgebouw. Sinds de herstructering van 1816 die had geleid tot de Nederlandse Hervormde kerk waren namelijk alle kerkelijke goederen eigendom van de landelijke kerk.

Omdat in die tijd verenigingen een machtiging van de koning nodig hadden en koning Willem I deze niet gaf (hij had immers de herstructurering van de Nederlandse Hervormde kerk van bovenaf opgelegd) werden er soldaten ingekwartierd bij de Afgescheidenen. Dominee de Cock werd zelfs vanwege 'verstoring van de rust' tot drie maanden gevangenisstraf veroordeeld en met zijn gezin uit de pastorie gezet.

Na korte tijd liep het aantal volgelingen in de duizenden (door anderen werden ze spottend Koksianen genoemd). Behalve de afgescheidenen uit Ulrum gingen namelijk nog een aantal andere Hervormde gemeenten mee. Deze afscheidingsbeweging kreeg de naam De Afscheiding en heette in eerste instantie de Christelijke Afgescheiden Kerk. Alleen al in Groningen en Drenthe waren er in 1836 al meer dan 30 afgescheiden kerken. De Cock deed pastoraat voor een groot gebied, aanvankelijk geheel deze regio, leidde andere voorgangers op, en schreef talloze brochures waarin hij zijn ideeën uiteenzette.

Hieruit deden zich een aantal scheuringen voor (de Kruisgemeenten). In 1869 verenigde het grootste deel van al deze afgescheiden kerken zich tot de Christelijk Gereformeerde Kerk; op haar beurt fuseerden de meesten van laatstgenoemde in 1892 zich met de afgescheiden hervormden van de Doleantie uit 1886 tot de Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN). In 2004 zijn de GKN gefuseerd met de Nederlandse Hervormde kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerken tot de Protestantse Kerk in Nederland.

Een deel van de al eerder genoemde Kruisgemeenten bleven buiten al deze fusies en vormden later met andere groeperingen de Gereformeerde Gemeenten.

Hendrik de Cock ligt begraven op de Zuiderbegraafplaats aan de Hereweg in de stad Groningen.