Haïtiaanse Vodou
Met de slavernij is de Westafrikaanse Vodun op Haïti en andere Caraïbische landen terechtgekomen. Op Haïti onstond zo de religie Vodou. NB: Vodun is officieel godsdienst in het Westafrikaanse land Benin, Vodou is officieel godsdienst op het Caraïbische eiland Haïti sinds 4 april 2003 (bij presidentieel decreet), Voodoo is de variant die bestaat in Louisiana, USA, net als Hoodoo, wat vooral de kruidengeneeskunst en magische kant is van Voodoo.
Omdat alle plantagehouders, ook de Franse, hun slaven onder dwang kerstenden, dus het (vooral Roomskatholieke) christendom bijbrachten en doopten, heeft de originele Westafrikaanse Vodun zich vermengd met het katholicisme en uit deze synthese kwam de Haïtiaanse Vodou voort. Vodou is een zgn. syncretistische religie, net als Santeria op Cuba, Candomblé in Brazilië, Obeah op Jamaica, Winti in Suriname, en Shango op Trinidad. Vodou en het Roomskatholicisme zijn op Haïti de grootste godsdiensten, al is het Protestantisme sterk groeiende. Vodou bepaalt de cultuur van Haïti.
Inhoud |
[bewerk] Basis Theologie
In de Haïtiaanse Vodou erkent men één God, Bondye of Gran Met, waarmee deze religie zich schaart onder de monotheïstische godsdiensten. Er bestaan echter legio "geesten" en "godheden" die als bemiddelaars tussen God en de mensen beschouwd worden. Deze entiteiten worden Loa (uitspraak: Lwa) genoemd. Deze Loa hebben belangrijke krachten die zij echter van God hebben ontvangen. Loa verschillen daarin niet zoveel van hun Christelijke tegenhangers, de engelen en de duivels. Loa opereren in hetzelfde gebied, nl. tussen God enerzijds en mensen anderzijds. Ze heten ipv. Loa ook Zanges, dat zijn "des anges", dus 'engelen', of Mystères, dus de 'mysteriën', lett. 'geheimen'. Er zijn een groot aantal Loa (401, zegt men soms), en die zijn ingedeeld in zgn. Nacions of naties. De bekendste 'naties' zijn de groep Loa die allemaal Rada zijn, dat is 'cool', de groep die Petro is of 'hot', en de groep die in de onderwereld en op het kerkhof te vinden is, de Ghédé. Er is een bijzonder duidelijke kleurcode in Vodou. Voor rada-Loa is die in elk geval wit, en soms lichtblauw of roze, voor Petro-Loa rood en soms donkerblauw, en voor de Ghédé zwart en purper. De belangrijkste Loa hebben elk ook een duidelijke eigen kleur. Samen met de Loa kent de Haïtiaanse Vodou ook het bestaan van de geesten van voorouders, Les Morts en de Marasa, de tweelingen.
Iedere persoon heeft een lichaam en twee zielen, de ti-bon-ange , dus de 'kleine goede engel', de persoonlijke ziel, en de gwo-bon-ange, dus de 'grote goede engel', een soort universele ziel van een persoon, ook wel de 'dubbel'. De persoon is onsterfelijk middels die gwo-bon-ange die, in de loop der tijd, kan opgaan in de Loa. De ti-bon-ange is de ziel die in het hoofd huist, en die weggaat wanneer een mens (een priester, priesteres of 'serviteur') in trance gaat.
[bewerk] Priesters en hiërarchie
Binnen de Haïtiaanse Vodou vind je mannelijke priesters, de houngan en vrouwelijke priesters mambo genaamd. Verder zijn er ook nog bokor , dat zijn beoefenaars van zwarte magie en tovenarij. Deze bokor zijn los verbonden met Vodou. Er bestaat enige hiërarchie binnen de Vodou, er zijn nl. drie wijdingen, t.w. 'hounsi', 'mambo sur pwen' resp. 'houngan sur pwen' en 'mambo asogwe' resp. 'houngan asogwe'. De laatste is de hoogste graad van inwijding. Mambo's en Houngans Asogwe mogen ook bloedoffers brengen. Houngans, mambos en bokors handelen in relatieve zelfstandigheid. De verassende eenheid die Vodou kenmerkt is veroorzaakt door de manier waarop de ontwikkeling plaatsvond en niet door hiërarchische controle. Binnen de Haïtiaanse Vodou bestaat geen hogere clerus en evenmin een overkoepelend lichaam. Ook geen heilig boek.
Behalve de hierboven genoemde functies binnen de Haïtiaanse Vodou bestaan er lagere religieuze officials die op meerdere manieren helpen bij de ceremonies. De houngenikon is een soort ceremoniemeester. De hounsi zijn dienar(ess)en, veelal vrouwen, die in het wit gekleed gaan tijdens een "sérémoni vaudou", dat is een ritueel, dat makkelijk een hele nacht kan duren, met liederen, dansen, en offers, en trance.
Het centrum van het ritueel is de "poto mitan", een paal die letterlijk het centrum vormt van de "peristyle" of tempel. Langs de "poto mitan" dalen de Loa af tot op deze aarde, en tot in de tempel.
Bij iedere Vodou eredienst staan drummers centraal. De tanbu , de Afrikaanse drum, levert de ritme's die van groot belang zijn tijdens de eredienst. Er wordt door drie drummers gespeeld op drie drums van verschillend formaat: de papa , de manma en de petit. Ook wordt er wel gespeeld op de, veel zeldzamere, assortor een drum van 150-180 cm, die vanaf een verhoging gespeeld wordt.
[bewerk] Riten
De Loa kunnen ingezet voor worden bij alle vragen die men in het dagelijks leven heeft. Ze worden gezien als hard werkende krachten in de natuur en worden gevoed door degenen die hen dienen, de serviteurs. Een primaire categorie binnen de rites is de manje, een offerande van voedsel, dwz maaltijden van groenten of fruit, of het bloed van dieren, gewoonlijk kippen of geiten, die geofferd worden. (Het vlees wordt erna gegeten door de gemeenschap van "serviteurs"!) Soms worden er varkens of zelfs runderen geofferd om hun levenskrachten over te dragen aan de loa. Ook worden er manje gehouden om de overledenen te voeden of als dankzegging voor specifieke diensten die de Loa hebben verschaft.
