Fijn stof

Fijn stof in Bangladesh

Fijn stof, ofwel in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer, maakt deel uit van de luchtvervuiling en heeft een ongunstig effect op de gezondheid van mensen.

Fijn stof blijft in de lucht zweven en bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, van verschillende herkomst, en dus met een verschillende chemische samenstelling. Het is niet bekend welke stofdeeltjes schadelijk zijn voor de gezondheid, maar dat fijn stof erg schadelijk is, is wel bekend. Daarnaast is er recent aandacht gekomen voor deze vorm van luchtvervuiling in de discussie over mondiale zonsverduistering, omdat deze zelfs gevolgen zou kunnen hebben voor het klimaat.

[bewerk] Effecten op de gezondheid

PM10 concentratie in België op 4 februari 2005, 24 uurs gemiddelde, bron IRCEL - CELINE

Langdurige blootstelling aan fijn stof kan leiden tot problemen met de gezondheid en mogelijk zelfs voortijdig overlijden. Ziekten die kunnen ontstaan of verergeren door fijn stof zijn hart- en longziekten, bronchitis en astma. Er is statistisch de laatste tientallen jaren een algemene verhoging vastgesteld van het aantal ademhalingsaandoeningen (CARA) bij jonge kinderen en steeds vroeger moeten 'puffertjes' worden voorgeschreven.

De kleine zwevende deeltjes komen bij inademing diep in de longen terecht. Grotere deeltjes worden door de neus vastgehouden en uitgescheiden via het slijmvlies. Naar schatting stierven in Nederland in 2004 1700 tot 3000 mensen vroegtijdig door de acute effecten van het inademen van fijn stof. De langetermijneffecten omvatten nog een groter aantal mensen, men denkt dat 10.000 tot 15.000 personen vroegtijdig (enkele maanden tot maximaal enkele jaren te vroeg) overlijden. In Nederland overlijden jaarlijks 145.000 mensen (alle doodsoorzaken bij elkaar opgeteld) [1]. Een sterfte van 15.000 mensen door fijn stof betekent dat meer dan 10% van alle sterfgevallen in Nederland door fijn stof wordt veroorzaakt. Men ziet door fijn stof tevens een toename van luchtwegklachten, hoesten, benauwdheid, verminderde longfunctie en meer ziekenhuisopnames. Eind 2005 is wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd, dat een direct verband aantoonde tussen een chronische blootstelling aan een middelmatige concentratie PM2.5 en aderverkalking, bij muizen.

Enkele risicogroepen zijn extra gevoelig voor fijn stof, bijvoorbeeld ouderen, kinderen en mensen met luchtwegaandoeningen. Echter, uit de milieujaarbalans 2005, van het RIVM, blijkt dat er voor fijn stof géén veilige ondergrens is. Wat dat betreft is fijn stof te vergelijken met asbest en radioactieve straling, waarvoor ook geen veilige ondergrens bekend is.

[bewerk] Soorten fijn stof en herkomst

Fijn stof wordt in drie groottes ingedeeld:

PM10, deeltjes met een aërodynamische diameter kleiner dan 10 micrometer. PM staat hierin voor "particulate matter".
PM2,5, deeltjes met een aërodynamische diameter kleiner dan 2,5 micrometer
Deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer (ultrafijn stof)

Er wordt onderscheid gemaakt tussen primair en secundair fijn stof:

Primaire deeltjes (primair fijn stof): ontstaan door wrijving, bijvoorbeeld het malen van stoffen in de industrie (bijvoorbeeld mengvoerder- of chemiebedrijven), het remmen van vervoermiddelen of door de wind (die deeltjes langs gebouwen of rotsen schuurt) en bij de verbranding van fossiele brandstoffen als steenkolen, aardolie en aardgas (vliegas en bijvoorbeeld dieselroet).
Secundair fijn stof: ontstaat als moleculen van verzurende stoffen als stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SO2) en ammoniak (NH3) zich verbinden tot zouten. Deze kunnen zich ook aan primaire deeltjes hechten.

De bronnen van fijn stof in Nederland in 2002, Figuur afkomstig van de website van het ministerie van VROM

Fijn stof komt uit verschillende bronnen:

uitstoot door het verkeer, bijvoorbeeld roet uit dieselmotoren. Daarbij tellen ook mee dieselmotoren in (zee)schepen, locomotieven;
uitstoot door industrie;
uitstoot door elektriciteitscentrales;
uitstoot uit woningen, bijvoorbeeld door een open haard, een houtkachel, een allesbrander, de barbecue alsmede door sigarettenrook;
afkomstig van natuurlijke bronnen, bijvoorbeeld zeezout, of stof vanuit de bodem.

Het fijn stof in de lucht boven Nederland komt voor het grootste deel uit "een" buitenland, maar toch exporteert Nederland meer dan het importeert. Het gebied van Londen, Amsterdam, Rotterdam, Antwerpen, Ruhrgebied, is te zien als de top van een vulkaan die fijn stof produceert.

[bewerk] Concentraties

Het aantal dagen in 2002 waarop de normwaarde van fijn stof in Nederland werd overschreden. Figuur afkomstig van de website van het ministerie van VROM

In Nederland zijn de concentraties fijn stof vooral verhoogd binnen 100 meter van een drukke snelweg, of binnen 50 meter van een drukke stedelijke weg. In grote steden wordt hierdoor tot 10% van de bevolking aan fijn stof blootgesteld (stand van zaken in 2004). Maar over heel Nederland ligt een deken van fijn stof. Niettemin zijn de concentraties vanaf de jaren 80 van de twintigste eeuw gedaald (van 116 kiloton uitstoot aan fijn stof in 1980 tot 47 kiloton in 2002). Dit is voornamelijk te danken aan maatregelen in de industrie, bijvoorbeeld door de toepassing van stoffilters. Men verwacht in de toekomst een verdere daling door de aanscherping van de emissienormen.

[bewerk] Europese normering

De normering voor fijn stof is afkomstig van de Europese Unie. In 2005 mag het daggemiddelde van fijn stof niet het niveau van 40 microgram per kubieke meter overschrijden over een heel jaar. Per individuele dag mag 50 microgram per kubieke meter niet overschreden worden, maar dit mag slechts 50 dagen per jaar voorkomen. In 2010 worden deze normen aangescherpt zoals aangegeven in onderstaande tabel:

	Fase 1 1 januari 2005	Fase 2^ 1 januari 2010
Jaargemiddelde	40 µg/m³	20 µg/m³
Daggemiddelde (24-uur) met aantal overschrijdingen per jaar	50 µg/m³ 35	50 µg/m³ 7

^ is een indicatieve waarde.

Momenteel (vanaf 2004) heeft deze Europese norm ernstige gevolgen voor bouwactiviteiten in Nederland. Door de Raad van State zijn een aantal besluiten van het Nederlandse kabinet voor de aanleg van spitsstroken vernietigd, omdat de stofconcentratie door deze activiteiten licht zou toenemen. De aanleg van nieuwe eilanden voor IJburg is stilgelegd. Ook de vestiging van nieuwe industrie wordt hierdoor sterk belemmerd.