Capoeira
Capoeira is een Braziliaanse vecht-dans (dança-luta). Zij heeft haar wortels in de vechtmethoden en de danstechnieken meegenomen door de Afrikaanse bevolking in de tijd van de slavernij in Brazilië. Het kenmerkende aan de dans zijn vanuit de handstand met twee benen gemaakte hoog schoppende bewegingen. Twee jonge mannen dansen in een kleine cirkel; de 'verdedigende' partij maakt laag gebukte ontwijkende bewegingen van zijn kant.
Inhoud |
[bewerk] Spel
Boven alles is capoeira een spel. Er is geen winnaar of verliezer. Wel is vaak snel duidelijk wie het spel het beste beheerst; wie is sneller of creatiever? Wie heeft er meer kennis van de regels? Wie heeft meer ervaring? Capoeira is geen pure sport; het gaat niet slechts om bewegen maar ook om muziek. Het is een combinatie van muziek maken, naar muziek luisteren en bewegen en reageren op die muziek. Er worden verschillende muziekinstrumenten gebruikt; de berimbau, atabaque (percussie instrument), pandeiro (tamboerijn), agogo (koebel) en reco reco. Het spel wordt door twee personen tegelijk in een cirkel beoefend. Geestelijke weerbaarheid tonen door snel te reageren met tactische bewegingen en het uit balans brengen van degene met wie je speelt zijn de uitgangspunten.
[bewerk] Historie
Een veel gehoorde suggestie over de ontwikkeling van capoeira is de stelling dat de slaven 'gevechtstraining' camoufleerden als dans om zo de onderdrukker te misleiden. Deze had op die manier geen notie van het feit dat de slaven bezig waren met hun oorspronkelijke cultuur en de versterking van hun fysieke weerbaarheid. De oorsprong wordt veelal gezocht in ofwel Angola of Mozambique, allebei Portugese koloniën. Een aan capoeira analoge vorm van vechtkunst genaamd Moringue wordt sinds enkele eeuwen beoefend in het gehele gebied van de Indische Oceaan. In totaal zijn er ongeveer vier miljoen mensen vanaf het Afrikaanse continent naar Brazilië gebracht; ongeveer 38% van het totale aantal slaven in de 'Nieuwe Wereld'. Drie grote bevolkingsgroepen springen eruit: de Sudanesen, de Mohammedaanse Sudanesen en de Bantu. De Sudanese groep bestond vooral uit 'Yoruba' en 'Dahomean'. De 'Bantu' zijn afkomstig uit Angola, Kongo en Mozambique.
Er zijn vele redenen om een direct verband tussen het ontstaan van capoeira en de etnische varieteit van de slaven te suggereren. Capoeira was -net als alle andere activiteiten van afro-braziliaanse oorsprong- namelijk verboden door de Braziliaanse overheid. Begin negentiende eeuw werd capoeira vooral door West-Centraal Afrikanen beoefend. Dit blijkt uit documentatie van onder anderen gevangenissen waar veel slaven terechtkwamen omdat zij capoeira speelden. Maar liefst 91% van de gearresteerde capoeiristas was slaaf en 8% was vrijgelaten slaaf. Dit is interessant aangezien 80% van de gevangenen slaven waren. Bovendien blijkt dat 84% van de gearresteerde capoeiristas van Kongolese afkomst waren.
Na de afschaffing van de trans-atlantische slavenhandel in 1850 veranderde de status van de gevangen capoeiristas snel; in ruil voor hun vrijheid kregen zij een baan in het leger en moesten gaan vechten aan het front bij Paraguay (1865-1870). Men begon capoeira te associeren met vechtkunst en zelfverdediging. Zelfs politici begonnen capoeiristas in te huren als bodyguards. Politici, die ook stemmen kochten, lieten hun rivalen bedreigen door ingehuurde capoeiristas. In 1890 werd capoeira door de regering verboden. Een doorslaggevende gebeurtenis voor het positieve imago van capoeira was het gevecht tussen twee mannen in 1909. Wereldkampioen jiujitsu, Sado Miako toerde door Brazilië. Na een gevecht met capoeirista Ciríaco Francisco da Silva, bekend onder de bijnaam 'Macaco', werd Sado Miako bewusteloos uit de ring geslagen. Opeens had het niet-geimporteerde capoeira het gewonnen van een buitelandse vechtkunst! Onder het regime van Vargas (1930-1954) werd de onderdrukking van culturele expressie, inclusief capoeira, minder.
[bewerk] De oorsprong van het woord capoeira
In Zuid-Angola word bij een bevolking genaamd Mucupe een zebradans uitgevoerd. Deze dans heet n'golo, deze rite de passage wordt gewonnen door een jonge man, welke capoeira wordt genoemd. Brasil Gerson suggereert dat de naam komt van de associatie met kooien waarin kippen naar de markt werden gebracht. Hij vermoed dat jonge mannen op de markt bijeen kwamen en daar het spel speelden en het daarom zo zijn gaan noemen. Een andere theorie is de uitleg van het woord in twee taalfamilies. In het Portugees ligt hij in de lijn van de voorgaande theorie; 'capão' betekent 'haan'. In het Guarany (de moedertaal van de inheemse braziliaanse bevolking), wordt het gerelateerd aan hout, bladeren en bossen. Er wordt gespeculeerd dat het verband zou houden met gebieden begroeid met deze vegetatie waar de voortvluchtige capoeiristas konden schuilen voor de meesters die hen op de hielen zaten.
Capoeira is echter een bij uitstek stedelijke activiteit. Er is geen documentatie bekend die erop wijst dat capoeira op plantages beoefend zou zijn. Ook vandaag de dag wordt capoeira in de grote steden te beoefend en niet op het platteland. Een simpele verklaring hiervoor is de concentratie van het aantal mensen. Vele mensen komen af op het spectaculaire spel. Dit was de belangrijkste reden waarom de overheid het destijds verbood.
Capoeira is het Braziliaanse woord voor laag oerwoud.
[bewerk] Moderne versies
Tegenwoordig wordt er een onderscheid gemaakt tussen twee varianten van capoeira:
- Capoeira Angola Deze variant wordt aangeduid als de oorspronkelijke capoeira. Rond 1930 opende Vincente Ferreira Pastinha, beter bekend als Mestre Pastinha de eerste capoeiraschool in Salvador da Bahia. Hij vertelt hoe hij het spel leerde van een gote neger. Deze leerde het hem omdat Pastinha klein en zwak was. Capoeira zou hem onvoorspelbaar, bijna gluipering, maken. Pastinha is in 1971 overleden, maar zijn leerlingen geven nog steeds les. Twee bekende namen zijn Mestre João Pequeno en Mestre João Grande. De laatste is de enige die een officiele titel als doctor aan een Universiteit heeft gekregen in de Verenigde Staten. Omdat zij en hun vele leerlingen in de zelfde stijl lesgeven en veelal hetzelfde gedachtengoed uitdragen, wordt de 'stijl' gezien als de traditionele.
- Capoeira Regional In 1932 opent Manoel dos Reis Machado (Mestre Bimba) zijn capoeiraschool. Dit werd de eerste formele school, officieel erkend door de Braziliaanse overheid op 9 Juli 1937. Mestre Bimba ontwikkelde zijn eigen regionale stijl, vandaar de naam: Capoeira Regional. Hij was een uitstekend worstelaar en in zijn vorm combineerde hij technieken van de originele capoeira met de technieken van jiujitsu, boksen en Grieks-Romeins worstelen. Deze tak van capoeira wordt gekarakteriseerd door de vele acrobatische toevoegingen en de snelle uitvoering. Mestre Bimba overleed in 1974.
Er bestaan ook scholen die een mengvorm van beide varianten spelen.
