Adrenocorticotroop hormoon

Deze pagina is buiten gebruik genomen    Omdat deze pagina of afbeelding auteursrechten schendt is het op de lijst met te verwijderen pagina's of afbeeldingen geplaatst. Hier is mogelijk ook een meer gedetailleerde reden voor verwijderingsnominatie te vinden. Het is mogelijk dat de tekst met toestemming van de auteur of van een andere bron gekopieerd is, maar dat dit niet duidelijk gemaakt is bij het aanmaken van dit artikel. Indien dit het geval is, kaart dit dan a.u.b. aan op de overlegpagina van dit artikel en op de betreffende verwijderlijst. Als je een auteursrechtvrije invulling voor deze pagina weet, aarzel dan vooral niet en vervang deze tekst door jouw bijdrage. Vergeet deze pagina dan niet van de verwijderlijst te halen! Als het artikel dusdanig is verbeterd en aangepast dat het wel binnen Wikipedia past, kan dit sjabloon verwijderd worden. Geef dit aan op de lijst door het toevoegen van de reden. (↓)

Oorspronkelijke tekst:

---

Doel: Adrenocorticotroop hormoon (ACTH) wordt bepaald bij de diagnostiek naar hyper- of hypofunctie van de bijnier.

Vereiste klinische informatie: Standaardinformatie bij aanvraag laboratoriumonderzoek (o.a. identificatie, leeftijd, geslacht).

Beschrijving methodes: ACTH wordt bepaald met behulp van sandwich immunoassays. Hierbij bindt het ACTH uit het monster zich aan (monoklonale) antilichamen waarvan er één veelal geimmobiliseerd is c.q. wordt. Vervolgens bindt zich een tweede antilichaam, voorzien van een of andere merker (chemoluminescentie, enzym, etc) aan dit complex. De hoeveelheid gebonden label is een maat voor de hoeveelheid ACTH in het monster. Het resultaat wordt afgelezen tegen dat van een kalibrator. In sommige gevallen kan ACTH bepaald worden met een competitieve immunoassay; hierbij gaat het ACTH uit het monster een competitie aan met een speurdosis gemerkt ACTH voor de bindingsplaatsen van een (monoklonaal) antilichaam. Ook hier is de hoeveelheid gebonden label een maat voor de hoeveelheid ACTH in het monster. Belasting voor de patiënt Venapunctie. Voorbereiding patiënt Stress stimuleert de ACTH-afgifte; een venapunctie kan al leiden tot verhoogde waarden. Het verdient aanbeveling de patiënt, na inbrengen van een venflon, 30 minuten te laten rusten en daarna pas bloed af te nemen. ACTH-afgifte vertoont een diurnaal ritme, de afgifte wordt hoger na voedselinname. Het is gebruikelijk om een monster voor de bepaling van ACTH af te nemen om 09.00 uur 's ochtends in nuchtere toestand. Materiaalafname/Fixatie Afname van bloed middels venapunctie; scheiding van serum of plasma middels centrifugeren. ACTH in bloed is gevoelig voor peptidase-activiteit. De afname dient in EDTA en op ijs te geschieden. Het bloedmonster moet snel worden gecentrifugeerd en het plasma diepgevroren bewaard. Tijdens verzending moet het monster bevroren blijven. Stoorfactoren Heparine stoort de meeste ACTH-bepalingen. Bepaalde glassoorten adsorberen ACTH. Monsters en reagentia moeten daarom worden bewaard in kunststof containers. Synacthen (ACTH-1-24) wordt meebepaald in competitieve immuno-assays en kan in sommige immunometrische (sandwich) assays storen.

Mogelijke toepassingen:

   * Differentiële diagnostiek van bijnierschorsinsufficiëntie; primair (de ziekte van Addison) versus secundair (uitval van de hypothalamus of hypofyse). Het aantonen van secundaire uitval vereist een stimulatietest met corticotropine releasing hormone (CRH), lysine vasopressine (LVP), metyrapon of geïnduceerde hypoglykemie.
   * Differentiële diagnostiek van het syndroom van Cushing, te onderscheiden in:
         o bijnieradenoom of -carcinoom;
         o hypofyse-afhankelijke ziekte van Cushing;
         o ectopische ACTH-productie.
   * Volgen van therapie bij ectopische ACTH-productie of het syndroom van Nelson (ACTH-producerende hypofysetumor na verwijdering van bijnieren).
   * Volgen van therapie bij congenitale bijnierhyperplasie.

Interpretatie: Adrenocorticotroop hormoon (ACTH) is een polypeptide uit de hypofysevoorkwab van 39 aminozuren (molecuulgewicht 4500 D). Het aminoterminale 1-24 deel is biologisch actief. Het ACTH gehalte in plasma wordt gecontroleerd door drie mechanismen: het dag-nacht ritme, de negatieve terugkoppeling in de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (CRH-ACTH-cortisol) en de invloed van stress, die de beide andere mechanismen kan overvleugelen. Naast de primaire betekenis voor de bijnieras is er ook enige invloed op de vet- en koolhydraatstofwisseling en is er sprake van melanotrope activiteit. Bepaalde niet-hypofysaire tumoren kunnen ectopisch ACTH produceren met dezelfde werking als hypofysair ACTH (o.a. het kleincellig longcarcinoom). Bijnierschorsinsufficiëntie: bij de ziekte van Addison is de ACTH-spiegel verhoogd (ten minste enige malen de bovengrens van normaal) in tegenstelling tot de lage of niet aantoonbare gehaltes bij hypothalame of hypofysaire uitval.1 Syndroom van Cushing: een cortisolproducerende bijniertumor resulteert in zeer lage tot niet aantoonbare ACTH-gehaltes, terwijl bij hypofyse-afhankelijke bijnierschorshyperplasie (de ziekte van Cushing) normale tot licht verhoogde waarden worden gevonden. In beide gevallen ontbreekt het dag-nachtritme. Ectopische ACTH-productie leidt meestal tot sterk verhoogde waarden, maar er is overlap met de waarden bij de ziekte van Cushing.2 Ectopische ACTH-productie: bij ectopische ACTH-productie kan de ACTH-waarde worden gebruikt om het effect van ablatie, chemo- of radiotherapie te monitoren en vroegtijdig een recidief te onderkennen. Het mogelijk ontstaan van het syndroom van Nelson wordt op overeenkomstige wijze gevolgd. De ACTH-getallen kunnen oplopen tot waarden van tien- tot honderdmaal de bovengrens van normaal. Sensitiviteit/Specificiteit Een ACTH concentratie > 100 ng/l bij een cortisol concentratie van < 80 nmol/l wordt als 100% sensitief beschouwd bij een primaire bijnierinsufficiëntie. Voor de andere ziektebeelden zijn geen betrouwbare gegevens bekend van een losse ACTH bepaling.

Valkuilen: Afhankelijk van de indicatie kan het nodig zijn een competitieve immuno-assay voor ACTH uit te voeren, bv. in geval van ectopische productie van afbraakproducten van pro-opiomelanocortin. Deze afbraakproducten worden niet meegemeten in de immunometrische assays.

Vergelijking andere methodes: Een losse bepaling van ACTH in combinatie met cortisol kan diagnostisch zijn voor een primaire bijnierinsufficiëntie. In endocriene testen naar de hyper-hypo functie van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as is de bepaling van ACTH essentieel.

Referentiewaarden: 09.00 uur 's ochtends, nuchter: vrouwen: < 1-76 ng/l mannen: < 1-73 ng/l Vrouwen hebben gemiddeld een lager ACTH gehalte dan mannen. De ACTH concentratie is onafhankelijk van leeftijd.3

Tarief (excl. ordertarief): € 8,31

Literatuur: Referenties

  1. Oelkers W. Adrenal Insufficiency. N Engl J Med 1996; 335: 1206-12
     .
  2. Perry LA, Grossman AB. The role of the laboratory in the diagnosis of Cushing's syndrome. Ann Clin Biochem 1997; 34: 345-59
     .
  3. Bos Kuil MJJ de, Endert E, Fliers E, et al. Establishment of reference values for endocrine tests. I: Cushing's syndrome. Neth J Med 1998; 53: 153-63
     .

Achtergrondinformatie

   * Klee GG. Maximum efficacy of endocrine tests: Importance of decision-focused testing strategies and appropriate patient preparation. Clin Chem 1999; 45: 1323-30
     .

bron: diagnostisch kompas [1]