Achtbaan
Achtbanen zijn attracties die men veel in attractieparken vindt. Het zijn constructies van hout of staal met rails waarop een karretje met grote snelheid rijdt. Achtbanen zijn populair doordat het een zogenaamde kick geeft; de bezoeker maakt tijdens de rit een grote hoeveelheid adrenaline aan. Belangrijk bij een goede achtbaan zijn de g-krachten.
Inhoud |
[bewerk] De vroege geschiedenis
In de 15de eeuw worden in Rusland met ijs bedekte houten constructies gebouwd, waarop men met een slede naar beneden glijdt. Deze glijbanen zijn erg populair, en dus worden er steeds grotere en betere versies gebouwd. 'Heuveltjes' worden toegevoegd, enzovoorts. Rond 1784 worden wieltjes aan de sledes bevestigd, waardoor de attracties heel het jaar door geopend kunnen blijven. Soldaten van Napoleons leger nemen het idee mee bij hun terugkeer naar Frankrijk. Waarschijnlijk komt de naam "Montagnes Russes" hiervandaan. Ook de Angelsaksen noemen de achtbaan "Russian Mountains". In 1804 is de eerste Franse achtbaan een feit, en wordt ook hier erg populair. Frankrijk was in die tijd de voortrekker op het gebied van achtbanen. En nog steeds worden achtbanen elk jaar verbeterd. In 1917 wordt er in Belleville een nieuwe veilige achtbaan gebouwd. De wieltjes houden het treintje aan het spoor vast. Zo haalt deze achtbaan een snelheid van 64 km/uur.
In de Verenigde Staten wordt de Mauch Chunk Gravity Railroad gebouwd; de langste achtbaan die ooit gebouwd is. De spoorlijn werd oorspronkelijk gebouwd om steenkolen van de mijn naar de haven te vervoeren. De hellingsgraad van 1,5° zorgde ervoor dat het treintje, zuiver door de zwaartekracht, in dertig minuten de rit bergafwaarts deed. De terugweg (met behulp van ezels) duurde een paar uur. Er ging slechts één persoon mee op die ritten, en wel om het remsysteem te bedienen. Tegen 1844 werden er twee hellingen bijgebouwd, en de karretjes mechanisch omhooggetrokken. De spoorlijn vormde nu een gesloten parcours van 29 km lang in de vorm van een acht. Tegen 1872 wordt een nieuwe spoorlijn aangelegd, waardoor de Gravity Road overbodig wordt. Om er toch nog geld mee te verdienen wordt geprobeerd om, tegen betaling, passagiers de rit te laten meerijden, met veel succes. Twee jaar later, in 1874 reden al 35.000 bezoekers mee, wat de Gravity Road de op één na populairste bestemming in de Verenigde Staten maakte, na de Niagara Falls. Tot in 1938 bleef de attractie geopend, welke maar 35 km verwijderd is van het huidige Dorney Park in Allentown (Pennsylvania). In 1976 werd de Mauch Chunk Gravity Railroad geklasseerd als historisch monument.
In Frankrijk gaat in 1846 te Frascati Gardens de eerste achtbaan met een looping open. Vele ongevallen en technische problemen zorgen ervoor dat deze achtbaan al snel weer wordt gesloten. De populariteit van achtbanen in Frankrijk loopt terug, in tegenstelling tot de belangstelling in de Verenigde Staten.
In 1884 wordt in Amerika de eerste, volledig voor publieke doeleinden bestemde coaster, gebouwd door LaMarcus Adna Thompson: de Switchback railway te Coney Island (New York). De achtbaan bestond uit 2 parallel lopende hellingen van ongeveer 150 meter lang. Beide uiteinden bestonden uit een laadstation op 15 meter hoogte. Personeel droeg de lege karretjes telkens naar boven voor een volgende rit naar beneden. De achtbaan ging slechts 10 km/uur maar werd een groot succes. Een toegangskaartje kostte 5 cent, en de wachttijd kon oplopen tot 3 uur. Het geld dat voor de bouw nodig was geweest, werd snel terugverdiend.
Enkele maanden later bouwde Charles Alcoke (ook op Coney Island) de Alcoke coaster. Deze achtbaan was in één volledig parcours gebouwd en bezat een mechanisch systeem om de karretjes weer naar boven te brengen, met als gevolg een toename in capaciteit. In 1885 ziet Amerika's derde achtbaan te San Francisco het daglicht. Waar vroeger de passagiers zijdelings plaats moesten nemen, mag men in deze door Philip Hinckle gebouwde achtbaan voorwaarts zitten, en een veel hogere, steilere en snelle rit meemaken. In 1887 werden de Sliding Hill en de Toboggan Coaster gebouwd, met als eerste een achtvormig parcours.
In 1887 wordt door Thomson in Atlantic City de Scenic Railway gebouwd. Deze baan wordt gekenmerkt door de vele decors, speciale effecten, lichteffecten en diaprojecties. Tevens worden meerdere karretjes aan elkaar vastgemaakt, met als resultaat een treintje. Door het grote succes wordt de Thompson Scenic Railway firm opgericht. Deze bouwt over de hele wereld, tot in India, dit type achtbaan. Rond dezelfde periode ziet een ander type van attractie het daglicht. De helling bestaat uit honderden rollen waarop sledes naar beneden rollen. De naam "roller coaster" zou hiervandaan komen. Maar Thompsons eerste patent in 1885 droeg al de titel "Roller Coasting Structure". De Scenic Railways haalden een snelheid van maximaal 20 km/uur. De treintjes reden in een houten goot, terwijl wieltjes onderaan en op de zijkant de treintjes in het juiste spoor hielden; dit ging niet zo snel. Het systeem werd "side friction" genoemd. De Leap-the-Dips van Edward Joy Morris in Lakemont Park (Pennsylvania) werkt nog steeds volgens dit principe. Hij werd gebouwd in 1902 en gerestaureerd in 1999. Het is de oudste nog werkende achtbaan.
Attractieparken groeiden in populariteit. Coney island telde in 1875 meer dan een miljoen bezoekers, met een verdubbeling van dat aantal het jaar daarop. Maar Sea Lion Park, opgericht in 1895, wordt als het eerste Amerikaanse amusementspark gezien, omdat het een gesloten park met een entreeprijs was. Bij de opening had het park zelfs een achtbaan met een looping. Maar deze zogenaamde Flip Flap bezorgde vele passagiers nek- en rugproblemen. Dit was te danken aan de veel te hoge G-krachten. Daarom werd hij in 1901 vervangen door de Loop the Loop, met een soepelere looping, die klachten voorkwam. Vele andere parken volgden in het spoor van Sea Lion Park, bijvoorbeeld Steeplechase Park in 1897, waar bezoekers een ritje in de Steeplechase konden maken. Op Coney Island verscheen in 1907 de Drop-the-Dip van Christopher Feucht. Hier werd een 'safety bar' gebruikt, om de passagiers stevig in het karretje te houden.
Maar de echte revolutie in achtbanen was te danken aan John A. Miller. Toen hij werkte voor La Marcus Thompson, ontwierp hij onder andere het systeem waardoor karretjes op een helling niet terugglijden. Dit systeem is te herkennen aan de bekende klikkende geluiden. Ook boog hij zich over wielen onder de rail, remmen, veiligheidsbeugels en meer dan honderd andere zaken waarop hij patent aanvroeg. De achtbanen van tegenwoordig zijn nog steeds grotendeels gebaseerd op vindingen van John A. Miller. Achtbanen die hij gebouwd heeft en nog steeds in gebruik zijn: Racer, Pippin (nu de Thunderbolt) en Jack Rabbit in Kennywood Park, Big Dipper in Six Flags Ohio (voorheen Geauga Lake) en Jack Rabbit in Clementon Lake Park.
Nu achtbanen veiliger en beter zijn dan ooit, bloeit de achtbaanindustrie op. Sinds John A. Miller volgde vele achtbanen en ontwikkelingen.
[bewerk] Technieken
Enkele technieken die veel bij achtbanen voorkomen, worden hier uitgelicht.
De beugels zijn u-vormig en bedoeld om passagiers in de karretjes/stoelen te houden. Ze zijn meestal comfortabel bekleed met zacht plastic of schuimrubber. De onderkant wordt meestal met een riempje aan de stoel bevestigd. Beugels worden vaak gebruikt bij achtbanen waarin men in een stoel onder de rails hangt. Een beugel hoort zo strak te zitten als mogelijk is. Als de passagier te los in zijn stoel zit, kan de rit pijnlijk en gevaarlijk zijn. Het ratelende geluid dat te horen is wanneer de beugel naar beneden wordt getrokken, is afkomstig van de ratel die over het tandwiel beweegt, die beide in de stoel zijn gehuisvest. Deze constructie zorgt ervoor dat de passagier de beugel niet zelfstandig meer kan opendoen.
Een karretje dat op de achtbaanrails staat, omsluit met zijn wielen de rails volledig. Aan beide kanten staan de wielen op, onder en zijwaarts tegen de rails. Hierdoor valt het karretje zelfs niet van de rails als het ondersteboven tot stilstand komt.
De takelhelling wordt ook wel 'lifthill' genoemd. Aan de onderkant van de rails zitten tandjes, waarin de hangertjes van het karretje grijpen (dit geeft het ratelende geluid). Als de ketting breekt, blijft het karretje hangen op de tandjes. In de takelhelling bevindt zich tevens een sensor die registreert of de karretjes niet blijven hangen. Dit is belangrijke informatie voor de operator, aangezien het dan erg gevaarlijk zou zijn om een volgend treintje te laten vertrekken.
De remmen van een achtbaan bestaan uit twee remplaten aan iedere kant van de rails, en een remplaat onder het karretje, dat ertussendoor beweegt. De remplaten van de rails bewegen naar elkaar toe, en klemmen de derde remplaat als het ware vast. Door de wrijving vermindert de snelheid.
De g-krachten op de passagiers en de karretjes zijn onder te verdelen in positieve, negatieve en zijwaartse g-krachten. Positieve g-krachten ervaart men als het je in het treintje wordt gedrukt, negatieve g-krachten als het treintje bijvoorbeeld over een heuvel in het parcours gaat. Zijwaartse g-krachten zijn te voelen in de bocht.
[bewerk] Vaktaal
- De First Drop is de eerste grote val. Vaak recht en haast verticaal naar beneden, maar soms ook met een bocht of een spiraal (een Helix).
- De Pre-Drop is een kleine val, vóór First Drop.
- De Camelback is een grote hobbel die vaak volgt op de First Drop.
- Een Banked Turn is een schuine bocht van maximaal 90 graden.
- De Overbanked Turn helt méér dan 90 graden.
- Inversion wil zeggen: omkering, zie inversie (achtbaan).
- In Vertical loops gaat men met een verticale bocht ondersteboven.
- In een Corkscrew oftewel kurkentrekker gaat men ook ondersteboven, maar dan door middel van een zijwaartse bocht.
- De In Line Twist is één langgerekte kurkentrekker in één lijn.
- Een Dive Loop is een halve camelback/in-line-twist gevolgd door een halve looping.
- Een Bat Wing is een halve Corkscrew gevolgd door 2 halve Loops en dan weer een Corkscrew.
- De Vekoma Roll-Over is de opeenvolging van baanelementen: halve looping-Corkscrew-halve looping.
- De Raven Turn is een looping die ondersteboven blijft (achterwaartse bocht).
- Een Incline Loop is een looping welke schuin ligt onder een hoek van 45 graden.
[bewerk] Leveranciers
Het Nederlandse Vekoma produceert verreweg de meeste achtbanen, gevolgd door Arrow, Zierer, Pinfari, Zamperla, Intamin AG, Maurer Söhne, Mack Rides, Kumbak Coasters en B&M.
[bewerk] Records
- Hoogste stalen achtbaan ter wereld: Kingda Ka (Six Flags Great Adventure) met 139 meter.
- Hoogste houten achtbaan ter wereld: Son of Beast (Paramount's Kings Island) met 66,4 meter.
- Hoogste stalen achtbaan in Europa: Silverstar (Europa-Park) met 73 meter.
- Hoogste houten achtbaan in Europa: Colossos (Heide-Park) met 51,8 meter.
- Hoogste stalen achtbaan in de Benelux: Vertigo (Walibi Belgium) met 55 meter.
- Hoogste houten achtbaan in de Benelux: Robin Hood (Walibi World) met 32 meter.
- Snelste stalen achtbaan ter wereld: Kingda Ka (Six Flags Great Adventure) met 206 km/uur.
- Snelste houten achtbaan ter wereld: Son of Beast (Paramount's Kings Island) met 126,2 km/uur.
- Snelste stalen achtbaan in Europa: Stealth (Thorpe Park) met 128 km/uur.
- Snelste houten achtbaan in Europa: Colossos (Heidepark) met 120 km/uur.
- Snelste stalen achtbaan in de Benelux: Goliath (Walibi World) met 106 km/uur.
- Snelste houten achtbaan in de Benelux: Robin Hood (Walibi World) met 80 km/uur.
- Langste stalen achtbaan ter wereld: Steel Dragon 2000 (Nagashima Spa Land) met 2479 meter.
- Langste houten achtbaan ter wereld: Beast (Paramounts Kings Island) met 2255,5 meter.
- Langste stalen achtbaan in Europa: Ultimate (Light Water Valley) met 2268,3 meter.
- Langste houten achtbaan in Europa: Colossos (Heide-Park) met 1500 meter.
- Langste stalen achtbaan in de Benelux: Goliath (Walibi World) met 1214 meter.
- Langste houten achtbaan in de Benelux: Robin Hood (Walibi World) met 1035 meter.
- Achtbaan met de meeste inversies: Colossus (Thorpe Park) met 10 inversies.