Gurgum

Ji Wîkîpediya

Gurgum (Mereş, Maraş) bajarek di bakurê Kurdistanê (Tirkiye) de ye.

Tabloya Naverokê 1 Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr 2 Taybetiyên erda bajêr 3 Îklîm (Av û hewa) 4 Nifus (1997) û navçeyên bajêr 5 Çiyayên herêmê 6 Desht, zozan û gelî 7 Çem û Gol 8 Serwetên bin erdê 9 Babetên heywanan 10 Dîn (ol) û Civak 11 Xwarênên herêmê 12 Kincên herêmê 13 Nav û kronolojiya Bajêr 14 Kronolojî 15 Ciyên turîstîk, tarîxî û gerê 16 Navdarên bajar

[biguherîne] Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr

Bajar di nav parelelên 27° 11´ û 38° 36´ bakûr û merîdyenên 36° 15´ û 37° 42´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi Sêwasê û Meletye yê ve , li rojava bi Edenê (Tirkiye) ve, li bashûr bi Entapê ve û li rojhilat jî bi Semsûrê ve tê girêden. Tevayiya bajarê Maraşê dikeve hundirê hudûdên Kurdistanê.

[biguherîne] Taybetiyên erda bajêr

Pivana erda bajar 14327 km² ye. Ji vî erdî % 59,7 ji çiyan, %16,3 ji deshtan û % 24,0 5 jî ji platoyan pêk tê. Li herêmê tene, ceh, nok, fasûlye, pembo, îsota sor, kixsên shekir û fêkî tên çandin.

[biguherîne] Îklîm (Av û hewa)

Îklîmek, nîv reshayî û Behrasipî li herêmê heye. Havînan germ û zuha li zivistanan jî sar derbas dibe.

[biguherîne] Nifus (1997) û navçeyên bajêr

Merkez 440 196,

• Avşîn 109 343,
• Andirin 39 715,
• Cirîd (Caglayancerit) 27 885,
• Cela (Ekinozu) 16 029,
• Elbistan 142089,
• Koksen Goksun 76890,
• Nûrhaq 11874,
• Bazarcix (Pazarcık) 79235,
• Kirdoxlî (Turkoglu) 64851

Tevahiya nifûsa herêmê (tevli gundan) 1008107 e.

[biguherîne] Çiyayên herêmê

Çiyayê bilindtir yê herêmê Nûrhaq e (3081m). Berit (3014m), Engizek (2815m) û Axir(2301m) çiyayên din yê herêmê ne.

[biguherîne] Desht, zozan û gelî

Li çiyarêzên Torosan bilindbûna platoyan digihîjin heta 2000 m yî.

Deshta Elbîstanê; Dirêjbûna wî 50 km û firehbûna wî jî 20 km ye. Desht di navbera çiyayên Nurhaq, Engîzek û Binboxa de ye.

Deshta Merashê; Dirêjbûna wî 40 km û firehbûna wî jî 20 km ye. Desht li bashûrê bajar e.

Geliya Ceyhan û Aksû yê ; gelî yên herî mazinên li herêmê.

[biguherîne] Çem û Gol

Çemê Ceyhan; Ji dora çiyayên deshta Elbîstanê dertê. Di nav hudûtên Edenê de diherêke Behrasipî.

Çemê Aksu; SHaxek çemê Ceyhanê ye.

Gol li herêmê tune ne, tenê li ser çemê Aksu yê ji bendava Qartalkaya yê gola Qartalkaya hatiye çêkirin.

[biguherîne] Serwetên bin erdê

Li herêmê ji bin erdê hesin, lînyît, boksît û manganez dertê.

[biguherîne] Babetên heywanan

Li çiyayên Nûrhaqê qertel û baz hene. Ruvî, gur, kew û kewroshk jî li herêmê hene.

[biguherîne] Dîn (ol) û Civak

Nifûsa herêmê muslumin û ji mezhebên elevî û sunnî pêk tê. Kurd û tirk nifûsa herêmê teshkîl dikin.

[biguherîne] Xwarênên herêmê

Xwarinên herêmî yên pirtir tên xwarin, kutilkên dagirtî, qawûrma di sêlêde û Çemen e.

SHorba legen; Hevîr bi gosht û pîvazên sorkirî tê lihevxistin. pishtre di siniyek de tên rêz kirin. Saca sorkirî tê serê û tê çêkirin.

Marash bi "Dondirma" xwe yê taybetî li dinyayê bi nav û deng e.

[biguherîne] Kincên herêmê

Zilam palto yên kin ku ji re dibêjin " sako" li xwe dikin. Di bin de shalwar tê li xwe kirin. Di serî de kefî tê girêdan. Di nigan de jî qondere yan jî cîzme heye.

Jinên pîr du kefiyan bi tacek re li serê xwe girê didin. Keçên ciwan porê xwe girê nadin û kefî yê jî wek sherîdek li serê xwe girê didin. Fîstanek ku ji re dibêjin fermene ( cepken) li xwe dikin.Derpiyek ku ji re dibêjin konçek (don) li xwe dikin. Di nigan de jî, qonderên rengîn û pêlavên lastîk hene.

[biguherîne] Nav û kronolojiya Bajêr

Di çavkaniyên asuriyan de navê herêmê wek Gurgum derbas dibe, navê bajar jî "markasî" bû. Di dema Romayiyan de nav wek "Gemanike" ji hatiye bikar anîn. Dema Îslamiyetê de nav wek Marash hat guhertin. Nav ji alî tirkan ve di sala 1973 an de jî wek " Kahramanmarash" hatiye guhertin.

[biguherîne] Kronolojî

Berî Îsa(zayîn)

• 1460 - 1200 Dema Hîtîtiyan
• 660 - 612 Dema Asûriyan
• 612 - 550 Dema Medan
• 550 - 332 Dema Persan

Pishtî Îsa (zayîn)

• 17 - 395 Dema Romayiyan
• 395 Dema Bîzansiyan
• 632 Dema Ereban
• 650 - 1103 Herêm ji alî desthiladarî pir caran di navbera Ereb û Bîzansiyade dest diguhere.
• 1103 Dema Selçûkiyan
• 1399 Dema Osmaniyan
• 1978 Komkûjina Mereş

[biguherîne] Ciyên turîstîk, tarîxî û gerê

Herêm ji alî tebîatê ve dewlemend e. Pir ciyên seyranan hene. Wek; Çinar,Kapiçam, shikeftên dongele û Firniz. Germavên wek Cela, Zeytûn û Dongele ji ciyên vehêsanê ne ji bo gel..

[biguherîne] Navdarên bajar

Aşik Mahsûnî (1943-2002)

Bajarên Kurdistanê

Agirî | Akrê | Amed | Amêdî | Bane | Bazîd | Bedlîs | Bokan | Cizîr | Colemêrg | Çewlik | Dêrsîm | Dihok | Dîlok | Efrîn | Elezîz | Erzingan | Erzirom | Êlih | Hewlêr | Kamyaran | Kerkuk | Kirmaşan | Mahabad | Meletî | Mereş | Merdîn | Merîwan | Midyad | Musîl | Mûş | Pawe | Pîranşar | Qamişlo | Qers | Riha | Semsûr | Serdeşt | Seqez | Sêrt | Sêwas | Silêmanî | Sine | Şirnex | Şino | Wan | Xaneqîn | Zaxo

Bajarên Komara Tirkiyê

Edene | Semsûr | Afyon | Agirî | Amasya | Ankara | Antalya | Artvin | Aydın | Balıkesir | Bilecik | Çewlik | Bedlîs | Bolu | Burdur | Bursa | Çanakkale | Çankırı | Çorum | Denizli | Amed | Edirne | Mezra | Erzingan | Erzirom | Eskişehir | Dîlok | Giresun | Gümüşhane | Colemêrg | Hatay | Isparta | Mersin | İstanbul | İzmir | Qers | Kastamonu | Kayseri | Kırklareli | Kırşehir | Kocaeli | Konya | Kütahya | Meletî | Manisa | Gurgum | Mêrdîn | Muğla | Mûş | Nevşehir | Niğde | Ordu | Rize | Sakarya | Samsun | Sêrt | Sinop | Sêwas | Tekirdağ | Tokat | Trabzon | Dersîm | Riha | Uşak | Wan | Yozgat | Zonguldak | Aksaray | Bayburt | Karaman | Kırıkkale | Êlih | Şirnex | Bartın | Erdêxan | Îdir | Yalova | Karabük | Kilîs | Osmaniye | Düzce