Xenofon
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
- Um yngri grískan rithöfund með sama nafni, sjá Xenofon frá Efesos.
Xenofon (á grísku Ξενοφῶν, um 430-355 f.Kr.) var aþenskur hermaður, málaliði og nemandi Sókratesar og er þekktur fyrir rit sín um sögu Grikklands á 4. öld f.Kr., samtöl Sókratesar og lifnaðarhætti í Grikklandi til forna.
Á yngri árum tók Xenofon þátt í herferð Kýrosar yngri gegn eldri bróður sínum, Artaxerxesi II Persakonungi árið 401 f.Kr. Kýros notaði marga gríska málaliða sem voru atvinnulausir eftir að Pelópsskagastríðinu lauk. Kýros mætti Artaxerxesi í orrustunni við Kúnaxa. Grikkirnir báru sigur úr býtum en Kýros lét lífið. Stuttu síðar var herforingi þeirra, Klearkos frá Spörtu, boðinn til friðarviðræðna þar sem hann var svikinn og ráðinn af dögum. Málaliðarnir - hinir tíu þúsund Grikkir - voru á óvinveittu svæði fjarri heimilum sínum, nærri hjarta Mesópótamíu, fjarri hafinu og án leiðtoga. Þeir kusu sér nýja leiðtoga, þar á meðal Xenofon sjálfan, og brutu sér leið norður gegnum land óvinanna, Persanna, Armenanna og Kúrdanna, til Trapezos við strönd Svartahafs og sigldu aftur vestur til Grikklands. Í Þrakíu aðstoðuðu þeir Sevþes II gera sjálfan sig að konungi. Rit Xenofons um leiðangurinn og heimferð Grikkjanna hlaut titilinn Anabasis eða Austurför Kýrosar á íslensku.
Austurför Kýrosar inniheldur eina elstu greinargerðina fyrir og greiningu á skapgerð leiðtoga og dæmi um greiningu á leiðtoga sem nefnd hefur verið „merkismannakenningin“. Í greinargerð sinni lýsir Xenofon persónu Kýrosar yngra og segir meðal annars: „Af öllum Persunum sem voru uppi eftir Kýros mikla var hann líkastur konungi og verðskuldaði mest allra konungsveldi.“ Mælt er með lestri sjötta kafla vegna þess að í honum er lýsing á persónuleika fimm sigraðra herforingja sem snerust til liðs við óvininn. Vitnað er í Klearkos sem trúði því að „hermaður ætti að vera hræddari við eigin herforingja heldur en óvininn.“ Menoni er lýst sem manni sem hafði þann metnað helstan að verða ríkur. Agíasar frá Arkadíu og Sókratesar frá Akkeu er minnst fyrir hugrekki þeirra og tillitssemi við vini sína.
Xenofon var seinna gerður útlægur frá Aþenu, sennilega vegna þess að hann barðist undir stjórn Agesilásar, konungs Spörtu, gegn Aþenu við Koroneiu. (Það er hins vegar mögulegt að hann hafi þegar verið gerður útlægur fyrir tengsl sín við Kýros.) Spartverjar gáfu honum landeign við Skillos, nærri Ólympíu í Elís, þar sem Austurför Kýrosar var samin. Sonur hans barðist fyrir Aþenu við Mantineu meðan Xenofon var enn á lífi. Útlegðardóminum kann því að hafa verið létt af Xenofoni. Xenofon lést í Kórintu, eða ef til vill í Aþenu, en óvíst er um dánardægur hans; það eitt er vitað að hann lifði verndara sinn Agesilás en um hann samdi hann lofræðu.
Díogenes Laertíos sagir að Xenofon hafi stundum verið þekktur sem „attíska músan“ vegna þess hve sætur stíll hans var.
Efnisyfirlit |
[breyta] Ritverk
Ritverk Xenofons, einkum Austurför Kýrosar, eru oft lesin af byrjendum í grískunámi Grikklandssaga hans er ein helsta heimildin fyrir atburðum í sögu Grikklands á árunum 411 til 362 f.Kr. og rit hans um Sókrates, sem eru öll varðveitt, eru einu ritin sem tilheyra bókmenntahefðinni um Sókrates að ritum Platons undanskildum.
Sagnfræðileg verk og ævisögur:
- Austurför Kýrosar
- Menntun Kýrosar
- Grikklandssaga
- Agesilás
Verk um Sókrates
- Minningar um Sókrates
- Hagstjórnin
- Samdrykkjan
- Varnarræða Sókratesar
- Híeron
Styttri ritgerðir
- Um reiðmennsku
- Riddaraliðsforinginn
- Um veiðar með hundum
- Leiðir og aðferðir
- Stjórnskipan Spörtu
Að auki er varðveitt stutt ritgerð sem eitt sinn var talin vera eftir Xenofon, en er sennilega ekki ósvikin og er eldri en ritverk Xenofons, um Stjórnskipan Aþenu. Ritgerðin er einungis í handritum með styttri verkum Xenofons, líkt og hann hefði einnig ritað hana. Höfundurinn virðist vera í nöp við lýðræðið í Aþenu og lægri stéttir en færir rök fyrir því að stofnanir Períklesar séu starfi sínu vel vaxnar þótt tilgangurinn sé ómerkilegur.
[breyta] Tilvitnun
„Hlýðni af eigin vilja er ávallt betri en þvinguð hlýðni.“
[breyta] Textar á netinu hjá Project Gutenberg
- Project Gutenberg: Textar Xenofons (á ensku):
- Agesliaus (Agesilás)
- Anabasis (Austurför Kýrosar)
- The Apology (Varnarræða Sókratesar)
- The Cavalry General (Riddaraliðsforinginn)
- Cyropaedia (Menntun Kýrosar)
- The Economist (Hagstjórnin)
- Hellenica (Grikklandssaga)
- Hiero (Híeron)
- The Memorabilia (Minningar um Sókrates)
- On Horsemanship (Um reiðmennsku)
- On Revenues (Um tekjur)
- The Polity of the Athenians and the Lacedaemonians (Stjórnskipan Aþenu og Spörtu)
- The Sportsman
- The Symposium (Samdrykkjan)
[breyta] Tengt efni
[breyta] Tenglar
[breyta] Heimildir
- Greinin „Xenophon“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 4. nóvember 2005.
Xenophon, The Persian Expedition. Rex Warner (þýð.), George Cawkwell (inng. og skýringar). (New York: Penguin Books, 1949).
