Tuberculose
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
A "tuberculose" - tamén chamada tise pulmonar ou "doenza do peito" - é unha das doenzas infecciosas documentadas desde máis longa data e que continua a aflixir a Humanidade hoxe en día. Estimase a bacteria causante evoluiu hai 15.000 ou 20.000 anos, a partir doutras bacterias do xénero Mycobacterium.
Índice |
[editar] A bacteria
O causante da tuberculose (máis precisamente, a tuberculose pulmonar) é o Mycobacterium tuberculosis (MTB) tamén coñecido como bacilo de Koch, en homenaxe ao seu descobridor, o médico alemán Heinrich Hermann Robert Koch. É unha bacteria aerobia do tipo Gram-positiva de crecimento lento, a cal se divide a cada 16 ou 20 horas, o que é bastante lento comparado a outras bacterias cuxa división se dá en minutos. É un bacilo (isto é, unha bacteria en forma de bastón) que pode resistir a desinfectantes fracos e pode sobrevivir en meo seco durante semanas, porén, só consegue desenvolverse no organismo dun hospedeiro. A tuberculose é unha das máis importantes doenzas infecciosas actuais, que ata hoxe afecta millóns de seres humanos, e despois do surximento da SIDA/AIDS súa diseminación voltou a medrar.
Levou tempo ata que se conseguisen facer culturas in vitro do M. tuberculosis (ou MTB), porén, actualmente este é un proceso laboratorial común. O MTB é identificábel no microscopio despois de tratamento con solución álcohol-ácida e colorazón (método de Ciehl-Neelsen). Na técnica de colorazón máis común, os bacilos absorben un corante vermello brillante que contrasta ben cun fundo azul. Os bacilos alcohol-ácido resistentes tamén poden ser visualizados por microscopio fluorescente (técnica do fluorocromo), e por colorazón con auramina-rodamina.
O grupo ao cal pertence o M. tuberculosis inclui 3 outras bacterias que tamén poden causar tuberculose: a M. bovis, a M. africanum e a M. microti. As dúas primeiras provocan raros casos da doenza, e a última non causa infección en humanos.
[editar] A doenza
- Transmisión
A tuberculose diseminase a través de gotículas no ar que son expelidas cando persoas con tuberculose infecciosa tosen, esbirran, falan ou cantan. Contactos próximos (persoas con contacto prolongado, frecuente ou intensivo) teñen alto risco de se infectaren (taxa de infección de 22%). A transmisión ocorre somente a partir de persoas con tuberculose infecciosa ativa (e non de quen ten a doenza latente).
A probabilidade da transmisión depende do grau de infección da persoa con tuberculose e da cantidade expelida, forma e durazón da exposición ao bacilo, e a virulencia.
A cadea de transmisión pode ser interrompida isolandose pacientes coa doenza activa e iniciandose unha terapia anti-tuberculose eficaz.
- Patoxenicidade
Só 10% dos pacientes con tuberculose infecciosa evoluen para o cuadro da doenza - unha percentaxe ben reducido.
- Infección
A infección por tuberculose se inicia cando o bacilo atinxe os alvéolos pulmonares e pode se espallar para os nódulos linfáticos e de ahí, a través da corrente sanguínea para tecidos máis distantes onde a doenza pode se desenvolver: a parte superior dos pulmóns, os rins, o cerebro e mailos osos.
A resposta imunolóxica do organismo mata a maioría dos bacilos, levando á formación dun granuloma. Os "tubérculos", ou nódulos de tuberculose son pequenas lesións que consisten en tecidos mortos de cor acincentada contendo a bacteria da tuberculose.
Normalmente o sistema inmunolóxico é capaz de conter a multiplicación do bacilo, evitando a súa diseminación en 90% dos casos.
- A doenza
Entre tanto, en algunhas persoas, o bacilo da tuberculose supera as defensas do sistema inmunolóxico e comeza a se multiplicar, resultando na progresión dunha simples infección por tuberculose para a doenza en si. Isto pode ocorrer logo despois da infección (tuberculose primaria – 1 a 5% dos casos), ou varios anos despois da infección(reativación da doenza tuberculosa, ou bacilo dormente – 5 a 9 %).
Cerca de 5% das persoas infectadas van desenvolver a doenza nos dous primeiros anos, e outras 5% van desenvolvéla aínda máis tarde. No total, preto de 10% dos infectados con sistema inmunolóxico normal desenvolverán a doenza durante a vida.
Algunhas situacións aumentan o risco de progresión da tuberculose. En persoas infectadas co HIV o risco aumenta en 10% ao ano, en vez do 10% por toda a vida. Outras situacións de risco incluen: o abuso de drogas inxectabeis; infección recente de tuberculose nos últimos 2 anos; raio-x do tórax que suxira a existencia de tuberculose (lesións fibróticas e nódulos); diabetes mellitus, silicose, terapia prolongada con corticosteroides e outras terapias imuno-supresivas, cáncer na cabeza ou pescozo, doenzas no sangue ou reticuloendoteliais (leucemia e doenza de Hodgkin), doenza renal en estadio avanzado, gastrectomia, síndromes de mal-absorción cronicas, ou baixo peso corporal (10% ou máis de peso abaixo do ideal).
A tuberculose afeta principalmente os pulmóns (75% ou máis) e é chamada de tuberculose pulmonar.
Os sintomas incluen tose prolongada con durazón de máis de tres semanas, dor no peito e hemoptise. Outros sintomas incluen febre, calafrios, suores noturnos, perda de apetite e de peso, e cansazo fácil. A palabra consunción (consumpción, en Portugal) surxiu porque os doentes parecian ter sido "consumidos por dentro" pola doenza.
Outros locais do corpo que resultan afectados incluen a pleura, o sistema nervoso central (meninxes), o sistema linfático, o sistema xenitourinario, osos e xuntas, ou pode ser diseminada polo corpo (tuberculose miliar - así chamada porque as lesións que se forman parecen pequenas sementes). Estas son máis comuns en persoas con supresión imunolóxica e en crianzas. A tuberculose pulmonar tamén pode evoluir a partir dunha tuberculose extrapulmonar.
- Resistencia a medicamentos
A tuberculose resistente é transmitida da mesma forma que as formas sensibeis a medicamentos. A resistencia primaria se desenvolve en persoas infectadas inicialmente con microorganismos resistentes. A resistencia secundaria (ou adquirida) surxe cando a terapia contra a tuberculose é inadecuada ou cando non se segue ou se interrompe o rexime de tratamento prescrito.
[editar] Diagnóstico
Unha avaliación médica completa para a TB inclui un histórico médico, un exame físico, o teste subcutáneo de Mantoux, un raio-x do tórax e estudo baixo microscopio e culturas microbiolóxicas.
- Histórico médico
O histórico médico inclue a obtención de sintomas da tuberculose pulmonar (TB): tose intensa e prolongada por tres ou máis semanas, dor no peito e hemoptise. Sintomas sistémicos incluen febre, calafríos, suores noturnos, perda de apetito e peso, e cansazo fácil. Outras partes do histórico médico incluen exposición anterior á tuberculose, na forma de infección ou doenza; tratamento anterior de TB; factores de risco demográficos para a TB; e condicións médicas que aumenten o risco de infección por tuberculoses, tais como a infección por HIV.
Devese suspeitar de tuberculose cando unha doenza respiratoria persistente - nun individuo que doutra forma sería saudábel - non estiver respondendo aos antibióticos regulares.
- Exame físico
Faise un exame físico para avaliar a saúde xeral do paciente e descobrir outros factores que poden afetar o plano de tratamento da TB. Non pode ser usado como diagnosticador da TB.
- Raio-x do tórax
Un raio-x posterior e anterior do tórax é o tradicionalmente feito; outras vistas (lateral ou lordótico) ou imaxes de tomografía computadorizada poden ser necesarias.
En TB pulmonar ativa, infiltracións ou consolidacións e/ou cavidades son frecuentemente vistas na parte superior dos pulmóns con ou sen linfadenopatia (doenza nos nódulos linfáticos) mediastinal ou hilar. No entanto, lesións poden aparecer en calquer lugar nos pulmóns. En persoas con HIV e outras inmuno-supresións, calquer anormalidade pode indicar a TB, ou o raio-x dos pulmóns pode ata mesmo parecer enteiramente normal.
En xeral, a tuberculose anteriormente tratada aparece no raio-x como nódulos pulmonares na área hilar ou nos lóbulos superiores, presentando ou non marcas fibróticas e perda de volume. Bronquiectastia (isto é, dilatación dos bronquios coa presenza de catarro) e marcas pleurais poden estar presentes.
Nódulos e cicatrices fibróticas poden conter bacilos de tuberculose en multiplicación lenta, con potencial para progrediren para unha futura tuberculose ativa. Individuos con estas características nos seus exames, se tiveren un teste positivo de reacción subcutánea á tuberculina, deben ser consideradas candidatos de alta prioridade ao tratamento da infección latente, independente da súa idade. De modo oposto, lesións granulares calcificadas (granulomas calcificados) presentan baixísimo risco de progresión para unha tuberculose ativa.
Anormalidades detectadas en radiografías do tórax poden suxerir, porén, nunca son exactamente o diagnóstico, dunha TB. Entretanto, estas radiografías poden ser usadas para descartar a posibilidade de tuberculose pulmonar nunha persoa que teña reacción positiva ao teste de tuberculina mais que non teña os sintomas da doenza.
- Estudos microbiolóxicos
Análises de amostras de escarro e culturas microbiolóxicas deben ser feitas para detectar o bacilo, caso o paciente estexa producindo secreción. Se non estiver producindoa, podense considerar unha mostra colectada na larinxe, unha broncoscopia ou unha aspirazón por agulla fina. O bacilo podese cultivar, a pesar de crecer lentamente e entón, ou inmediatamente despois de colleita da mostra corado (coa técnica de Ciehl-Neelsen) e observado ao microscopio óptico.
[editar] Teste subcutáneo de tuberculina
O teste subcutáneo de Mantoux é usado nos EUA e no Canadá. O teste de Heaf é usado no Reino Unido
- Teste cutáneo de tuberculina, ou Teste de Mantoux
O teste de Mantoux debe ser feito en todos os casos de suspeita de tuberculose, a pesar de que seus resultados deben ser interpretados con cuidado. O derivado de proteína purificada (ou PPD), que é un precipitado obtido de culturas filtradas e esterilizadas, é inxectado de forma intradérmica (isto é, dentro da pel) e o exame é feito entre 48 e 72 horas despois. Un paciente que foi exposto á bacteria debe presentar unha resposta imunolóxica na pel.
- Clasificación da reación á tuberculina
Un endurecimento de máis de 5-15 mm (dependendo dos fatores de risco da persoa) a 10 unidades de Mantoux é considerado un resultado positivo, indicando infección por TB.
- 5 mm ou máis de tamaño son positivos para a TB en:
- pacientes positivos para o HIV
- contactos con casos recentes de TB
- persoas con mudanzas nodulares ou fibróticas en raios-x do tórax, consistentes con casos antigos de TB curada
- Pacientes con órgaos transplantados e outros pacientes imuno-suprimidos
- 10 mm ou máis é positivo en
- Persoas recén-chegadas (menos de 5 anos) de países con alta incidencia da doenza
- Utilizadores de drogas inxetabeis
- Residentes e empregados de locais de aglomeracións de alto risco (ex.: prisións, enfermarias, hospitais, abrigos de sen-teto, etc.)
- Pesoal de laboratorios onde se faza testes con Mycobacterium
- Persoas con condicións clícincas de alto risco (ex.:, diabetes, terapias prolongadas con corticosteroides, leucemia, falencia renal, síndromes de mal-absorción cronicas, reducido peso corporal, etc)
- Crianzas con menos de 4 anos de idade, ou crianzas e adolecentes expostos a adultos nas categorias de alto risco
- 15 mm ou máis é positivo en:
- Persoas sen fatores de risco coñecidos para a TB
- (Nota: programas de testes cutáneos normalmente son conducidos entre grupos de alto risco para a doenza)
Un teste negativo non exclui tuberculose ativa, especialmente se o teste foi feito entre 6 e 8 semanas despois de adquirirse a infección; se a infección for intensa, ou se o paciente tivese comprometimento inmunolóxico.
Non hai relación entre a eficacia da vacina BCG e un teste de Mantoux positivo.
Despois dunha vacinación por BCG, un teste de Mantoux non é inútil nen desnecesario. Unha BCG é suficiente; a revacinación non é útil. Unha vacinación previa por BCG dá, por veces, resultados falso-positivos. Isto torna o teste de Mantoux pouco útil en persoas vacinadas por BCG.
A fín de mellorar o Teste de Mantoux, outros testes están sendo desenvolvidos. Un dos considerados promisores observa a reación de linfócitos-T aos antíxenos ESAT6 e CFP10.
- Teste de Heaf
O Teste de Heaf é usado no Reino Unido, e tamén inxeta a proteína purificada (PPD) na pel, observandose a reación resultante.
Cando alguén é diagnosticado con tuberculose, todos os seus contatos próximos deben ser investigados cun teste de Mantoux e/ou raios-x do tórax, a criterio médico.
[editar] Sistema de clasificación
O sistema de clasificación para a tuberculose mostrado abaixo é baseado no grau de patoxenia da doenza.
Os axentes de saúde deben obedecer ás leis de cada país no tocante á notificación de casos de tuberculose. As situacións descritas en 3 ou 5 na tabela abaixo deben ser inmediatamente notificadas ás autoridades de saúde locais.
| Clase | Tipo | Descripción |
| 0 | Nengunha exposición á TB Non infectado |
Nengún histórico de exposición Reación negativa ao teste de tuberculina dérmico |
| 1 | Exposición á TB Nengunha evidencia de infección |
Histórico de exposición Reación negativa ao teste dérmico de tuberculina |
| 2 | Infección de TB Sen doenza |
Reación positiva ao teste dérmico de tuberculina Estudos bacteriolóxicos negativos (caso teñan sido feitos) Nengunha evidencia clínica, bacteriolóxica ou radiográfica de TB |
| 3 | TB clinicamente activa | Cultura de M. tuberculosis (caso teña sido feita) Evidencias clínicas, bacteriolóxicas, ou radiográficas da doenza |
| 4 | TB non ativa clinicamente |
Histórico de episodio(s) de TB ou Sinais anormais porén estabeis nas radiografías Reación positiva ao teste dérmico de tuberculina Estudos bacteriolóxicos negativos (se feitos) e Nengunha evidencia clínica ou radiográfica de presenza da doenza |
| 5 | Suspeita de TB | Diagnóstico pendente A doenza debe ser confirmada ou descartada dentro de 3 meses |
[editar] Tratamento
As persoas con infección de TB (clases 2 ou 4), mais que non teñen a doenza (como nas clases 3 ou 5), non espallan a infección para outras persoas. A infección por TB nunha persoa que non ten a doenza non é considerada un caso de TB e normalmente é relatada como unha infección latente de TB. Esta distinción é importante porque as opcións de tratamento son diferentes para quen ten a infección latente e para quen ten a doenza ativa.
[editar] Tratamento de infección latente de tuberculose
O tratamento da infección latente é esencial para o Control e eliminación da TB, pola redución do risco da infección vir a tornarse doenza ativa.
É necesaria unha evaluación para descartar TB activa antes de comezar un tratamento para tuberculose latente.
Os candidatos ao tratamento de tuberculose latente son aqueles grupos de moi alto risco, con reacción positiva á tuberculina de 5 mm ou máis, así como aqueles grupos de alto risco con reaccións cutáneas de 10 mm ou máis. Vexa en inglés na Wikipedia,clasification of tuberculin reaction.
Hai varios tipos de tratamento disponibeis, a criterio médico.
- contactos próximos
contactos próximos son aqueles que dividen a mesma habitación ou outros ambientes pechados. Aqueles con riscos maiores son as crianzas con idade inferior a 4 anos, persoas imuno-deprimidas e outros que posan desenvolver a TB logo despois dunha infección. contactos próximos que teñan tido unha reación negativa ao teste de tuberculina (menos de 5 mm) deben ser novamente testados 10 a 12 semanas despois da súa última exposición á TB. O tratamento da tuberculose latente pode ser descontinuado a criterio médico.
- Nenos e adolecentes
Crianzas con menos de 4 anos de idade teñen grande risco de progresión dunha infección para a doenza, e de desenvolveren formas de TB potencialmente fatais. Estes contatos próximos normalmente deben receber tratamento para tuberculose latente mesmo cando non os testes de tuberculina ou o raio-x do tórax non suxere TB.
Un segundo teste de tuberculina normalmente é feito de 10 a 12 semanas despois da última exposición á TB infecciosa, para que se decida se o tratamento será descontinuado ou non.
[editar] Tratamento de tuberculose activa
Os tratamentos máis recentes para a tuberculose ativa incluen unha combinación de drogas, ás veces nun total de catro, que son reducidas despois de certo tempo, a criterio médico. E por que varias drogas e non unha só? Porque se for usada apenas unha, todas as bacterias sensibeis á droga morren, e, tres meses despois, o paciente sofrerá infección de bacterias que conseguiron resistir á primeira droga. Alguns medicamentos matan a bacteria, outros axe contra a bacteria infiltrada en células, e outros, aínda, impeden a súa multiplicación. Resaltese que o tratamento debe seguir unha continuidade con acompañamento médico, e non suspenso polo paciente despois dunha simples mellora. Con isto evitase que cepas da bacteria máis resistentes sobrevivan no organismo, e retornen posteriormente cunha infección máis difícil de curar.
[editar] Prevención
A inmunización con vacina BCG dá entre 50% a 80% de resistencia á doenza. En áreas tropicais onde a incidencia de mycobacterias atípicas é elevada (a exposición a algunhas "mycobactería" non transmisoras de tuberculose dá algunha protección contra a TB), a eficacia da BCG é ben menor. No Reino Unido, crianzas entre os 10 e os 14 anos son normalmente vacinadas durante o período escolar.
[editar] Historia
Por conta dos seus variados sintomas, a tuberculose non era identificada como unha única doenza ata á segunda década do século XIX, e non era chamada de tuberculose ata ser batizada en 1839 por X.L. Schoenlein. Algunhas formas da doenza probabelmente eran coñecidas deste a Grecia antiga, senón antes, considerandose que a doenza se orixinou a partir do primeiro gado domesticado (no cal tamén orixinou a varíola humana).
O bacilo causador da doenza, Mycobacterium tuberculosis foi descrito en 24 de marzo de 1882 por Robert Koch. El recebeu en 1905 o Premio Nobel de medicina pola súa descoberta. Koch non consideraba que as tuberculoses bovina e humana fosen similares, o que impediu o recoñecimento do leite infectado como fonte da doenza. Máis tarde, esta fonte foi eliminada grazas á pasteurización. Koch presentou un extrato de glicerina co bacilo da tuberculose como un "remedio" para a doenza en 1890, chamandoo de tuberculina. El non tivo eficacia, porén, foi máis tarde adaptado por von Pirquet para un teste para tuberculose presintomática.
O primeiro suceso xenuíno de vacinación contra a tuberculose foi desenvolvido a partir de liñaxes atenuadas da tuberculose bovina, e criado por Albert Calmette e Camille Guerin en 1906. Era a vacina BCG (Bacilo de Calmette e Guerin). Ela foi usada pola primeira vez en humanos en 18 de xullo de 1921 naFrancia, a pesar de arrogancias nacionais teren impedido a diseminación do seu uso, sexa nos EUA, Reino Unido ou Alemaña ata o final da Segunda Guerra Mundial.
A tuberculose causou enorme preocupación pública no século XIX e no inicio do século XX, como a doenza endémica entre as clases pobres das cidades. Na Inglaterra de 1815, unha entre catro mortes eran debido á tísica pulmonar; por volta de 1918, unha dentre seis mortes na Francia aínda era causada pola TB. Despois de ter ficado claro, por volta de 1880, que a doenza era contaxiosa, a tuberculose se tornou unha doenza de notificación obrigatoria na Gran Bretaña; foron feitas campañas para que non se escarrase en locais públicos, e as persoas coa infección eran "encoraxadas" a iren para sanatorios que chegaban a lembrar prisións. A pesar dos "beneficios" do ar fresco e do traballo apregoados nos sanatorios, 75% dos que neles entraban morrian nun prazo de 5 anos (dados de 1908).
A preocupación coa diseminación foi tanta en alguns países, como os EUA, que chegou a surxir un movimento contrario a que se esgarrase en público, excepto en lugares con esgarradeiras.
Na Europa, as mortes por TB caíran de 500 por 100 000 persoas en 1850 para 50 en 100 000 por volta de 1950. Mellorias na saúde pública xa viñan reducindo a incidencia de tuberculose mesmo antes do surximento dos antibióticos, a pesar da importancia da doenza aínda ser grande cando o chamado Medical Research Council da Gran-Bretaña lanzou seus primeiros proxetos para a doenza en 1913.
Somente despois de 1946, co desenvolvimento do antibiótico estreptomicina é que o tratamento, e non apenas a prevención, se tornaron posibeis. Antes diso, somente a intervención cirúrxica era posíbel como tratamento (alén dos sanatorios), incluindo a técnica do pneumotórax: provocar o colapso dun pulmón infectado para deixálo "descansar" e permitir a cicatrización das lesións, técnica moito habitual mais pouco benéfica, e que foi posta de lado despois de 1946.
Esperanzas de que a doenza pudese ser completamente eliminada foron frustradas desde o surximento de cepas de bacilos resistentes aos antibióticos nos anos 80. Por exemplo, os casos de TB no Reino Unido, por volta de 50 000 en 1955, caíran para preto de 5 500 en 1987, mais en 2001 había máis de 7 000 casos confirmados. Por conta da eliminación de instalacións de tratamento públicas en Nova York nos anos 70, houbo unha resurxencia da doenza nos anos 80. O número daqueles que interrompen seu tratamento é moito alto. Nova Iorque tivo que lidar con máis de 20 000 pacientes "desnecesarios" con moitas cepas resistentes a moitas das drogas normalmente usadas. O resurximento da tuberculose resultou na declarazón dunha emerxencia médica global pola Organización Mundial da Saúde (OMS) en 1993.
En 2003, uns investigadores criaron accidentalmente, en laboratorio, unha cepa máis letal e de reprodución máis rápida de bacterias da tuberculose.
[editar] A tuberculose na arte e na literatura
A tuberculose influenciou alguns artistas do movimento literario coñecido como Romantismo, como Lord Byron (na Inglaterra). A aparencia pálida, "asombrada" dos que sofrían de tuberculose é vista como influencia nos traballos de Edgar Allan Poe e nas historias sobre vampiros. Nun período recente, esta estética foi revivida pola subcultura "gótica".
Mimi, a heroína da ópera de Puccini, La Bohème, sofre de tuberculose (un tema transportado para a moderna adaptación para o cinema Moulin Rouxe!) - o mesmo acontece con Violeta, de "La Traviata" de Verdi, inspirada na obra de Alexandre Dunhas, fillo, "A Dama das Camelias".
Na novela da escritora norte-americana Sylvia Plath The Bell Xar, o protagonista Buddy Willard sufre de tuberculose.
A Montaña Máxica de Thomas Mann, relata unha visita dun rapaz, Hans Castorp, a un sanatorio en Davos na Suíza, onde está un primo seu. No sanatorio, Hans descobre estar tamén coa doenza e prolongará ahí a súa estadia.
[editar] Vítimas famosas
- Anton Chekhov
- George Orwell
- Manuel Antonio
- Gustavo Adolfo Bécquer
[editar] Artigos relacionados
- Meninxite
- BCG
- Mycobacterium bovis, causadora de tuberculose no gado
[editar] Referencias
- Core Curriculum on Tuberculosis: What the Clinician Should Know, 4th edition (2000). Publicado pola Division of Tuberculosis Elimination dos EUA. (Internet versionactualizado en Ago. 2003)
- Joint Tuberculosis Committee of the British Thoracic Society. Control and prevention of tuberculosis in the United Kingdon: Code of Practice 2000. Thorax 2000;55:887-901 (en inglés)(fulltext)
- Chan ED, Iseman MD. Current medical treatment for tuberculosis. (British Medical Journal) 2002;325:1282-6 (Texto completo, en inglés)
- Treatment of Tuberculosis 2003 ATS/CDC/IDSA American Thoracic Society CDC Infectious Diseases Society of America, Formato PDF, en inglés
- Targeted Tuberculin Testing and Treatment of Latent Tuberculosis Infection 2000 ATS/CDC (formato PDF, en inglés) (Atualizacións (updates) 2001-2003)
[editar] Ligazóns Externas
- Organizacións
- Organización Mundial de Saúde - Tuberculose páxina da OMS, presentando estratexias e acións, monitoramento e avaliación da doenza no mundo (en inglés)
- The Stop TB Partnership Organización Internacional. (site en inglés)
- Ministerio da Saúde de Portugal
- Ministerio da Saúde do Brasil
- Saúde en Mozambique páxina oficial
- Rede Brasileira de Investigación e Combate á Tuberculose Atividades da rede, dados estatísticos, prevención, tratamento, estudos clínicos, etc.
- Tuberculose - www.brasilescola.com/doencas/tuberculose.htm Informacións xerais, sintomas, prevención e tratamento.
- Memoria da Tuberculose no sitio da Fundación Oswaldo Cruz. Biografía de médicos que combateron a doenza no Brasil.
- Imaxes adicionais de raios X
Son links para imaxes de propriedade de sites particulares. Pedese que non se faga copia dos mesmos para a wikipedia, por razóns de dereitos autorais. (sites en inglés)
- Atlas de Radiografías do Tórax (chest X-ray Atlas) - Doenzas selecionadas|Tuberculose en raios-x (imaxes mostrando cavidades, infiltracións, marcas, efusión pleural, nódulos intersticiais de TB miliar) - da Loyola University, Chicago Stritch School of Medicine ©
- eMedicine Radiology © - imaxes de raios-x, tomografías, e resonancia magnética de varios casos de TB:
- Pulmón; Tuberculose Primaria (primary tuberculosis) - opacidade focal, consolidación, efusión pleural, linfoadenopatia, cavidade, nódulo.
- Pulmón con tuberculose post-primaria
- Pulmón con infección por mycobacterias non-tuberculose - cavidade, perda de volume, fibrose, nódulo, broncoestasia, linfadenopatia
- Tuberculose CNS
- Tuberculose gastrointestinal - linfadenopatia, dilación
- Tuberculose no trato Xenitourinario - calcificación, granuloma, cavitación, edema, ulcerazón, abceso
