ویکی‌پدیا
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
ویکی‌پدیا دانشنامه‌ای مبتنی بر وب و با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته می‌شود. این دانشنامه حدوداً متشکل از ۲۲۹ زبان مستقل دنیا است که حدود ۱۵۲ تای آنها فعال هستند و توسط بنیاد غیر انتفاعی ویکی‌مدیا پشتیبانی می‌شوند. مداخل آن طبق مدخل‌های سالنامه‌ها، فرهنگهای جغرافیایی و رخدادهای روز هستند. هدف آن آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامهٔ آزاد به تمامی زبانهای زنده دنیاست. ویکی‌پدیا با روزانه ۶۰ میلیون کلیک (روی پیوندهایش) جزو پرمخاطب‌ترین سایت‌های مرجع دنیا به حساب می‌آید.
ویکی‌پدیا اکنون یکی از ۲۰ وب‌گاه برتر جهان از لحاظ شمار بازدیدکننگان است [۱] و تا میانهٔ سال ۲۰۰۶ تقریباً دارای ۴٬۶۰۰٬۰۰۰ مقاله‌است که بیش از ۱٬۲۵۵٬۰۶۱ عدد از آنها به زبان انگلیسی، بیش از ۴۳۰٬۰۴۸ عدد به زبان آلمانی، بیش از ۳۲۸٬۴۰۴ عدد به زبان فرانسوی و بیش از ۲۵۰٬۸۸۸ به زبان لهستانی تعلق دارند. تعداد کاربران ثبت‌نام شده نیز تقریباً معادل ۳٬۰۹۴٬۰۱۱ نفر است. این دانشنامه در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۷۹ به صورت مکملی برای دانشنامهٔ تخصصی نوپدیا نوشته شد. این دانشنامه با رشد روزافزون خود توانست بذر چندین پروژهٔ خواهر دیگری همچون ویکی‌واژه، ویکی‌نسک، ویکی‌گفتاورد و ویکی‌گزارش را بپاشد. هر داوطلب می‌تواند مقاله‌های آن را با سبک ویکی اضافه یا ویرایش کند. و این به آن معنا است که دیگری نیز می‌تواند همان مقاله‌ها را تغییر دهد. داوطلبان ویکی‌پدیا بر سیاست «دیدگاه بی طرفانه» تأکید می‌کنند. طبق این سیاست دیدگاه‌هایی که توسط شخصیتهای برجسته یا ادبی ارائه شده‌اند بدون هیچ تلاشی برای تایید آنها به طور خلاصه بیان می‌شوند. به دلیل طبیعت باز این دانشنامه تخریب و عدم صحت مطالب از مشکلات همیشگی آن بوده‌است.
وضعیت ویکی‌پدیا به عنوان یک مرجع همیشه مورد اختلاف بوده‌است. گاه آن را به خاطر توزیع رایگان، خاصیت قابل ویرایش بودن و گستردگی عناوین ستوده‌اند و گاه آن را هنگام مقایسه با دانشنامه‌های سنتی به خاطر عدم اطمینان و اعتبار، جانبداریهای یک‌سویه و نقص بعضی از عناوین مورد انتقاد قرار داده‌اند. مقاله‌های آن را در رسانه‌های جمعی و مراکز علمی نقل کرده‌اند. مقاله‌های آن تحت مجوز حق تالیف آزاد گنو قابل دسترسی هستند.
از تعداد ۲۲۹ ویرایش زبانی ویکی‌پدیا، تعداد ۱۵۲ تای آنها فعال هستند. ۱۰ ویکی‌پدیایی که بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ مقاله دارند عبارت‌اند از: انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی، ژاپنی، هلندی، ایتالیایی، سوئدی، پرتغالی، اسپانیایی. نسخه زبان آلمانی ویکی‌پدیا به‌وسیله دیسک‌های فشرده توزیع شده و نسخه‌های دیگر آن روی سایت‌های دیگر به صورت Fork یا mirror قرار داده شده‌اند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] مشخصات
جیمی ولز بنیانگذار ویکی پدیا آن را اینگونه توصیف می‌کند « ویکی پدیا کوششی برای آفرینش و پخش دانشنامه‌ای با بالاترین کیفیت ممکن برای همه مردم روی زمین و به زبان مادریشان است». این دانشنامه روی وبسایت wikipedia.org با کادبرد از نرم‌افزاری به نام «ویکی» که به زبان جزیره هاوایی به معنی «تند» است ساخته شده. ولز بر این باور است که ویکی‌پدیا باید به کیفیت دانشنامه بریتانیکا یا بهتر برسد و چاپ هم شود.
دانشنامه‌های گوناگون دیگری روی اینترنت هستند و یا قبلاً وجود داشته‌اند. در برخی از آنها مانند دانشنامه فلسفه استانفورد و نوپدیا (که دیگر وجود ندارد) سیاست‌های مقاله‌نویسی سنتی و مالکیت مقاله وجود دارند. به طور اتفاقی سایت‌هایی مانند h2g2 یا Everything2 وجود دارند که به گونه راهنماهایی کلی عمل می‌کنند و مقاله‌هایشان توسط همگان نوشته و بازنگری می‌شوند. پروژه‌هایی همچون ویکی‌پدیا، Susning.nu و Enciclopedia Libre همگی ویکی هستند و در همه آنها مقاله‌ها به دست نویسنده‌های بیشماری نوشته می‌شوند و هیچ گونه بازنگری رسمی روی آنها اعمال نمی‌شود. ویکی‌پدیا تبدیل به بزرگ‌ترین نوع دانشنامه ویکی چه از نظر تعداد مقاله‌ها و چه از نظر تعداد واژه‌ها شده‌است. از بین تمامی دانشنامه‌های موجود، ویکی‌پدیا به خاطر داشتن مجوز حق تالیف آزاد گنو متمایز گشته‌است.
ویکی‌پدیا صریحاً می‌خواهد تنها یک دانشنامه باقی بماند. هدف آن تبدیل شدن به مجموعه کاملی از دانش بشری نیست. مجموعه سیاست‌هایی تحت عنوان «ویکی پدیا چه چیزی نیست» وجود دارند که مشخص می‌کنند چه اطلاعاتی نباید در ویکی‌پدیا گنجانده شوند. این سیاستها غالباً باعث مشاجره بر سر اضافه کردن، حذف یا اصلاح مطلبی خاص شده‌اند.
[ویرایش] مطالب آزاد
مجوز حق تالیف آزاد گنو (GFDL) که مقاله‌های ویکی‌پدیا با استفاده از آن عرضه می‌شوند یکی از بسیار مجوزهای «کپی‌لفت» کپی‌رایت است که اجازه توزیع دوباره، خلق آثار مشتق شده و استفاده تجاری از مطالب مقاله‌ها به شرط ذکر نام نویسنده و ماندن اثر تحت مجوز GFDL را می‌دهد. هنگامی که یک نویسنده اصل اثر خود را به پروژه تحویل می‌دهد حق تألیف او روی آن اعمال می‌شود ولی باید قبول کند که اثرش را تحت مجوز GFDL در اختیار عموم بگذارد. ممکن است مطالب موجود در ویکی‌پدیا روی منابع دیگری که از این مجوز استفاده می‌کنند قرار بگیرند و یا از آن منابع گرفته شده باشند. مطالب ویکی‌پدیا از طریق انبارهای اطلاعاتی روی صدها منبع به صورت mirror یا fork قرار گرفته‌اند. اگر چه تمامی متون عرضه شده در ویکی‌پدیا از مجوز GFDL استفاده می‌کنند، درصد بالایی از تصاویر و فایلهای صوتی ویکی‌پدیا رایگان نیستند. اقلامی چون لوگوی شرکتها، نمونهٔ آهنگها یا تصویرهای دارای حق تالیفِ خبری با درخواست استفاده عادلانه استفاده شده‌اند. اقلامی نیز وجود دارند که با شرط عدم اشتقاق یا "فقط برای ویکی پدیاً به این دانشنامه داده شده‌اند.
ویکی‌پدیا تا به حال توسط رسانه‌ها، مراکز علمی و دیگر منابع به عنوان مرجع یا ضمیمه، مورد استفاده قرار گرفته‌است. سازمانهای خبری مقاله‌های ویکی‌پدیا را به عنوان منبع نام برده‌اند و یا در گوشهٔ صفحهٔ وب خود، برای کسب اطلاعات بیشتر، ارجاعی به آن گذاشته‌اند. بعضی از آنها این کار را به طور مرتب انجام می‌دهند. بنابر فهرستی که توسط ویرایشگران ویکی‌پدیا تهیه شده‌است، مقالات ویکی‌پدیا بیشتر از همه جا در رسانه‌های خبری ذکر شده‌اند. در رده‌های پایینتر، تحقیقات علمی، کتابها، همایشها و دادگاه‌ها قرار دارند. برای نمونه وبسایت مجلس نمایندگان کانادا در بخش «برای اطلاعات بیشتر» در فهرست Bill C-38 به مقاله ویکی‌پدیا در مورد ازدواج با هم جنس اشاره می‌کند. فهرست‌های غیر جامعی از طرف ویکی‌پدیایی‌های عضو ویکی‌پدیا به عنوان منبع تهیه می‌شوند.
[ویرایش] زبانها
ویکی‌پدیا تا تیر ماه ۱۳۸۵ در برگیرنده ۱۵۲ زبان «فعال» بوده‌است. پنج زبان بزرگ آن به ترتیب عبارت‌اند از انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی و ژاپنی. به طور کلی ویکی‌پدیا دارای ۲۲۹ گونه زبان ملل دنیا و ۶/۴ میلیون مقاله‌است.
زبانهای مختلف به صورت مستقل از هم کار می‌کنند. ویرایشهای زبانی به بقیه زبانهای دیگر محدود یا وصل نشده‌اند و فقط محدود به سیاست‌های کلی نظیر «دیدگاه بی طرفانه» هستند. با اینکه مقاله‌ها و تصاویر بین زبانها به اشتراک گذاشته نشده‌اند ولی اولی از طریق صفحاتی که در آنها درخواست ترجمه می‌شود و روی زبانهای بزرگ‌تر قرار دارد و دومی از راه انبار عمومی ویکی‌پدیا حل شده‌اند. مقاله‌های ترجمه شده بخش کوچکی از مقاله‌های موجود همهٔ زبانها را تشکیل می‌دهند.
فهرست زیر نشان‌دهندهٔ بزرگ‌ترین زبانها از نظر تعداد مقاله‌ها در پایان روز ۲۳ تیر ۱۳۸۵ است:
- انگلیسی (۱٬۲۵۵٬۰۶۱)
- آلمانی (۴۳۰٬۰۴۸)
- فرانسوی (۳۲۸٬۴۰۴)
- لهستانی (۲۵۰٬۸۸۸)
- ژاپنی (۲۳۳٬۱۵۰)
- هلندی (۲۱۲٬۵۰۴)
- ایتالیایی (۱۷۶٬۳۶۱)
- سوئدی (۱۷۳٬۱۳۷)
- پرتغالی (۱۵۸٬۳۴۸)
- اسپانیایی (۱۳۴٬۳۴۶)
- روسی (۹۳٬۸۹۴)
- چینی (۷۷٬۵۱۹)
- فنلاندی (۷۰٬۲۴۵)
- نروژی بوکمال (۶۸٬۲۵۵)
- اسپرانتو (۵۴٬۸۴۲)
زبانهای خانواده ژرمن به تنهایی بیش از ۲ میلیون مقاله را در بر می‌گیرند.
[ویرایش] ویرایش
تقریباً هر کاربری می‌تواند مقاله‌های ویکی‌پدیا را ویرایش کند و تغییرات خود را سریعاً ببیند. فکر ویرایش مقاله‌ها بر این اساس شکل گرفته که همکاری کاربران با یکدیگر می‌تواند در بهبود کیفیت مقاله‌ها در طول زمان تأثیر به سزایی داشته باشد؛ همانطور که در توسعهٔ نرم‌افزارهای بازمتن داشته‌است. نویسندگان آن نیازی به داشتن مدارک رسمی یا تخصص در زمینهٔ موضوعی که ویرایش می‌کنند ندارند. به آنها اخطار داده می‌شود که ممکن است مقاله‌های آنها توسط هر کس و به هر نحوی که می‌خواهد، بی‌رحمانه مورد ویرایش قرار گیرند و توزیع شوند. مقاله‌های آنها توسط هیچ شخص خاصی یا گروه تحریریه‌ای بازنگری نمی‌شوند. تصمیم‌گیری در مورد مطالب و سیاست‌های ویرایشی ویکی‌پدیا با توافق عام و رای‌گیری‌های تصادفی صورت می‌گیرد، اگر چه تصمیم آخر همیشه با جیمی ولز است.
به دلیل باز بودن ویکی‌پدیا «جنگهای ویرایشی» (که «جنگهای بازنگری» نیز گفته می‌شوند) و مشاجره‌های طولانی غالبا وقتی اتفاق می‌افتند که ویرایشگران با هم به توافق نمی‌رسند. اعضای انجمن‌های ویکی‌پدیا روند ویرایشی آن را یک عمل دسته‌جمعی و نوعی جریان اجتماعی و تکامل تدریجی داروینی می‌دانند. مقاله‌ها همیشه در معرض ویرایش قرار دارند بدینگونه که ویکی‌پدیا هیچگاه مقاله‌ای را تمام شده تلقی نمی‌کند. تخریب مشکل دائمی ویکی‌پدیا بوده‌است. و شما هم می‌توانید یکی از تخریب گران ویکی پدیا باشید ؛آیا پس بر این باور هستید که اگر انسان‌های تخریب گر نظرات مخرب خود را در این دانش نامه اعمال کنند باز هم می‌توان به ویکی پدیا اعتماد نمود.
[ویرایش] سیاستها
ویکی‌پدیا از همهٔ ویرایشگران خود می‌خواهد تا هنگام نوشتن «دیدگاه بی‌طرفانه»ای داشته باشند و پژوهش ابتکاری خود را در ویکی‌پدیا قرار ندهند. نگاه بی‌طرفانه که خود سیاستی «غیر قابل بازگشت» است هدف دانشنامه را اینگونه بر می‌شمرد « نشان دادن عوامل اختلاف، توصیف آنها به جای وارد شدن در آنهاً. اگر به این مهم برسیم دیگر ویکی‌پدیا تنها از یک دیدگاه بی‌طرفانه بیان نشده‌است بلکه حاوی تمامی نظرات بی‌طرفانه مربوط به یک موضوع خواهد بود.این سیاست بیان می‌دارد که به هر دیدگاهی بسته به اعتبارش باید بها داد. از این سیاست به خاطر داشتن هدفی غیرقابل دسترسی که در مورد آثار بی‌اعتبار بی‌مورد است و به دیدگاه‌های »ضد اخلاقی« اجازه ظهور می‌دهد انتقاد شده‌است. آراء و نظراتی که تا قبل از این منتشر نشده‌اند »تحقیق‌های ابتکاری« تلقی می‌شوند، بنابراین اجازه ورود را ندارند. سیاست »تحقیق غیر ابتکاری" اینگونه بیان می‌دارد که آثار این چنینی نمی‌توانند نمایانگر دیدگاهی بی‌طرفانه باشند. پس نظرات یا دیدگاه‌های جدید ویرایشگران نباید در ویکی‌پدیا معرفی شوند.
همکاران ویکی‌پدیا از سیاستها و خط‌مشی‌های متنوع کوچک‌تری نیز پشتیبانی می‌کنند. بر خلاف دیگر ویکی‌های موجود مانند Ward Cunningham's Portland Pattern Repository، ویکی‌پدیا به جای قرار دادن بحث‌های مربوط به تغییرات مقاله‌ها در درون آنها، صفحاتی را به نام «بحث» به این کار اختصاص داده‌است. همکاران ویکی‌پدیا گاهی مقاله‌هایی را که احساس می‌کنند مناسب یک دانشنامه نیست، تغییر یا انتقال داده و یا حذف می‌کنند. تعاریف فرهنگ واژه‌ها (dicdefs) یا اصل متن‌ها از اینگونه مقاله‌ها هستند. گاهی ویرایشهای مختلف ویکی‌پدیا برای خود سبک نوشتاری خاصی ایجاد می‌کنند.
[ویرایش] ویرایشگران
تمایز رسمی خاصی بین ویرایشگران ویکی‌پدیا وجود ندارد و تصمیم‌ها با رای اکثریت گرفته می‌شوند. در ماه ژانویه ۲۰۰۵، ویکی پدیا حدوداً دارای ۱۳٬۰۰۰ کاربر بوده‌است که هر کدام دست کم در روز پنج ویرایش یا اثر از خود به جا گذاشته‌است. ۹٬۰۰۰ نفر از این کاربرانِ فعال، در سه زبان بزرگ ویکی پدیا کار کرده‌اند. ۳٬۰۰۰ نفر از کاربران فعالتر، روزانه ۱۰۰ ویرایش یا ثبت اثر داشته‌اند که بیش از نیمی از آنها در سه زبان بزرگ کار کرده‌اند. بنابر آمارهای ویکی‌مدیا، یک چهارم ترافیک ویکی‌پدیا از سوی کاربرانی است که دارای حساب نیستند و کمتر دست به ویرایش مقاله می‌زنند.
وظایف نگه‌داری به عهده گروه‌های داوطلبی از توسعه‌دهندگان، ناظران، ماموران و مدیران که به صدها نفر می‌رسند است. مدیران بزرگ‌ترین گروه بین آنها هستند که توانایی جلوگیری از ویرایش یک مقاله یا جلوگیری از دسترسی کاربران خاص طبق سیاست‌های انجمن را دارند. کاربران زیادی تا به حال به صورت اضطراری یا دائم از ویرایش مقاله در ویکی‌پدیا منع شده‌اند. ممکن است تخریب یا تخلف از سیاستها، باعث منع اضطراری یک کاربر گردد. در حالی‌که تصمیم اخراج بلند مدت یا همیشگی توسط آقای ولز یا کمیته داوری تخلفات جدی و دامنه‌دار اتخاذ می‌شود.
رئیس قبلی بخش ویرایش ویکی‌پدیا، لری سانگر گفته‌است وجود مجوز GFDL «به عنوان ضمانت آزادی، انگیزه خوبی برای کار در یک دانشنامه آزاد است.» پروفسور آندریا سیفولیلی در مطالعه ویکی‌پدیا به عنوان یک انجمن، این طور مطرح می‌کند که هزینه‌های پایین شرکت در نرم‌افزار ویکی، خود عامل فروگشایی برای توسعه جمعی است و دیدگاه «ساخت خلاقانه» میزان شرکت‌پذیری را بالا می‌برد. به ویکی‌پدیا به عنوان تجربه‌ای اجتماعی در آنارشی یا دموکراسی نگاه شده‌است. بنیانگذار آن اینگونه پاسخ می‌دهد که حتما قرار نیست اینطور باشد اگرچه ممکن است دستاوردش این بوده باشد. در جستجویی که داخل ویکی‌پدیا انجام شد صفحه‌ای پیدا شد که نویسنده آن اینگونه بیان داشته که ارزش این دانشنامه به خاطرآن است که ویکی‌پدیا انجمنی اجتماعی است. به این معنا که می‌توان از نویسندگان خواست تا از کار خود دفاع کرده یا آن را روشن سازند و بحث‌ها سریعا قابل مشاهده‌اند. ویرایشهای گوناگون ویکی‌پدیا غالبا دارای میزهای مرجعی هستند که اعضای انجمن در آنجا به پرسش‌ها پاسخ می‌دهند.
[ویرایش] ارزیابیها
همچنین نگاه کنید به: نقد ویکی‌پدیا
ادعای ویکی‌پدیا مبنی بر دانشنامه بودن یا این طور نشان دادن، همیشه مایهٔ بحث بوده‌است. ویکی‌پدیا را همیشه به خاطر کمبود محسوس اطمینان، فراگیری و قدرت کنترل کننده، مورد انتقاد قرار داده‌اند. بسیاری از کتابداران، دانشگاهیان و نویسندگان دانشنامه‌هایِ رسمی‌تر بر این باورند که ویکی‌پدیا به عنوان یک مرجع کاربردپذیری کمی دارد و یا هرگز ندارد. ویکی‌پدیا دست کم در برخی محیط‌های دیگر از نظر کیفی، مقبولیتی کافی دارد. این دانشنامه برنده یک آزمایش مقایسه‌ای توسط مجله آلمانی سِ تِ c't شده‌است. بیشتر ستایش آن بدلیل مطالب آزاد و اجازه ویرایش توسط هر فرد است.
[ویرایش] کیفیت
منتقدین بر این باورند که مجوز ویرایش همگانی، ویکی‌پدیا را دانشنامه‌ای غیر قابل اعتماد ساخته‌است. فیلیپ بردلی در مصاحبه‌ای که با روزنامه گاردین در سال ۲۰۰۴ انجام داد گفت که او هرگز از ویکی‌پدیا استفاده نمی‌کند و «هیچ کتابدار دیگری را نمی‌شناسد که این کار را انجام دهد. مشکل اصلی عدم وجود قدرت کنترل‌کننده در ویکی‌پدیا است. در کتب منتشرشده، ناشر باید تضمین کند که اطلاعات کتابش درست است زیرا امرار معاش او بستگی به این دارد. اما با وجود چیزی مثل ویکی‌پدیا همه آن بر باد می‌رود.» تد پاپاس رئیس ویرایشگران دانشنامه بریتانیکا در مصاحبه‌ای با گاردین این طور می‌گوید که: «فرضیه ویکی‌پدیا بر این استوار است که پیشرفت مداوم به کمال می‌انجامد. این فرضیه هیچگاه ثابت نشده‌است.» دانا بوید درسال ۲۰۰۵ در بحثی پیرامون ویکی‌پدیا به عنوان یک منبع دانشگاهی این طور می‌گوید که «ویکی‌پدیا هیچگاه یک دانشنامه نخواهد شد ولی حتما در آینده تبدیل به منبع گسترده‌ای از دانش می‌شود که برای اهداف مختلف ارزش زیادی خواهند داشت.» هنوز هم دانشنامه‌های سنتی حق خود می‌دانند که هیچ مسئولیتی در قبال خطاهای احتمالی به گردن نمی‌گیرند.
همهٔ محیط‌های دانشگاهی هم ویکی‌پدیا را رد نمی‌کنند. به مقاله‌های ویکی‌پدیا در بخش «دیدگاه‌های بهتر» در روزنامهٔ علم (Science Journal) ارجاع‌هایی قرار گرفته‌است. اولین ارجاع این روزنامه، پیوندی به مقالهٔ ویکی‌پدیا تحت عنوان «A White Collar Protein Senses Blue Light» (لیدن، ۲۰۰۲) بود. پس از آن مقاله‌های زیادی به پیوندهای مشابه ارجاع داده‌اند.
رابرت مک‌هنری ویرایشگر سابق بریتانیکا در مقاله‌ای تحت عنوان «دانشنامهٔ مورد اعتماد» ویکی‌پدیا را مورد انتقاد قرار داده‌است و می‌نویسد «هر چند که ممکن است مقاله‌ای در ویکی‌پدیا به درجه اعتبار بالایی دست یابد ولی تا ابد در معرض تغییر دخالت‌کنندگان بی‌اطلاع یا کم‌سواد قرار خواهد داشت.» آرون کرون مقاله تکذیبیه‌ای در رد روش‌های مک‌هنری نوشته و آنها را FUD که نوعی فن تجاری به حساب می‌آید و در زبان انگلیسی مخفف سه واژه به معنای «ترس، عدم اطمینان و شک» می‌باشد اطلاق کرده‌است. رئیس بخش تحریریه سابق، لری سانگر در اواخر سال ۲۰۰۴، از ویکی‌پدیا به دلیل داشتن ماهیت «ضد نخبه» که باعث رد بازنگری رسمی می‌شود و در نتیجه موجب کاهش اعتبار مقاله‌های آن می‌گردد انتقاد کرد.
روند ویرایشی ویکی‌پدیا اینطور فرض می‌کند که قرار دادن مقالات در معرض ویرایش همگانی باعث صحت مطالب می‌شود. سانگر پیش از این با اشاره به قانون لینوس در مورد توسعه بازمتن گفته بود:« با داشتن چشم‌های زیاد، خطاهای کمتری رخ خواهند داد.» جوی ایتو یکی از شخصیتهای فناوری در مورد صحت مطالب ویکی‌پدیا اینطور می‌نویسد که « هر چند این مسئله کمی بستگی به نوع رشته دارد، پرسش این است که آیا مطلبی که از یک منبع اطلاعاتی دقیق به دست می‌آید درست‌تر است یا مطلبی که توسط صدها هزار نفر (با امکان ویرایش) دیده شده و هنوز باقی مانده.» در آزمایش غیر رسمی که روی توانایی ویکی‌پدیا در کشف اطلاعات غیرصحیح انجام شد، نویسنده این طور بیان می‌دارد که این جریان «مکانیسمی حقیقت یاب نیست بلکه بیشتر شبیه مکانیسم رای‌گیری است، در نتیجه ممکن است مطلبی که اشتباه به »نظر« نرسد صحیح تلقی شود.»
ویکی‌پدیا را به خاطر فراگیر نبودن مورد اتهام قرار داده‌اند زیرا ماهیت آن داوطلبانه‌است و می‌تواند بازتاب جانبداریهای جهت‌دار نویسندگانش باشد. دال هویبرگ رئیس بخش تحریریه دانشنامهٔ بریتانیکا این طور بیان می‌دارد که «مردم درباره چیزهایی می‌نویسند که به آنها علاقه دارند در نتیجه بسیاری از موضوعات پوشش داده نمی‌شوند ولی وقایع خبری با تمام جزئیاتشان ذکر می‌شوند. مدخل مربوط به تندباد فرنسس پنج برابر بزرگی مدخل مربوط به هنر چین است و مدخل خیابان کورونیشن دو برابر مدخل مربوط به تونی بلر است.» لری سانگر رئیس بخش سابق ویرایش نوپدیا در سال ۲۰۰۴ گفت: «هنگامی که به یک مسئله نسبتاً تخصصی می‌رسیم (که خارج از علاقه مردم است) اعتبار پروژه‌ها بسیار غیر قابل اعتماد می‌شود.»
ویکی‌پدیا به عنوان یک ویکی به خاطر اینکه اجازه می‌دهد مقاله‌هایش ضمن وقایع جاری به روز شوند یا خلق شوند ستایش شده‌است. برای مثال مقالهٔ مربوط به زلزله اقیانوس هند که سریعاً بعد از وقوع آن در ویکی‌پدیای انگلیسی نوشته شد به سرعت توسط بعضی از مطبوعات چاپ شد. ویرایشگران ویکی‌پدیا بر این باورند که محدودهٔ موضوعی این دانشنامه می‌تواند بسیار وسیعتر از بقیه دانشنامه‌ها باشد.
از این گذشته این نکته نیز باید ذکر شود که در ماه مه سال ۲۰۰۵ (خرداد ۱۳۸۴) مثال هویبرگ صحت خود را از دست داد: مقالهٔ مربوط به هنر چین تقریباً سه برابر مقالهٔ مربوط به تندباد فرنسس شد و مقاله مربوط به تونی بلر در حدود ٪۵۰ بزرگ‌تر از مقالهٔ خیابان کورونیشن گردید. این نکته کاملاً روشن است که مقاله‌هایی که در پرسش مطرح شده بودند تنها به عنوان مثال‌هایی برای گرایش متمایل نویسندگان آورده شده بودند؛ اگر چه می‌توان از این مثالها برای نشان دادن روند رو به تعادل منطقی ویکی‌پدیا استفاده کرد.
مجله آلمانی رایانه‌ای c't در اکتبر ۲۰۰۴ (مهر۱۳۸۳) مقایسه‌ای بین دانشنامه‌های براکهاوس پرمیوم، مایکروسافت انکارتا و ویکی‌پدیا انجام داد. کارشناسان ۶۶ مقاله از رشته‌های گوناگون را ارزیابی کردند. امتیازات نهایی از این قرار بودند، ویکی‌پدیا ۶/۳ از ۵ (-B)، براکهاوس پرمیوم ۳/۳ و مایکروسافت انکارتا ۱/۳. اِمیگ و هِرینگ پروفسورهای دانشگاه ایندیانا در تحلیلی پیرامون دانشنامه‌ها اینطور می‌نویسند که «ویکی‌پدیا در قلمروهایی که توانایی بیشتری دارد، همچون فناوری و وقایع جاری، منابع اطلاعات سنتی را بهبود می‌بخشد.»
قیاس خوبی که می‌توان در مورد نقاط قدرت و ضعف ویکی‌پدیا انجام داد در مقایسه استانداردهای دادگاه و مدارک کارآگاهی است. این حقیقت که هر کس می‌تواند ویکی‌پدیا را ویرایش کند این ادعا را که می‌شود تا حد مدارک دادگاه به آن اعتماد کرد مشکل می‌سازد. با این‌حال باز بودن آن به سوی خیل وسیع ویرایشگران این اجازه را به ویکی‌پدیا می‌دهد تا به وسعت و عمق خلاقیت و ارتباطاتی که باعث ایده‌آل شدن آموختن و جستجوی آراء می‌شوند برسد. این روند بسیار شبیه به روشی است که در آن استفادهٔ بلندنظرانه‌تر از مدارک کارآگاهی می‌تواند باعث رسیدن به سرنخ‌های مهم و مدارک بیشتر بشوند. این روند می‌توانست توسط استانداردهای سختگیرانهٔ دادگاهی در نطفه خفه شود.
[ویرایش] انجمن
ویکی‌پدیا دارای انجمنی از کاربران است که هر چند نسبتاً کم هستند ولی بسیار فعال هستند. اِمیگ و هِرینگ می‌گویند «هنگامی که گروه اندکی از کاربران در یک سیستم باز ویرایشی به صورت یک کنسرت و همراه با هنجارهای توافقی کار می‌کنند، می‌توانند بر مطالب تولیدشده در سیستم، تنوع حذف مطالب، مشاجرات، تناقضات و سازگاری صدای شرکت کنندگان کنترل کاملی داشته باشند.» ویرایشگران ویکی‌اینفو که ویکی‌پدیا روی سایت آنها fork شده‌است از این که بعضی افراد کاربران جدید را ناعادلانه «جن» یا «کاربران مشکل ساز» لقب می‌دهند و آنها را از ویرایش و نوشتار منع می‌کنند انتقاد می‌کنند. انجمن ویکی‌پدیا به دلیل محول کردن ویرایش مقاله‌ها به کاربرانی که مشکلات آن مقاله‌ها را مطرح ساخته‌اند مورد انتقاد واقع شده‌است.
بسیاری از مشارکت‌جویان می‌گویند که ویرایش ویکی‌پدیا به دلیل وجود کشمکش‌ها، کار بسیار سختی است. کاربرانی هستند که با داشتن وقت زیاد و عقاید خاص رای خود را پیش می‌رانند زیرا هیچ کس وقت و نیروی مقابله با تعصب آنها را ندارد.
در جستجویی که روی ویکی‌پدیا انجام شد صفحاتی پیدا شد که نویسندگان آنها ویکی‌پدیا را به خاطر اینکه یک انجمن اجتماعی است ستوده‌اند. به این معنا که می‌توان از نویسندگان خواست تا از کار خود دفاع کرده یا آن را روشن سازند و بحث‌ها سریعا قابل مشاهده‌اند. ویرایشهای گوناگون ویکی‌پدیا غالباً دارای میزهای مرجعی هستند که اعضای انجمن در آنجا به پرسش‌ها پاسخ می‌دهند.
[ویرایش] جوایز
ویکی‌پدیا در ماه مه ۲۰۰۴ (خرداد ۸۳) دو جایزه مهم را از آن خود کرد. اولی جایزه Golden Nica برای Digital Communities بود که توسط Prix Ars Electronica اعطا شد. این جایزه به همراه ۱۰٬۰۰۰ یورو و دعوت از ویکی‌پدیا به جشنوارهٔ سال بعد PAE Cyberarts اتریش بود. دومی جایزه Judges' Webby برای بخش «انجمن» بود. همچنین ویکی‌پدیا نامزد جایزه «بهترین کوشش» از سوی Webby شد. در سپتامبر ۲۰۰۴(شهریور۸۳) ویکی‌پدیای ژاپنی موفق به دریافت جایزه ساخت وب (Web Creation) از سوی انجمن تبلیغ‌کنندگان ژاپن شد. این جایزه معمولاً به افرادی اعطا می‌شود که سهم بزرگی در پیشبرد وب به زبان ژاپنی دارند و این بار جایزه به شرکت کنندگان دائم ویکی‌پدیای ژاپنی داده شد.
ویکی‌پدیا تا به حال توسط منابع خبری بیشماری همچون BBC News، USA Today، The Economist، Newsweek، Business Week، Chicago Sun-Times، مجله Time و مجله Wired تمجید شده‌است. جوایز اعطاشده به ویکی‌پدیا و اخبار مربوط به آن که در مطبوعات چاپ می‌شوند را می‌توانید از طریق نشانی (http://meta.wikimedia.org/wiki/Trophy_box) پیگیری کنید.
مجلهٔ پی‌سی وُرلد(دنیای رایانه=PC World) در تاریخ ۱ ژوئن ۲۰۰۵ فهرستی به نام «۱۰۰ محصول برتر سال ۲۰۰۵» منتشر کرد. در این فهرست، ویکی‌پدیا به عنوان یکی از ۱۰۰ محصول برتر سال شناخته شده بود. این مجله اعلام کرد که این جایزه به «محصولات برتری تعلق می‌گیرد که قابلیتهای کاربردی را با ابتکار آمیخته باشند.» همهٔ این «محصولات»، تجاری نبودند و ویکی‌پدیا جزو ۲۳ منتخب برتری بود که ذاتاً رایگان بودند. ویکی‌پدیا در مقام ۶۰ قرار گرفت. مقام اول این فهرست به موزیلا فایرفاکس تخصیص یافت. این فهرست که مملو از نام محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بود تنها شامل وبسایت‌های انگشت‌شماری از قبیل گوگل، فلیکر و اینترنت آرشیو بود. همچنین در ردهٔ ۳۳ نام وبسایت نیویورک تایمز مشاهده می‌شد که به غیر از ویکی‌پدیا تنها سایت اطلاعاتی دیگر بود. در همین ماه بود که ویدجت ویکی‌پدیا در سیستم‌عامل «مک اُ اس تایگر» رایانه‌های اَپل، توانست (بر اساس میزان بارگذاری‌ها) محبوبترین داشبورد ویدجت بین بقیه انواع داشبوردها شود و رکورد دانشنامهٔ بریتانیکا را هم که نتوانسته بود جزو ۵۰ تای اول شود، بشکند.
[ویرایش] تاریخچه
مقاله اصلی: تاریخچه ویکی پدیا
ویکی‌پدیا به عنوان نسخه تکمیلی نوپدیا شروع به کار کرد. نوپدیا پروژه دانشنامهٔ رایگان و آنلاینی بود که مقاله‌هایش توسط کارشناسان و از طریق یک جریان رسمی نوشته می‌شدند. نوپدیا در تاریخ ۹ مارس ۲۰۰۰ (۱۸ اسفند ۱۳۷۸) تحت مالکیت شرکت بومیس که یک شرکت پورتال وب بود بنیانگذاری شد. اعضای برجستهٔ آن عبارت بودند از جیمی ولز رئیس شرکت و تصمیم‌گیرندهٔ نهایی و لری سانگر رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیا و بعدها ویکی‌پدیا. سانگر این طور نوپدیا را توصیف می‌کند که بین تمام دانشنامه‌های موجود آن زمان تنها نوپدیا دارای مطالب آزاد بود و محدودیت اندازه نداشت زیرا روی اینترنت قرار داشت. ضمناً به خاطر ماهیت عمومیش و محدودهٔ وسیع شرکت‌کنندگان بالقوهٔ خود، بی‌طرف بود. نوپدیا دارای هفت مرحله بازنگری توسط کارشناسان متخصص در زمینه‌های مختلف بود ولی بعدها همگان به این باور رسیدند که این روند برای تولید مقاله‌ها بسیار کند است. شرکت بومیس که پایه‌گذار این دانشنامه بود نقشه‌هایی برای تبلیغات داشت تا از طریق آن جبران سرمایه کند. این دانشنامه در ابتدا دارای مجوز مطلب آزاد نوپدیا بود ولی درست قبل از تشکیل ویکی‌پدیا و بر اثر اصرار ریچارد استالمن مجوز خود را تبدیل به مجوز حق تالیف آزاد گنو کرد.
ویکی پدیا برای اولین بار در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱(۲۵ دی ۱۳۷۹) وفقط با زبان انگلیسی و با نام wikipedia.com به اقیانوس اینترنت انداخته شد. ویکی‌پدیا از تاریخ ۱۰ ژانویه یکی از قابلیتهای Nupedia.com به شمار می‌رفت. به این صورت که نویسندگان عمومی می‌توانستند مقاله‌های خود را در آن وارد کنند تا پس از مرور به نوپدیا وارد شود. ولی پس از آنکه هیئت مشورتی کارشناسان نوپدیا مدل تولید آن را رد کرد، از سایت نوپدیا برداشته شد. بعد از آن ویکی‌پدیا به صورت پروژه‌ای جدا از نوپدیا شروع به کار کرد. سیاست «دیدگاه بی طرفانه» آن در همان ماههای اول برنامه‌ریزی شد اگر چه شبیه به سیاست پیشین «بی طرفی» نوپدیا بود. ویکی‌پدیا سریعا شرکت کنندگانی از نوپدیا، اسلش دات و راهنماهای موتورهای جستجو بدست آورد. در پایان سال اول به تعداد ۲۰٬۰۰۰ مقاله بین ۱۸ زبان خود رسید. تا پایان سال ۲۰۰۲ تعداد زبانها به ۲۶، پایان سال ۲۰۰۳ به ۴۶ و در پایان ۲۰۰۴ به تعداد ۱۶۱ زبان رسید. نوپدیا و ویکی‌پدیا آنقدر کنار هم زیستند تا میزبان (سِرور) نوپدیا از کار افتاد و در سال ۲۰۰۳ متون آن به ویکی‌پدیا انتقال یافت.
ولز و سانگر فکر استفاده از ویکی را به WikiWikiWeb مربوط به Ward Cunningham یا Portland Pattern Repository نسبت می‌دهند. ولز اینگونه بیان می‌دارد که او برای اولین بار در دسامبر ۲۰۰۰ فکر استفاده از ویکی را از جرمی رُزنفیلد که کارمند شرکت بومیس بود و یک ویکی مشابه را به او نشان داده بود شنید. اما این واقعه بعد از آن بود که سانگر خبر وجود چیزی به نام ویکی را از کوویتز که یکی از استفاده‌کنندگان ویکی بود شنید و پیشنهاد ساخت چیزی مثل ویکی برای نوپدیا را به ولز داد. از همین جا بود که تاریخ ویکی شروع شد. پروژه‌ای به نام گنوپدیا تحت همان ایدهٔ مطلب آزاد (و نه تولید ویکی) همراه با نوپدیا شروع به کار کرده بود. این پروژه متعاقبا غیر فعال شد و سازندهٔ آن ریچارد استالمن که بنیان‌گزار بنیاد نرم‌افزارهای آزاد است، شروع به پشتیبانی از ویکی‌پدیا کرد.
کاربران اسپانیایی در فوریه ۲۰۰۲ از ترس تبلیغات تجاری و نبود کنترل در یک ویکی‌پدیای انگلیسی‌محور از ویکی‌پدیا به روی Encyclopedia Libre رفتند. کمی بعد در همان سال، ولز اعلام کرد که ویکی‌پدیا از این پس هیچ تبلیغی نشان نخواهد داد و وبسایت آن را به wikipedia.org انتقال داد. بعضی پروژه‌ها به دلایل ویرایشی خاص به جاهای دیگری نظیر ویکی‌اینفو انتقال داده شده‌اند. در ویکی‌اینفو خبری از «دیدگاه بی‌طرفانه» نیست و این سایت در طرفداری از چندین مقاله نوشته شده از «دیدگاه دلسوزانه(طرفدارانه)» می‌باشد.
در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۰۳ (۳۰خرداد ۸۲) بنیاد ویکی‌مدیا از بین ویکی‌پدیا و نوپدیا شکل گرفت. ویکی‌پدیا و پروژه‌های خواهرش تا به حال تحت اداره این سازمان ناسودبر کار کرده‌اند. اولین پروژه خواهر ویکی‌پدیا به یاد حملات ۱۱ سپتامبر در ماه اکتبر ۲۰۰۲ برای یادآوری حوادث آن روز ساخته شد. ویکی‌واژه که پروژه فرهنگ واژه‌ها بود در دسامبر ۲۰۰۲، ویکی‌گفتاورد که مجموعه‌ای از گفته‌های معروف بود درست یک هفته بعد از افتتاح ویکی‌مدیا و پروژه ویکی‌نسک که مجموعه‌ای از کتابهای رایگانی که با مشارکت همگانی نوشته شده‌اند در ماه بعد به کار افتاد. ویکی‌مدیا بعد از آن شروع به پروژه‌های جدیدی کرد که ذیلا توضیح داده خواهند شد.
ویکی‌پدیا از ابتدا وضعیت خود را با شمارش مقاله‌هایش سنجیده‌است. در دو سال ابتدایی پیدایش خود روزانه در حدود ۱۰۰ مقاله یا کمتر به آن اضافه می‌شد. ویکی‌پدیای انگلیسی در تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۰۳ (۲بهمن ۸۱) به سرعت ۱۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید. در سال ۲۰۰۴ مقاله‌های ویکی‌پدیا به نرخ رشد تقریبی ۱٬۰۰۰ تا ۳٬۰۰۰ مقاله در روز رسیدند. در ۲۵ فوریه ۲۰۰۴ (۶اسفند ۸۲) ویکی‌پدیا در تمامی زبانهای خود به میزان ۵۰۰٬۰۰۰ مقاله دست یافت. در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۴ (۲۹ شهریور ۸۳) مقاله‌های ویکی‌پدیا در ۱۰۵ زبان به یک میلیون رسید.
[ویرایش] نرم افزار و سخت افزار
ویکی‌پدیا توسط برنامه بازمتن مدیاویکی روی دسته‌ای از میزبانان وب مستقر در فلوریدا اجرا می‌شود. مدیاویکی نسخه سوم این برنامه‌است. در ابتدا ویکی‌پدیا روی UseModWiki که توسط کلیفورد آدامز (نسخه ۱) نوشته شده بود کار می‌کرد. در ابتدا برای پیوندهایش از CamelCase استفاده می‌کرد ولی بعدها امکان استفاده از قلاب (bracket) هم در آن ایجاد شد. ویکی‌پدیا در تاریخ ژانویه ۲۰۰۲ در نسخه جدید خود استفاده از موتور PHP را به همراه پایگاه داده MySQL آغاز کرد. این نرم افزار که نسخه دوم به حساب می‌آمد توسط ماگنوس مانسک و مخصوص دانشنامهٔ ویکی‌پدیا نوشته شده بود. به خاطر تقاضاهای زیاد به منظور بهبود کیفیت، اصلاحات زیادی روی آن انجام شد.. سرانجام این نرم‌افزار توسط لی دانیل کراکر دوباره‌نویسی شد. این نرم‌افزار که نسخه شماره سه محسوب می‌شد در ژوئیه ۲۰۰۲ نوشته شد و مدیاویکی نام‌گذاری گردید. مجوز استفاده از آن تحت گنو است و در تمامی پروژه‌های ویکی‌مدیا از آن استفاده می‌شود.
ویکی‌پدیا تا سال ۲۰۰۳ تنها روی یک سرور بود تا آنجا که تنظیمات میزبان آن تقسیم به چندین قسمت شد. در ژانویه ۲۰۰۵ ویکی‌پدیا روی ۳۹ سرور مختلف در فلوریدا مشغول به کار بود. پیکربندی آن عبارت است از یک بانک اطلاعاتی بزرگ تحت MySQL، چندین میزبان خادم بانک اطلاعاتی و ۲۱ میزبان وب که با نرم‌افزار آپاچی کار می‌کنند و ۷ تا که تحت میزبان Squid Cache کار می‌کنند.
در اولین هفتهٔ ژوئن ۲۰۰۵، گروه میزبان‌های وب ویکی‌پدیا به بیش از ۶۰ عدد افزایش یافت و بنابر تقاضای مسئول مرکز داده‌ها، تمامی میزبان‌ها (کم و بیش) با موفقیت، در حدود ساعت ۴:۳۰ به ساختمان جدید واقع در مرکز شهر تامپا انتقال داده شدند.
تقاضاهای صفحهٔ وب ابتدا به میزبانان مخزن Squid caching فرستاده می‌شوند. درخواستهایی که قابلیت انجام شدن در این میزبان‌ها را ندارند به دو میزبان متعادل‌ساز که نرم‌افزار perbal روی آنها نصب است فرستاده می‌شوند. سپس تقاضاها برای یکی از میزبان‌های وب آپاچی فرستاده می‌شوند تا مورد پردازش قرار گیرند. میزبان‌های وب، صفحات را به شکل لازم پردازش می‌کنند. برای افزایش سرعت، صفحاتی که برای کاربران ناشناس پردازش شده‌اند در یک فایل‌سیستم ذخیره (cache) می‌شوند تا زمانی‌که از درجه اعتبار ساقط شوند. این امر باعث عدم پردازش صفحات معمول می‌شود. ویکی‌مدیا ساخت شبکه‌ای جهانی از میزبانان مخزن در کنار ۳ میزبان مخزن خود در فرانسه را آغاز کرده‌است. در حال حاضر یک گروه میزبان جدید در هلند شروع به کار کرده‌است.
گزارش وضعیت رو به رشد وبسایت ویکی‌پدیا به صفحه وضعیت در فرستاده می‌شود.
[ویرایش] پروژه‌های خواهر
ویکی‌پدیا دارای چندین پروژه متن-آزاد می‌باشد که وظایف غیر دانشنامه‌ای را انجام می‌دهند. بزرگ‌ترین آنها ویکی‌واژه نام دارد که پروژه فرهنگ واژه و اصطلاحات آزاد است. بقیه آنها عبارت‌اند از ویکی‌نسک پروژه کتابهای متنی آزاد، ویکی‌گفتاورد دانشنامه آزاد نقل قول‌ها، ویکی‌نبشته مخزن چندزبانه متون منبع آزاد، ویکی انبار انبار پرونده‌های چندرسانه‌ای عمومی و ویکی‌گزارش مرجع خبری با محتوای آزاد.
[ویرایش] پیوندهای مرتبط
- نقد ویکی‌پدیا
- طرح دانشنامهٔ اینترنتی
- گرایش‌ها در ویکی‌پدیا
- Wikipedia evolution through time (terms of service)
[ویرایش] پانویس
| پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا |  |
|---|---|
| ویکی‌نسک • ویکی‌انبار • ویکی‌واژه • ویکی‌گزارش • ویکی‌پدیا • ویکی‌گفتاورد • ویکی‌نبشته • ویکی‌گونه • فراویکی |
