Ηράκλειος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο Φλάβιος Ηράκλειος Αύγουστος (λατινικά: Flavius Heraclius Augustus)(π. 575 - 11 Φεβρουαρίου 641)ήταν Αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 610 ως τις 11 Φεβρουαρίου 641.

Ο πατέρας του (επίσης με το όνομα Ηράκλειος) ήταν έξαρχος της Καρχηδόνας και ένας από τους παλαιούς στρατηγούς του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, με σημαντικό ιστορικό θριάμβων στο Περσικό μέτωπο. Τον καιρό της βάναυσης βασιλείας του αυτοκράτορα Φωκά και της εντεινόμενης Περσικής απειλής, διέκοψε αρχικά την επικοινωνία με την πρωτεύουσα, καθώς και την τροφοδοσία με σιτάρι. Τελικά συγκέντρωσε σημαντικό στρατό και στόλο προκειμένου να κινηθεί εναντίον του. Υπό τη διοίκηση του γιού του Ηράκλειου, ο στόλος σαλπάρει από την Καρχηδόνα το 609, ενώ ταυτόχρονα ξεκινά ο στρατός από την ξηρά, υπό τη διοίκηση του ανηψιού του Νικήτα, και οι δυο με τελικό προορισμό την Κωνσταντινούπολη.

Συναντώντας παντού θερμή υποδοχή, και ενισχύοντας καθ’ οδόν το ήδη σημαντικό στράτευμά του, ο Ηράκλειος φτάνει πρώτος στη Βασιλεύουσα το 610. Μεγαλόσωμος, με ξανθά μαλλιά και επιβλητικό παρουσιαστικό, εισέρχεται θριαμβευτής στην Πόλη, με την υποστήριξη των Πρασίνων και χωρίς μάχη. Συλλαμβάνει και διατάσσει την εκτέλεση του Φωκά. Τον Οκτώβριο του 610, παντρεύεται την αγαπημένη του Ευδοκία, και αμέσως μετά στέφεται αυτοκράτορας, σε ηλικία μόλις 36 ετών.

Ο νεαρός αυτοκράτορας αμέσως ξεκινά την προετοιμασία του κράτους του για την αντιμετώπιση των εχθρών της. Το 614, η Ιερουσαλήμ πέφτει στα χέρια του Πέρση στρατηγού Σαρ-Μπαράζ του βασιλιά Χοσρόη, ο οποίος σφαγιάζει 90.000 Χριστιανούς, και παίρνει ώς λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό από το ναό του Παναγίου Τάφου. Το 618, με την πόλη υπό τη διπλή πολιορκία από του Πέρσες και τους Άβαρους, καταστρώνει σχέδιο μεταφορά της πρωτεύουσας στην Καρχηδόνα, το οποίο όμως τελικά εγκαταλείπει. Ξεκινά τελικά την εκστρατεία του το 622, μετά από 12 χρόνια σκληρής προετοιμασίας. Αντιμετωπίζει τον Πέρση στρατηγό Σαρ-Μπαράζ στον Ισσό όπου σημειώνει λαμπρή στρατιωτική επιτυχία. Κατόπιν το 623 κατευθύνεται βόρεια προς την Τραπεζούντα. Αντιμετωπίζει ξανά νικηφόρα τον Περσικό στρατό στην πόλη Νινευή. Από την Τραπεζούντα περνά προς την πρωτεύουσα των Περσών Κτησιφώντα. Το 624, σημειώνει νέα νίκη κατά των Περσών, ενώ το Μάρτιο του 625, χωρίς να επιστρέψει στην Πόλη, ξεκινά μεγάλη πορεία βόρεια ως τον Αμύντα. Εκεί συναντά ξανά τον Σαρ-Μπαράζ στο πεδίο της μάχης, και με το προσωπικό του θάρρος μετατρέπει μια διαφαινόμενη ήττα σε νίκη.

Στην Τραπεζούντα, ματαιώνει τα σχέδια του Άβαρου βασιλιά Χάγαν να επιτεθεί στην Πόλη. Χωρίζει το στρατό σε τρία σώματα, στέλνοντας το ένα στην Πόλη, το άλλο στη Μεσοποταμία, ενώ το τελευταίο και μικρότερο υπό την προσωπική του ηγεσία παραμένει στην Τραπεζούντα. Με τον Αυτοκράτορα μακριά, η Πόλη τελεί υπό την άτυπη πολιτική ηγεσία του Πατριάρχη Σέργιου. Ο τελευταίος καταφέρνει να λάβει μέτρα επιτυχούς υπεράσπισης, με μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Στη Μεσοποταμία δε, ο αδελφός του Ηράκλειου Θεοδόσιος καταστρέφει τον εκεί Περσικό στρατό, ενώ ο Αυτοκράτορας πραγματοποιεί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις την Αρμενία, Καυκασία και Βόρεια Ανατολία.

Το 626 ο Ηράκλειος αντιμετωπίζει ξανά τους Πέρσες πάλι στη Νινευή. Η νίκη έρχεται μετά από προσωπική μονομαχία του Αυτοκράτορα με τον Πέρση επικεφαλής στρατηγό Ραζάτη. Οι συνεχείς ήττες προκαλούν την πτώση του Χοσρόη, και το οριστικό τέλος του περσικού κινδύνου. Ο Ηράκλειος, έχοντας πετύχει ανεπανάληπτες στρατιωτικές επιτυχίες και έχοντας εξουδετερώσει τον από αιώνων εχθρό της Αυτοκρατορίας, επιστρέφει στην Πόλη, όπου εισέρχεται θριαμβευτικά από τη Χρυσή Πύλη, στις 14 Σεπτεμβρίου 628. Μπροστά του, το ανακτηθέν από τους Πέρσες κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού . Ο Αυτοκράτορας είναι πια 54 ετών, ευτυχής, αλλά καταβεβλημένος.

Την ίδια περίπου εποχή, κάνει την εμφάνισή του το Ισλάμ. Οι Άγιοι Τόποι πέφτουν στα χέρια των Μωαμεθανών το 633, ενώ η Βόρεια Αφρική, η Ιβηρική χερσόνησος, η Συρία, η Αντιόχεια θα συμπληρώσουν τις κτήσεις τους μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα. Ο Ηράκλειος παρακολουθεί συντετριμμένος την πτώση των επαρχιών, για την απελευθέρωση των οποίων αφιέρωσε όλη του τη ζωή. Η ψυχική του υγεία θα διαταραχθεί, ιδιαίτερα μετά την τρομερή ήττα και πλήρη συντριβή Βυζαντινής δύναμης 80.000 ανδρών στο Γιαρμούκ της Γαλιλαίας, το 637. Δυστυχώς δεν μπόρεσε να ξαναβρεί ούτε την ψυχική, αλλά ούτε και τη σωματική του υγεία και πέθανε το Φεβρουάριο του 641.

Ο Ηράκλειος εισάγει για πρώτη φορά το επαναστατικό διοικητικό σύστημα των Θεμάτων, υπό τη διοίκηση ενός στρατηγού και με στρατιώτες γαιοκτήμονες. Το σύστημα αυτό, ιδιοφυές στη σύλληψή του, θα επιτρέψει για αιώνες στην αυτοκρατορία την διατήρηση αξιόμαχου στρατεύματος, και αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης για τους υπηκόους του. Ταυτόχρονα, λαμβάνει μέτρα προς την οικονομική ενίσχυση των δημοσίων ταμείων. Εκτός από το στρατιωτικό και διοικητικό του έργο, άξιες μνείας είναι και οι θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις που επιχείρησε να επιβάλλει, προσπαθώντας να καταπολεμήσει τις διάφορες χριστιανικές αιρέσεις, και κύρια το μονοφυσιτισμό. Οι δίαφορες αιρέσεις προκαλούσαν σημαντική πολιτική αστάθεια. Για την αντιμετώπισή τους και τη συμφιλίωση των υπηκόων του, εισήγαγε διάφορα επαναδιατυπωμένα θεολογικά δόγματα, τα οποία όμως δε βρήκαν γόνιμο έδαφος και απορρίπτονταν από τους εκάστοτε θρησκευτικούς ηγέτες. Είναι ο Αυτοκράτορας που καθιέρωσε την Ελληνική γλώσσα ως την επίσημη γλώσσα των Βυζαντινών, αντικαθιστώντας στα επίσημα έγγραφα, επιγραφές και νομίσματα το “Imperator Caesar, Augustus” με το “Βασιλεῦς”.

Ο Ηράκλειος κατατάσσεται αναμφισβήτητα ανάμεσα στους μεγαλύτερους των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Είναι παροιμιώδης η παρουσία του στα πεδία των μαχών. Εμπνευσμένος από μια βαθιά πίστη ότι έχει τη θεία εύνοια, πάντα ετίθετο προσωπικά επικεφαλής του στρατού του, κατά τρόπο που ενέπνεε και τον πλέον ολιγόψυχο στρατιώτη, και προκαλούσε τον τρόμο και το δέος στις τάξεις του αντιπάλου. Αναλογιζόμενος κανείς τη δεινή θέση της Αυτοκρατορίας στις αρχές του 7ου αιώνα, αντιλαμβάνεται πώς η καταλυτική παρουσία του, τόσο στο στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και χάρις στη διοικητική καινοτομία των Θεμάτων, ανέκοψε την πορεία εξαφάνισης του Βυζαντίου, και εξασφάλισε την επιβίωσή του για τους επόμενους δύσκολους αιώνες.

Προηγούμενος Φωκάς

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου '

Επόμενος Ηρακλεωνάς, Κωνσταντίνος Γ'