Motî:viker

Èn årtike di Wikipedia.

viker (codjowaedje)

I. [v.s.c.]

1. esse vicant, esse e veye. C' est des djins ki vikèt vî. Li Bon Diè a todi viké et i vicrè todi (H. Forir). Si efant n' åreut seu viker. F. vivre. >> Ci-la, il est degne di viker: dijhêye a èn efant ki magne bén. >> Bén t' es hode di viker: dijhêye a ene sakî ki fwait åk di riskeus. >> aveur bon d' viker: esse todi binåjhe. >> On n' vike pus: on transixh tofer, on-z a peu po ene sakî ki fwait ene sacwè d' riskeus. F. On est continuellement inquiet. >> s' apontyî d' viker et s' apontyî d' mori: i n' fåt nén fok sondjî a bén viker, et fé ses petchîs, mins eto s' aprester a bén mori, l' åme e påye. >> Kî n' sait bourder n' sait viker: dins l' veye, on-z est sovint oblidjî d' minti. >> Li ci ki n' a k' on toû, ni vike k' on djoû: i fåt saveur saetchî s' plan. Franwal: ahåyant po: "avoir plus d'une flèche à son arc". >> håsse di viker: rl a: håsse.

2. passer s' veye d' ene certinne manire. Il ont viké trankilmint. I vike lu tot seu. Tchaeconk vike a s' manire. Dj' a l' droet di viker a mi idêye. Po e påye viker, soeyoz sourd, aveule et mawea (L. Pirsoul). >> ene djin åjheye a viker: ene avnante djin, k' on n' a nole rujhe po viker avou leye. >> viker come èn nûton u: come èn oûsse, u: come on leu: viker lu tot seu (leye tote seule), sins soçon(e)s. rl a: vike-tot-seu. F. vivre en ermite, être associal. >> li ci k' est leu, k' i vike come on leu: li ci ki n' vout nén viker avå les djins, ki grougne so tertos, ebén, k' i vike lu tot seu. >> On n' såreut viker avou lu (leye): c' est ene haeyåve djin. >> I fåt viker dvant d' mori; u: Våt mî viker ritche et mori pôve ki d' viker pôve et mori ritche; u: Cwand nos serans moirts, nos n' vicrans pus; u: i s' fåt leyî viker: ecoraedjmint po bén viker. >> viker a si åjhe u: aveur di cwè viker: esse ritche. >> viker l' cou dins l' boure: esse ritche, et n' nén voleur bouter. >> viker come on rat; u: viker e rastrindant: viker pôvriteuzmint. >> viker come des tchéns, u: viker come des biesses: viker sins moråle, coûtchî avou totes les femes (tos les omes). >> i vikèt come des biesses: i n' ont rén a dire, metans dins ene dictateure. >> On n' vike nén avou les moirts: a) fåt bén viker. b) i n' fåt nén todi sondjî a ses moirts, ey esse tofer poenneus. >> viker por lu, por leye: èn pinser k' a lu, k' a leye. rl a: vike-por-lu. >> viker a monde ritourné: fé ttafwait a l' evier. >> vey comint çk' on vike: corwaitî li pårt d' ovraedje k' a ddja stî fwait, et çou ki dmore co a fé. F. faire le point, analyser la situation.

3. copurade: a) esse coraedjeus divant des rascråwes. Li måleur aprind a viker. >> Ça lyi aprindrè a viker: u dji lyi a aprin çou k' c' est d' viker: dijhêye a ene sakî k' on vént di lyi dner ene coreccion. Franwal: ahåyant po: "Ça lui servira de leçon". b) si bén saveur codure e sôcieté. >> i sait bén çou k' c' est d' viker viker: il est poli, i s' sait moenner cwand il est dvant les djins. Franwal: ahåyant po: "il a du savoir-vivre".

4. diveur bouter po saveur magnî (wangnî s' veye). I fåt k' on vike tertos. >> On n' vike nén d' l' air do tins: i fåt bén bouter. >> I n' vike nén d' l' air ki lyi shofele å cou: i boute comufåt et i vike bén. >> viker d' ses bresses: bouter (d' ses mwins) po wangnî s' crosse. >> viker ses mwins dins ses potches: sins bouter; >> viker a ses crosses, u: viker po s' saeyin: esse e s' manaedje, et wangnî s' crosse tot seu, pus avou ses parints. >> viker di s' wassin: viker di çk' on wangne. >> viker so bouf: bouter sins poleur fé crexhe ses ritchesse. >> viker so blancs poes: bén wangnî s' veye. >> viker d' ses rintes: èn nén bouter, et aveur des cwårs di ses plaeçmints, lowaedjes, evnd. >> (mocreçmint) i vike di ses rintes et i creve di ses rivnous: il a do må d' viker. >> viker sol comene u sol CPAS: aveur ses cwårs del comene, do CPAS. F. vivre de l'assistance publique.

5. atchter çou k' i fåt. I costêye tchir viker. I vike avou a mitan rén. I n' a ki s' pitite djournêye po viker. On n' sait d' cwè k' i vike. >> aveur del poenne di viker, u: aveur do må d' viker, èn nén aveur di cwè viker: esse pôve. >> i fåt viker avou ses pratikes: i fåt atchter çou k' on-z a dandjî azès cis ki vs atchtèt zels-minmes vosse martchandijhe.

6. egzister lontins et bén. Li Rantoele a stî metowe so pî po fé viker l' walon, aprume emey les djonnes. F. vivre, subsister, durer.

7. dimorer. I vike a Brussele. >> viker eshonne; u: viker avou (ene feme, èn ome): dimorer dins l' minme måjhone, come ome et feme. Li walon, on lingaedje po viker avou (essegne del djåspinreye Viker).

8. fé tuzer k' c' est podbon, tot djåzant d' on poirtrait, d' ene pinteure, d' on scrijhaedje, d' on teyåte. Waite on pô ké bea tåvlea: ça vike, hin, ça. Li pårler d' Nameur est laid, edoirmant; louke cwand k' i djhèt "mwârt"; dabôrd k' a Lidje, on dit "mwért": ça vike, hin ça !

II. [v.c.] passer inla (si veye, des moumints). Dj' avans dipus d' liberté, mins nos l' vicans må (L. Baijot).

Disfondowes: viker, vikè, vikî, viki. Pc. vive. Gm. viki.

Etimolodjeye: latén "vixi" (viké).

| vicant, e

I. [addj.]

1. k' est e veye. Èn efant bén vicant. Dj' a yeu vosse fré vicant, mins il a morou l' londmwin. Il a prin e s' mwin ene sori tote vicante. Les macrales estént broûlêyes vicantes. F. vivant, vif (ive). >> dji nel vout pus vey, di m' veye vicante: dji nel vou måy pus vey.

2. sipitant(e), dispierté (êye), bén poirtant(e), haiti (eye). On rifjheut des sminces di crompires dins des belès plantes, bin vicantes (M. Anselme). F. vif (ive), éveillé(e), sain(e).

3. avou bråmint do ndalaedje. F. animé(e), prospère. >> fé vicant: gn aveur do ndalaedje. Il a todi fwait vicant a Lidje. Franwal: ahåyant po: "y avoir de l'animation, de la circulation".

4. dedja monté (êye) d' avance, tot djåzant d' ene måjhon, d' on stane, d' ene estalåcion. Li måjhon a-st arivé tote vicante, dj' ô bén les cwate meurs so on tchår. F. pré-monté(e).

II. [o.f.n.]

1. djin k' est e veye. Gn a les vicants et gn a les moirts. >> Kî n' a pupont d' aidants ni conte pus dvins les vicants: li ci ki n' a pus nou liårds, on n' l' aconte pus. >> Les curés magnèt les moirts et ls avocåts les vicants: c' est tchir di s' fé eterer, et d' aler å tribunå. >> On bon vicant, ene boune vicante: onk, ene ki reye voltî, k' inme bén magnî, bén viker. >> Ça n' arive k' azès vicants: dijhêye cwand on-z a trop bevou, u magnî, et k' on-z est malåde. >> dierin vicant: li ci ki mourt li dierin dins on manaedje. >> å dierin vicant les béns: clawe di lwè ki fwait ki, dins on manaedje, li ci ki vike li dierin erite otomaticmint d' tos les béns do ci ki mourt li prumî. >> (mocreçmint) I s' ont maryî å dierin vicant tos ls efants: dijhêye po deus pôves ki s' marièt: li prumî ki mourrè n' årè nou bén a leyî a l' ôte, foû k' les efants.

2. bén dispierté (êye), sipitant(e) djin. C' est ene pitite vicante, saiss, vosse crapôde.

Disfondowes: vicant(e), vicont(e).

| vicant [o.n.] di s' vicant: tins k' on vike, tins di s' veye. I lzî a dné tos ses tchamps di s' vicant. Èn dene nén çki t' as di t' vicant. Les parints ont fwait les pårts di leu vicant.

| vicreye [f.n.] vicåreye.

| vicaedje [o.n.]

1. manire di viker. Il ont on drole di vicaedje. Al Rantoele, on-z est libe di bouter lu tot seu ou e grope, si tant k' on respecteye les régues di vicaedje ådvins del soce. (Y. Paquet). La on spot foirt målåjhey a-z esplikî, pask' i mousse å parfond do vicaedje marokin (L. Mahin). Li culteure, c' est l' foclore, li scrijhaedje, li vicaedje des djins, l' årtchitecteure, et nén todi les afwaires k' on håynêye årtificirmint dins les cintes culturels (J. Viroux). rl a: veye, vicåreye. F. manière de vivre, vie, existence, moeurs. >> Muzêye do Vicaedje des Walons: Franwal: ahåyant po: "Musée de la Vie Wallonne".

2. amagnî. A cåze del timpesse, troes djoûs å long k' on n' a sepou passer l' aiwe, dj' avéns peu di n' nén aveur do vicaedje assez. Vos ploz vni dmorer el måjhone ene hapêye; pol vicaedje, nos nos arindjrans bén. Cwand l' vicaedje divént trop costant, on gueuye dissu l' govienmint (L. Mahin). F. vivres, subsistance. >> wangnî s' vicaedje: wangnî s' pwin. F. gagner sa vie, sa croûte.

Disfondowes: vikèdje, vicadje, vicâdje.

| vicance [f.n.] veye. I n' î a nén stî di s' vicance. F. vie, existence.

Disfondowes: vicance, viconce.

| vicanmint [adv.] d' ene vicante (sipitante) manire. Les cis d' Cerexhe djouwént leu pîce pus vicanmint k' els ôtes. F. dynamiquement, énergiquement.

Disfondowes: vican.mint, vicant'mint.

| vicåve [addj.] ki pout viker. L' efant ki n' a nén set moes n' est nén vicåve (H. Forir). F. viable.

Disfondowes: vicauve, vicâve, vicaule, vicâle, vicâbe.

| vicroûle [addj.] bén vicant(e), bén spitant(e), Pou wårder l' walon vicroûle, i l' fåt cåzer pattavå, et cåzer did tot e walon. F. vivant, dynamique, alerte.

| vike

I. [f.n.] e vike: e veye. rl a: evike.

II. [addj.] pus moirt ki vike: saizi, sbaré, k' a l' air pus moirt ki vicant(e). F. vif (ive). Il a rarivé pus moirt ki vike, avou les pougnets stokés, les djnos moudris, li figueure tote coschirêye (L. Mahin).

Parintêye:

• vica
• vicoter