Ofinsive da Von Rundstedt
Èn årtike di Wikipedia.
L' Ofinsive da Von Rundstedt (e walon, on prononce sovint Ofinsife da Van Rouchtète; u dire tot biesmint: l' Ofinsive), ci fourit l' dierin atacaedje des Almands el guere 1940-1945 k' a cmincî li nute do 15 å 16 di decimbe 1944 et esse fwaite li 27 di djanvî 1945. Les årmêyes almandes avént ene dijhinne di batayons, avou toplin des tanks, mins les sôdårds, c' esteut bråmint des mo djonnès djins, nén co scolés pol guere.
L' atacaedje si dveut fé roedebale, po profiter do mwais tins k' espaitchive ås areyoplanes amerikins di bombarder les tanks. I faleut sayî di prinde Brussele et Anviesse divant 10 djoûs.
Ådvins |
[candjî] L’ atake des Almands
[candjî] Lançmint d’ l’ Ofinsive
Li 15 di decimbe, li front esteut cåzu sol frontire inte l’ Almagne et l’ Grande-Dutcheye (a Nonne). A Bijhe, les Aloyîs avént ddja passé l’ frontire inte l’ Almagne eyet l’ Beldjike, houte des Redîmés Payis. So les cénk prumîs djoûs d' l’ Ofinsive, les Almands alént rprinde tote li pårtêye bijhrece del Grande-Dutcheye, et del Province do Lussimbork. Les djins djhént : "Les tropes amerikinnes sont-st al diloujhe. Les Almands ont moussî dvins come divins ene live di boure."
[candjî] Les divizions almandes k’ ont-st abroké sol Walonreye
Li 16 di decimbe gn aveut 17 divizions almandes k' ont-st abroké el Walonreye. Sacwantes did zeles, di Bijhe a Nonne.
- Les 12inme et 277inme divizions Vk gr., et l’ troejhinme divizion d’ Panzers ont-st ataké al Bijhe des Redîmés Payis, mins i n’ ont seu ariver a Elzenbôre.
- Li 6inme tancreye di Panzer, lomé Kampfgruppe Peiper. C' esteut 4800 SS, avou 600 tanks et camions. Ele esteut cmandêye pa Jochen Peiper. C' est leye k' a macsådé låtchmint des sôdårds amerikins prijhnîs a Bawgné.
- Li 12inme Divizion a passé pa Ståvleu mins a staté a Stoûmont. Il ont volou aler haper d’ l’ essince a on depot k’ esteut dilé Spå, mins il ont fwait berwete.
- Li 18inme et l’ 62inme divizions Vk Gr s’ ont rdjondou a Sint-Vi, pu ariver al Viye Såm.
- Li 560inme Divizion Vk Gr a passé pa Houfalijhe et l’ Rotche, et cåzu ariver a Måtche et Houton.
- Les cis k’ ont stî l’ pus lon, c’ est l’ 2inme divizion d’ Panzers. Il ont passé a Bijhe di Bastogne. Mins il avént des tanks (les Tigues Rweyås) ki boevént d’ l’ essince a make. A Cele-dilé-Dinant, li 24 di decimbe 1944, il ont tot biesmint toumé a setch.
- Li 26inme Divizion Vk Gr a passé a Nonne di Bastogne. Il ont stî disk’ å Bork, pu ont continouwé so Rotchfoirt et Ciergnon. Ene pårteye a cåzu avnou a Libråmont.
- Li 5inme divizion para ont passé dpus a Nonne, inte Bastogne et Måtlindje, eviè l’ Tchestea. Mins les Amerikins î ont metou l’ ahote.
Les unités speciåles po dner on côp di spale.
- Li cene do Coronel Skorzeny avou des Almands botés a Amerikins et ki djåzént bén l' inglès aveut amoussî e muchiete e l' Årdene. I dvént sayî di disbrôler les lenes amerikinnes (côper les telefones, candjî les plakes di voyes). C' esteut l' Operåcion Greif.
- Li cene des SS walons, avou Degrelle, ki cnoxhént bén l' payis.
-
- Li 10inme tancreye amerikinne: esteut a Bastogne.
- Les 2inme, 99inme, 106inme et 28 inme divizions amerikinne estént sol front, al frontire des Redîmés payis, u dedja e l' Almagne (186inme). Li 28inme a ratourné po rprinde Bastogne.
- Li 4inme rt 9 inme tancreye amerikinne estént inte Li Tchestea et Årlon. Pus a Nonne, gn aveut tote li IIIinme årmêye da Patton.
- Li prumire årmêye amerikinne da Hodges esteut inte Hu, Nameur, Dinant et l' Årdene.
- Les Inglès (30inme coir, 53inme divizion, Tancreye del Wåde, 43 inme divizion) n' avént nén co passé Mouze.
[candjî] Li macsådaedje di Bawgné
Li 17 di decimbe, li Brigåde Peiper abroke el Beldjike. A 7 eures å matén, i prindèt l' depot d' essince a Bulindje, et s' rischaper ene miete. A 12 e 30, Peiper apice, a Bawgné (hamtea d' Bévurcé) on cint d' piyotes amerikins del 285inme divizion d' årtilreye, ki vént do dischinde so Sint-Vi. I les rashonnèt so ene waide. A on metou moumint, gn a èn oficî SS ki tire so on docteur k' esteut padvant, et so s' vijhén. Après, tos les Almands, sins ôre, saetchnut so les prijhnîs, et les touwèt come des biesses. Mins gn a des cis ki schapèt, et minme ratraper leu divizion.
Les S.S. del Brigåde Peiper ont stî djudjîs après l' guere å "Procès do Macsådaedje di Måmdey".
[candjî] L' abrocaedje del Brigåde Peiper
Peiper amoussa e Ståvleu li 18 di decimbe mins les Amerikins (30inme divizion) k' î estént ni les leyît nén fé. Adon, li gros del Brigåde Peiper a continouwé s' voye viè Troes-Ponts, la k' i dvént passer l' Ambleve. Mins les Amerikins, tot "avançant do cou", avént fwait potchî l' pont. Peiper porshuva s' voye sol droete erive di l' Ambleve, eviè l' Gléjhe , pu Stoumont. Co on côp, les Amerikins (82inme divizion para) avént fwait sôtler l' pont.
So ç' tins la, les Amerikins avént rprin Ståvleu (li 19 di decimbe). Peiper rivna al Gléjhe, et rawårder des racfoirts almands. Mins gn a rén ki vna. Eto, li 23 d' decimbe, li brigåde Peipêr si rsaetcha evoye dirî les lenes do front, et leyî la tote li tancreye hatche et matche.
[candjî] Li Batreye di Bastogne
C' est åtoû d' Bastogne k' i n a yeu les pus grossès batreyes et distrujhaedjes.
Li 21 di decimbe, li 101inme divizion d' paratchutisses avént esseré Bastogne. Il ont dmandé å djenerå amerikin McAuliffe di s' rinde. Mins ci-cial a respondou Nuts (des djaeyes), dj' ô bén : alez s' vos fé cori araedjî !
Les distrujhaedjes dins l' payis d' Bastogne.
- Fwè : tot distrût a l' ofinsive : les Almands estént d' on costé del voye, et ls Amerikins d' l' ôte.
- Rwete : tot distrût a l' ofinsive.
- Serwåcoû : les Almands n' î ont nén dmoré.
- Biertogne : 14 måjhons ont broûlé.
- Bijåri : sacwantès måjhones distrûtes.
[candjî] Li ratacaedje des Amerikins et des Inglès
Li 24 di decimbe, l' ofinsive n' aveut nén co passé Mouze. Li tins s' a schåyî, et les avions amerikins ont polou fé des ricnoxhances et les årmêyes rataker. Li 4inme divizion d' tanks da Patton, k' esteut dé Måtlindje, a monté so Bastogne.
[candjî] Vicaedje des civils
[candjî] Kidujhance des sôdårds avou les civils
Ezès plaeces la k' on s' bateut, tos les civils dimorént dins des cåves. Les Almands adviertixhént cwand gn aléve aveur do disdut, ki les djins endalénxhe pus lon. Les oficîs almands estént sovint foirt comifåt avou les civils. Onk a vnou dmander ene schoupe po-z eterer des moirts, et l' a vnou rapoirter. Li nute di Noyé, les hôts mwaisses-sôdårds k' estént a Bastogne dinént des påstaedjreyes ås efants k' els awaitént. Årvierdimint, les sôdårds amerikins ont sovint leyî des mwais sovnis. A Engrè, il ont spiyî tote li scole. Il estént bråmint moens diciplinés k' les Almands.
Nerén, les Almands estént foirt waeraxhes a des plaeces k' i gn a come a Noveye-dilé-Bastogne, la k' gn a yeu ût civils di fuziyîs.
[candjî] Petaedje-evoye des djonneas refractaires
Bråmint des djonneas di 16 a 25 ans d' l' Årdene ki s' catchént del Werbestele ont stepé evoye, et sayî d' passer Mouze après Lidje, Hu, Dinant u Djivet.
[candjî] Li retchessaedje des Almands
Li 13 di djanvî 1945, les Almands divént cwiter Bastogne. Li 27di djanvî, i rployént bagadje podbon. Li Viye Såm a stî li veye li pus lontins ocupêye.
[candjî] Corwaitaedje di l' Ofinsive
[candjî] Li såme di l' Ofinsive
Ci n' esteut nén tant di rwangnî l' guere (les Almands savént ddja bén k' i n' frént pus long feu). Mins i rataként po-z aveur des meyeusès condiciopns po martchander ene årmistice, et k' les Aloyîs n' moussexhe nén pus lon e l' Almagne.
[candjî] Kimint çki les Amerikins n' ont rén veyou vni ?
[candjî] Les moirts et les coixhîs
- Amerikins : 75.522 djins (moirts, coixhîs, pierdous, u prijhnîs).
- Inglès : 1408 moirts.
- Almands : 67.675 moirts.
- Civils walons : ?
- Civils lussimbordjwès : ?
[candjî] Hårdêyes difoûtrinnes
Racontaedje di temons :
- D' ene pitite båshele ki s' catchive dins ene cåve a Fwè dlé Bastogne (Maggy Marenne)
- D' on civil del Veye do Bwès, dé l' Viye Såm.
- D' on djonnea ki s' a såvé disk' a Astire.
Sicrijhaedje di ficcion :
