Vlas
From Wikipedia
| Vlas | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||
| Taxonomische indelienge | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Soarte | ||||||||||||
| Linum usitatissimum |
- Dit artikel es geschreevn in 't Mullebeeks, en da zoe zôo moet'n bluuvn.
Vlas (Linum usitatissimum) es een plante da voornoamelik gekend is vôo't natuurlik product da je der kunt va moakn. Het es een gewas dat ip't land groeit. Minsn gebrukn et om lin'n klêeren van te moakn. 't Is onlosmoakelik verbondn mee de Leiestreke, omdat in t' begin het zôgenoamde rôot'n, het vort'n van de stiengl dus, in de Leie gebeurde. Loater gieng da in rôterien mee warm woater 't gêne da rapper affeseerde.
De vlasplante weirdt nie allêene verwerkt tot brukboare vezels vôo den textielindustrie, er zijn ôok bieproducten lik leemn vôo leemploat'n en linzoad woarut datter linzoadolie geprest weird voe onder andre varve, zêepe en linoleumfabrikoatie binst datten overschot bêesteteten es. In den êesten ilft van de twinteste êeuwe woas de verwerkienge van 't vlas de grôotsten industrietak in de Leiestreke. Van doarut eit den textielindustrie en den Spoanploatenindustrie begunn.
Vo 't vlas te zwingeln, gebruukten ze vroeger meulns. In Eule ku je nog alsan êen zien, noamelik de Preetjes meulne.
Inoud |
[bewerk'n] Geskienisse van't vlas
[bewerk'n] Ofkomste
Wo dat't vlas zjuste van ofkomste is, is nie gehêel duddelik. D'r weir gepeisd dat't van Ôog-Aozië komt en dat die wilde sôorte em azô verdre ei gezet teegn in Egypte. De Egyptische culteure wos trouwens de êeste die tastboare bewizn eit achtergeloat'n van't verwerk'n van vlas. Zidder droaidn ulder mummies ôofdzoakelik in lin'ne. 't Odste da ze doar ôoit in were gevondn is e stik stoffe van 5000 vôor Christus. Tjikkeniengn van de vlasverwerkienge ip meurn bestoan wok moar zin ietske joenger: rond 4400 vôor Chr.
[bewerk'n] De Loage Lan'n in de Oteit
't Vlas wos bie oes wok tielik anweze. 't Woarn e sôorte semi-nomoadn die da in Vloandern ol gebruktn: de Bandkeramiekers. 't Wos nie oljinne vô de zoadjes da da wier verbouwd moa wok vô de veezle. Teegn da de Romin'n ier kwoamn bin'ngevooln, was de teelt ol van ôogstoande ontwikkelienge. De stam van de Morini die tusn Ippr en Boulogne weunde, wos doar nen echten expeirt in.'Gin vrouwn zin met skônder lin'n getôoid" zei de Rominse Plinius rond 70 na Chr.
[bewerk'n] De Middeljiwn
De nieuwe bloeiperiode kwam'tre in de zevende jiwwe toen da't Christndom em over Europa verspreidde. De messe moeste ton in zuvver linwoadn ipgedreegn weirn vôlgens de vôorskriften.
Rond't joar duust begon'n de steedn't onwikkeln en kost'n de stedeliengn nie mjir vôorzien in eign gebruk van vanolles en nog wadde woadeure da ze moest'n begun'n handeln en ip grôote skoale produceern vôo andre.
Rond 1200 echtre wos de belangrikste regio nie West-Vloandern vo de vlasteelt moa Frans-Vloandern en Artesië. In West-Vloandern woarn ze vullip beze mee grond te win'n ip de zêe en doar steekten ze ton skoapn ip die wulle goavn. Brugge ôn andre kant was wel ne grôte droaiskivve vôor de handel in vlas. Ton d'r tidde wos Brugge de lin'nôofdstad van Europa en zeg moar van de weireld.
De Onderjoarege Ôorloge (1337-1453) eit veel skoa berokkend an de Franse vlasteelt en 't is doarmee da de leidiengspositie bitje bie bitje eit overgegoan noar de streke van Oalst, Oddenoarde en 't Brugse Vrieje. Jin van de reedn'n omda da zôo zêre koste goan, wos da je ton ip't platteland gin loakn mochte weevn en vlas wel. De plattelandsbevolkienge wos doar dus ol in gespecialiseerd.
Teegn de viftiende jiwwe verviel de Vlamse loaknnivveried wadde omda de concurrentiepositie in vergelikkienge met Iengeland verslichterde. Da wos dus were ne extra stimelanse richtienge lin'nproductie. Vloamiengn woarn d'echte expeirts in Vlasverwerkienge. De weefsels wiern zelfs ipgekocht deur de Spanjoardn vôo mee te doene noar de ves ontdekte Amerikoanse gebiedn.
[bewerk'n] Zestiende jiwwe: vervol
Ip't ende van de zestiende jiwwe braakn d'r godsdienstôorloogn ut die de mêeste gespecialiseerde spinners en wevers liet'n vlucht'n noar Olland en Ierland. De Spanjoarden oant ier ol kort en klêene gesleegn dat er nie mjir overbleef. Vôo Ierland wos da een begun vôor ulder bloei in weevn en spin'n van Ierse wulle. Zôvele expertieze oan ze doarvôorne wok niet.
[bewerk'n] Zeevntiende jiwwe: klêene ipflakkerienge
Deur Albrecht en Isabella koste het lin'n were ofgezet weirn in onder andere Frankrik, Olland en Iengeland en dadde mee veel succes. Da wos echtre gin te langk leevn beskoorn want ogauwe kwam Frankrik of mee zin welgekende protectionistische moatreegln. Loatre begost wok Olland extra belastiengn te efn ip Vlams lin'n en doarmee wos't were hêellegans om zjippe.
[bewerk'n] Achttiende jiwwe
Mee't Verdrag van Utrecht (1713) wier Vloandern bie Ôostenrik gesmeetn. Olgauwe wost duddelik da die Ôosterikkers nie geïnteresseerd woarn in de economische groei van ulder nieuw gewest. 't Jinneste da ze deedn wos moakn da ze ip e goe bladje ston'n bie Iengeland en Olland. Ollerlie taksen en effiengn wiern deur de Ôostenrikkers getollereerd om doaran moar te vuldoen. 't Vlas wos dus were zienderôgen an't wegkwin'n.
't Is in feite dankzie de Leie da de vlasindustrie nie gehêel is verdween want 't is tonne da ze de eignskapn van't Leiewoatre ein ontdekt (biekan gin izzre noch kolk). Wok de excellente weeftechniekn ein de vlamme van't vlasverwerk'n zjuste nie keun loat'n utdôovn.
[bewerk'n] Van de negentiende jiwwe tut 1914
Onder d'Ollandske hjirskappie zin de Iengelse were geïnteresseerg geroakt deur't Vlamse vlas. Zidder zoagn de superieure kwaliteit van't Leiewoater in en gaavn de riviere de noame van Golden River. De noame 'Golden' kwam vôorol van't feit da vlas beige-achte gôd kleurt.
Bie 't onstoan van Belhie vielt de bloei were wa stille angezien de Ollanders de Skelde oan gesloot'n woardeure da den andle richtienge Iengeland wier bemoeilikt. Teegn 1862 begoste de vlasindustrie were te droaien dankzie de Amerikoanse Burgerôorloge. Deur die ôorloge wos de invoer van katoen stif gedoald woardeure da vlas were populair koste weirn. Vanaf ton zin de fabrikskes wok begun'n meckaniseern.
Tut zjuste vôor den ôorloge steeg de vroage enorm. Vlas wos vrji in trek vôor ôorloogsmaterioaln mee te moakn. Ze kost'n nie mjir mee en d'r moeste ton wik vrjisselik vele geïmporteerd vlas van Rusland overgebrocht weirn.
[bewerk'n] 1914 tut 1945
Den Grôot'n Ôorloge oat vele kapotgemakt, moar de industrie oat em toamelik zêre keun ersteln. Mee de Grôte Depressie viel't were ollemolle efkes in de put: d'r woarn nog nôoit zôo winne akkers geteeld. Acht joar loater echter, wos 't er een nieuw record: de mêeste akkers ôoit! Ôorzoake was were de woapnwedlôop van de landn in Europa. Tiddens de Twidde Ôorloge wos't nateurlik were gedoan mee de bloei.
[bewerk'n] 1945 tut nu
Achter den ôorloge kwam de economie were zêre ip gank deurda't er betrekkelik winne kapot is geskoot'n gewist in Belhie qua industrie (='t Belgische Wonder). 't Vlas profiteerde nateurlik mee. Den ôorloge in Korea was were e goe vroagnde partie noar vlasproductn. t'Gienk echter de latste kêer zin want vanof tonne kwam de synthetische veezle ip die vele goekôper wos dan de vlasveezle. 't Einde van de vlasindustrie in Vloandern wos noabie! Synthetische vezels woarn de nieuwe trend in de mode en gemakkelik te moakn ut olie.
't Logische gevolg ierut wos da de jinne ondernemienge achter d'andre failliete gienk. De industrietak wos ip leevn noa dôod en d'r wos verzien dat er teegn 2000 totoal mee gienk gedoan zin...
De Vlamse onderneemre bleef echter nie bie de pakn neerzit'n en dedie dien overbleevn begost'n te investeern in nichemart'n en specializeerden ulder. Azô kreeg 't Vlamse lin'n were een goeie noame en bleef de expertise bewoard!
Dankzie de ipkomste nu van't lin'n in de mode kriegt de sector nog een extra stimulanse om verder te doene woar da ze mee beze zin: ôogwoardige product'n moakn die keun vuldoen an ôoge eisn van de klantn.
De toekomste ziet er were goed ut!
[bewerk'n] Ondernemiengn actief in't vlas
In West-Vloandern zin d'r nog een poar bedrivn die actief zin in de vlasindustrie. Ôoit zo belangrik vô de streke is't momentjil ietske mindre gesteld met de bedrifstak van de vlasverwerkienge. Dankzie de ipkomste van 't lin'n in de mode echtre is't vlas were mjir en mjir in ipgank. De bedrivn olier kun'n wok moar aljinne overlevn omda ze ulder goan specializeern in bepoalde nichemartn.
Het West-Vloamse vlas kan overleevn omdat't van superieurere kwaliteit is dan dadde van bevôorbeeld China. Het vlas is ton wok dierder moar vele betre ofgewert.
Ne bekende vlasweevre is Libeco-Lagae ut Mullebeke.
 |
Mêer prentjes die ier bie pass'n ku je vien ip Linum usitatissimum ip Wikimedia Commons. |
