Chi Linh sam

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Chi Linh sam

Quả nón và tán lá của linh sam Hàn Quốc (Abies koreana)

Phân loại khoa học

Giới (regnum):	Plantae
Ngành (divisio):	Pinophyta
Lớp (class):	Pinopsida
Bộ (ordo):	Pinales
Họ (familia):	Pinaceae
Chi (genus):	Abies Mill.

Các loài

Xem văn bản

Bộ lá của Abies grandis.

Quả nón của linh sam Bulgary trước và sau khi bị tan rã

Tán lá của Abies alba từ rừng linh sam đá vôi Dinaric trên đỉnh Orjen.

Chi Linh sam (danh pháp khoa học: Abies) là một chi của khoảng 45-55 loài cây có quả nón và thường xanh trong họ Thông (Pinaceae). Tất cả các loài đều là cây thân gỗ, cao khoảng 10-80 m và đường kính thân cây khoảng 0,5-4 m khi trưởng thành. Linh sam có thể được phân biệt với các thành viên khác của họ thông nhờ các yếu tố như các lá hình kim của chúng được gắn với các cành nhỏ bằng gốc lá giống như một giác mút nhỏ, hay các quả nón mọc thẳng, hình trụ, dài 5-25 cm bị tan rã ra khi chín để giải phóng các hạt nhỏ có cánh. Việc nhận dạng các loài dựa trên kích thước và sự sắp xếp của các lá, hay kích thước và hình dạng của quả nón cũng như việc các vảy lá bắc là dài, thò ra hoặc ngắn và bị che khuất trong nón. Chúng có quan hệ họ hàng gần gũi nhất với tuyết tùng (chi Cedrus). Linh sam được tìm thấy tại phần lớn khu vực Trung và Bắc Mỹ, châu Á, châu Âu và Bắc Phi, trong các dãy núi thuộc phần lớn các khu vực này.

Linh sam bị ấu trùng của một số loài côn trùng thuộc bộ Lepidoptera phá hại, như Chionodes abella (thấy trên linh sam trắng), Epirrita autumnata, Korscheltellus gracilis (phá hại linh sam nhựa thơm), Ectropis crepuscularia, Eupithecia subfuscata, Erannis defoliaria và Panolis flammea.

[sửa] Phân loại

Nhánh Balsamea (rừng taiga, miền cận Bắc cực của châu Á và Bắc Mỹ, cũng như các núi cao ở phía nam)
- Abies fraseri - linh sam Fraser
- Abies balsamea - linh sam nhựa thơm
  - Abies balsamea thứ phanerolepis - linh sam Canaan
- Abies bifolia - linh sam núi đá cận núi cao
- Abies lasiocarpa - linh sam ven biển cận núi cao
  - Abies lasiocarpa thứ arizonica - linh sam vỏ bần
- Abies sibirica - linh sam Siberi
- Abies sachalinensis - linh sam Sakhalin
- Abies koreana - linh sam Hàn Quốc
- Abies nephrolepis - linh sam Khinghan
- Abies veitchii - linh sam Veitch
  - Abies veitchii thứ sikokiana - linh sam Shikoku

Nhánh Grandis (miền tây Bắc Mỹ tới Mexico và Guatemala, các vùng đất thấp ở phía bắc, cao độ trung bình ở phía nam)
- Abies grandis - linh sam lớn hay đại linh sam
  - Abies grandis thứ idahoensis - linh sam lớn
- Abies concolor - linh sam trắng
  - Abies concolor phân loài lowiana - linh sam trắng Low
- Abies durangensis - linh sam Durango
  - Abies durangensis thứ coahuilensis - linh sam Coahuila
- Abies flinckii - linh sam Jalisco
- Abies guatemalensis - linh sam Guatemala

Nhánh Abies (trung, nam & đông châu Âu, Tiểu Á)
- Abies nebrodensis - linh sam Sicilia
- Abies alba - linh sam bạc
- Abies borisii-regis - linh sam Bulgary
- Abies cephalonica - linh sam Hy Lạp
- Abies nordmanniana - linh sam Nordmann hay linh sam Caucas
  - Abies nordmanniana phân loài equi-trojani - linh sam Thổ Nhĩ Kỳ
- Abies cilicica - linh sam Cilicia

Nhánh Piceaster (miền nam Tây Ban Nha, tây bắc châu Phi)
- Abies pinsapo - linh sam Tây Ban Nha
  - Abies pinsapo thứ marocana - linh sam Morocco
- Abies numidica - linh sam Algeria

Nhánh Momi (miền đông và trung châu Á, Himalaya, nói chung ở các cao độ thấp và vừa)
- Abies kawakamii - linh sam Đài Loan
- Abies homolepis - linh sam Nikko
- Abies recurvata - linh sam Min
  - Abies recurvata thứ ernestii - linh sam Min
- Abies firma - linh sam Momi
- Abies beshanzuensis - linh sam Bách Sơn Tổ
- Abies holophylla - linh sam Mãn Châu
- Abies chensiensis - linh sam Tần Lĩnh
  - Abies chensiensis phân loài salouenensis - linh sam Salween
- Abies pindrow - linh sam Pindrow
- Abies ziyuanensis - linh sam Tư Nguyên

Nhánh Amabilis (các dãy núi ven Thái Bình Dương, Bắc Mỹ và Nhật Bản, trong các dãy núi có lượng mưa lớn)
- Abies amabilis - linh sam bạc Thái Bình Dương
- Abies mariesii - linh sam Maries

Nhánh Pseudopicea (Himalaya, ở cao độ lớn)
- Abies delavayi - linh sam Delavay (tại Việt Nam gọi là vân sam Phan xi phăng)
- Abies fabri - linh sam Faber
- Abies forrestii - linh sam Forrest
- Abies chengii - linh sam Cheng
- Abies densa - linh sam Bhutan
- Abies spectabilis - linh sam đông Himalaya
- Abies fargesii - linh sam Farges
- Abies fanjingshanensis - linh sam Phạm Tịnh sơn
- Abies yuanbaoshanensis - linh sam Nguyên Bảo sơn
- Abies squamata - linh sam Flaky

Nhánh Oiamel (Mexico, các núi có cao độ lớn)
- Abies religiosa - linh sam linh thiêng
- Abies vejarii - linh sam Vejar
  - Abies vejarii thứ mexicana - linh sam Mexico
- Abies hickelii - linh sam Hickel
  - Abies hickelii thứ oaxacana - linh sam Oaxaca

Nhánh Nobilis (miền tây Hoa Kỳ, cao độ lớn)
- Abies procera - linh sam Noble
- Abies magnifica - linh sam đỏ
  - Abies magnifica thứ shastensis - linh sam đỏ Shasta

Nhánh Bracteata (ven biển của California)
- Abies bracteata - linh sam quả cứng

[sửa] Sử dụng

Gỗ của phần lớn các loài linh sam được coi là kém chất lượng, thông thường để làm bột giấy hoặc sản xuất gỗ dán và các loại gỗ mộc thô. Linh sam Nordmann, linh sam Noble, linh sam Fraser và linh sam nhựa thơm rất phổ biến trong vai trò của cây Christmas, nói chung được coi là các loài cây tốt nhất cho mục đích này, với các tán lá thơm mà không rụng nhiều lá khi bị khô đi. Nhiều loài được sử dụng làm cây trang trí trong vườn, đáng chú ý là linh sam Hàn Quốc và linh sam Fraser, chúng sinh ra các quả nón có màu sắc sáng màu khi còn non, thậm chí khi chỉ cao 1-2 m.