Rafael del Riego
From Wikipedia
Rafael del Riego y Nuñez /i nunyes/ (9. Äpril, 1784 - 7. Nöyäber, 1823) İspan general häm liberal citekçe.
Del Riego 1784. yılnıñ 9. Äprilendä (başqa mäğlümätlär buyınça 1785.neñ 24. Nöyäberendä) Asturiadağı Santa María de Tuñas'ta tua. Oviedo Universitäten tämamlaşaç, 1807. yılda ul Madridkä küçä, monda ul armíğa kerä. İspan Bäysezlek Suğışında, 1808 yılda Fransuzlar anı äsirlekkä alalar, Rafael del Riego Escorial'da yabıp totıla, häm soñraq monnan qaça.
10. Nöyäberdä ul Espinosa de los Monteros suğışında qatnaşa, bu suğıştan soñ anı qabat äsirgä alalar. Öç könnän soñ anı Fransiağa küçerälär häm azat itälär näticädä. Ul Britania häm Alman däwlätläre aşa säyäxät itep, 1814. yılda İspaniağa qayta häm qabattan armíğa lieutenant colonel (podpolkovnik) däräcäsendä kerä.
Monarxianıñ altı yıl däwamında ul Masonnarğa häm İspanianıñ Ferdinand VII patşasına qarşı yäşeren oyışmasına kerä. 1819. yılda patşa Könyaq Amerikanıñ bäysezlek qarşı suğışlarına 10 batalion cibärä. Riego Asturia batallionı citäkçelegendä bula. Cádiz'qa kergändä ul başqa offiserlär belän 1820.nıñ 1 Ğínwarında fetnä oyıştıra häm 1812. yıldağı konstitusínı kire qaytarırğa täläp itä (İspaniada Grajdannar Suğışı, 1820-1823). Patşa qarşı baş kütärü oyıştırığa ışanıp, Riego'nıñ ğäskärläre Andalusia şähärläre aşa baralar, lâkin cirle xalıqnıñ küpçelege qızıqsınusız bula. Galicia'da başlanğan fetnä böten İspaniağa tarala. 1820. yılnıñ 7. Martında general Ballesteros'nıñ soldatları Madridtağı patşa saraynı qamap alalar, 10. Martta patşa konstitusínı kire qaytara.
Yañadan nigezlängän 'progressist' xäkimiäte Riego'nı fieldmarşalğa üsterälär, häm Galicia general-gubernatorı eşenä bilgelänälär. 1821. yılnıñ 8 Ğínwarında ul Aragon belän citäkli başlí häm Saragossağa küçä. 18. Yündä ul Maria Teresa del Riego y Bustillos isemle üz kuzinägä kiäwgä çığa. 1821. yılnıñ 4. Sentäberendä republikan fetnädä qatnaşuı arqsında Riego'ğa yalğışça pespublikanizm ğäyep tağalar häm anı arest salalar. Anıñ populárlıq zuraya, Madridta anıñ azat itü öçen denostrasílar ütkärälär. 1822. yılnıñ anı Cortes Generales'qa (İspania Parlamente) saylílar häm yabıludan qatğí azat itälär.
1822.yılnıñ Dekäberendä, Verona Kongressında, İzge Berlek däwlätläre republikan İspaniada Awrupı balansına qurqınıç kürälär, İspaniada absolút monarxianı yañadan barlıqqa kiterü öçen Fransia saylana. 1823. yılnıñ 7. Äprilendä Fransuz armísı İspania çiklären ütep çığa. Riego 3. Armínı üz citäkçelegenä ala, interventlärgä häm cirle patşa tarafdarlarına qarışa. Lâkin 15. Sentäberendä anı totıp birälär häm Anquillas /ankilas/(Jaén) awılında äsirgä alalar. Riego'nı Madridqa küçälär. Tulı amnesti iğlan itkäç tä, patşa mäxkämäse Riego'ğa däwlätkä xíanät ğäyebe tağa, çönki ul parlamentta patşa xakimiäten alísı kilüçelär törkemennän berse buldı. 1823. yılnıñ 7. Nöyäberendä Rafael del Riego'nı Madridtağı la Cebada /sebada/ mäydanında asıp üterälär.
Himno de Riego, Riego'nıñ xörmätenä yazğan cir, İkençe İspan Cömhüriäteneñ (1931-1939) hímnı bula. Anıñ süräte Cortes Generales bínasında kürsätelgän.Categoy:İspania
