Karapapak
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Karapapak (Kendi adlandırmaları; Karapapah, Karapapahlar, Terekeme) Türkleri; Borçalı-Kazak boyundan gelen, Kıpçak Kuman, Bulgar ve Hazar Türkleri'nin Ön-Asya'daki koludur. Borçalı ve Kazak diye iki kola ayrılırlar. Kafkasya'da ve yakın bölgelerde dağınık bir vaziyette yaşayan Karapapak Türkleri'ne, siyah astragan kalpak giydikleri için komşuları bu adı vermişlerdir. Karapapaklar bazen Karakalpaklarla karıştırılır. Ama herhangi bir bağıntısı bulunmamaktadır."
Terekeme terimi farsça Terakime'den gelmekte olup manası Türk'e benzeyen demektir. İddiaya göre Karapapaklar 4. Yüzyıl'da Kazakistan'dan Arap Yarımadası'na göç etmişler ve 6. Yüzyıl'da Arap'larla yaşadıkları sorunlar yüzünden Kafkasya'ya göç etmişler.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarihsel bilgi
Çıldır ve Ardahan’daki Karapaklar (ve Terekemeler) önceden Kuzey Azerbaycan’da, Kazah Şemsettin Khanate’nin Kazah ve Borçalı bölgelerindeki Debed ve Borçalı nehirleri boyunca yaşarlardı. 1828 yılında imzalanan Türkmençay Anlaşması’ndan sonra bir bölümü Kars’a ve bir bölümü de İran Azerbaycanı'nın Sulduz bölgesine, Ushnu’nun doğusuna göç etti. Bir başka kayda göre, Terekemeler Hazar Denizi kıyısında, Gamri Uzun’dan Derbent’e uzanan ovada yaşarlardı.
90-100 hanelik bir Terekeme grubu, 1904 yılında Türkiye’ye yerleşmek için başvuruda bulundu. Bir kısmı o zaman Rusların elinde bulundurduğu Kars’a, bir kısmı Ağrı, Tutak ve Eleşkirt’e geldi; diğerleri Adana’ya (orada halen bir Terekeme köyü vardır), geri kalanlar ise 1914 yılında Malazgirt’ten Sivas’ın Tutmaç, Büyükköy ve Kurdoğlu köylerine göç ettiler. Fakat, daha önce, 1877’de, Sivas’ta ( Yıldızeli´nde ) en 20 Terekeme köyü bulunmaktaydı. Aynı zamanda Tokat,Amasya da ( Tokat Zile de 4 Terekeme Köyü ),Amasya da 3 Köy bulunmaktadir.
Diğerleri ise 1921’de Rusların çekilmesiyle Kars’a geldiler; bunlar Gümrü Antlaşması'yla gerçekleşen nüfus mübadelesiyle Akbaba, Tiflis, Borça ve Kazah bölgelerinden göç ettiler.
Sözkonusu isimsel farklılığın nedeni, Rusların, kısmen Kafkasya ve kısımen de İran’dan gelip eski Aleksandropol bölgesine, Akhaltsike’ye ve şimdiki Gürcistan’daki Akhalkalaki’ye yerleşenleri tanımlamak için “Karapapaklar” terimini kullanmış olmalarına dayanabilir, oysa Akbaba Terekeme’lerinden ayırt edilmeleri için bunlar genel olarak Gürcistan Terekemleri olarak adlandırlmaktadırlar.
VON HELLWALD’ın (1878:99) kaydettiğine göre, Rus işgalinden önce Osmanlı topraklarında 105 köyde 29.000 Terekeme & Karapapak yaşıyordu.
Karapapaklar ya da Terekemeler Özellikle Kuzey Doğu Kafkasya'da yoğun yaşamaktadırlar ve Bugün birçokları şehir yaşamı sürdürmektedirler.
Bu bilgiler içinde yer almamakla beraber özellikle Kars İli Arpaçay İlçesi'nde Terekeme nüfusu oldukça fazladır.
[değiştir] Din
Yesevilikle islamiyete geçip,kökenleri kafkasya bölgesidir. Atılgan, hırslı, olaylar karşısında son derece duygusal ve saf bir karaktere sahip insanlardır
Kafkasya`da ve yakın bölgelerde dağınık bir şekilde yaşayan Karapapak Türklerine, siyah astragan kalpak giydikleri için komşuları bu adı vermişlerdir. Muhtemelen Türkmen kelimesi ile ilgili olarak Terekeme adıyla da anılmışlardır.
[değiştir] Dil
Azerbaycan dilinin Karapapakça lehcesini kullanmaktalar. Türkiye’de bu dil hâlâ güçlü görüldüğü kadarıyla degisime uğrayıp Doğu Anadolu lehçelerine karışmıştır.
[değiştir] Dağılım
Karapapaklar, Türkiyenin başlıca Kars(Akyaka,Sarıkamış,Selim,Arpaçay,Kağızman ) Ardahan´ın (Çıldır,Hanak ) Ağrı, Sivas ( bilhassa Yıldızeli ),Tokat ( Zile ),Amasya,Gürcistan ( Samshe-Javakheti,önceleri Ahıska ama 1944 sürgününden sonra kimse kalmamıştır) Ahılkelek,Ninotsminda ve de en yoğun olarak yaşadıkları Marneuli/Borcalı Bölgesi Rayonları. Azerbaycanın Sulduz bölgesi, Ermenistanın Ağbaba bölgesi, Türk Cumhuriyetlerinde ve Avrupada dağınık şekilde yaşamaktadırlar.
Özellikle Ardahan’ın Çıldır ilçesinde yoğunlaşmaktadır; Çıldırlıların söylediklerine bakılırsa tüm köyler Karapapak ya da Terkemedir; en yoğun şeklinde bulundukları ikinci yer Arpaçay ilçesidir.Hasançavuş köyü baştaolmak üzere Orada köy nüfusunun yarıdan fazlasını oluşturmuşlardır. Ayrıca Kars merkez ve Selim, Kağızman ilçelerinde bulunurlar. Kavkazskiy Kalender’a (1910) s. 546, bakılırsa, o zamanlar 99 Karapapak köyü vardır ve bunların 63’ü Kars yöresinde, 29’u Ardahan’da ve 7’si Kağızman’daydı.
Rusların 1877’de Kars’ı işgal etmelerinden sonra, içlere doğru çekilen Karapapaklar Sivas, Tokat ve Zile’de köyler oluşturmuşlardır. Bunlardan biri olan Acıyurt, 1877’de hali hazırda Karapapak nüfusuna sahiptir. Ayrıca Kayseri’de iki köyün (Pınarbaşı ve Sarız) Karapapak nüfusuna sahip olduğu kaydedilmiştir.
[değiştir] Gürcistan
Samshe-Javakhetı ( Güneybati Gürcistanda ) Akhalkalaki ( Ahılkelek) Bogdanovka Ilçelerinde yaşarlar ama asıl büyük kısmı 1944 Ahıska Sürgününde Rusya'nın muhtelif yerlerine sürgün edilmişlerdir. Başka bir Terekeme Topluluğu da Doğu Gürcistan da Borcalo da ( Borçalı ) da ikamet etmekdedirler.
[değiştir] Güney Azerbaycan (İran)
Bilhassa Sulduz Bölgesinde yaşarlar.
[değiştir] Rusya Federasyonu
Dağıstan da 15 Terekeme Köyü olduğu belirtilmektedir. Aynı zamanda Stavropol da 1944 Ahıska Vilayetinden sürgün edilen Terekeme Türkleri ikamet etmekdedirler. Bunların büyük kısmını ABD ye iskan için bekletilmektedir.
[değiştir] Ermenistan
Bilhassa Kuzeybatı Ermenistan Bölgesi ( Şirak Vilayeti ) de 1944 öncesine kadar büyük bir Terekeme topluluğu yaşamaktaydı. Bugün ise Bölge tamamıyla Türklerden arındırılmıştır.
[değiştir] Ukrayna
Ukraynadaki Türk Terekeme Topluluğu 1944 Ahıska (Gürcistan) sürgünü İnsanlardır. Haalen Ukrayna Hükümeti bu İnsanlara Vatandaşlık vermemekte israr etmekdedir ve olayı Gürcistan Devletine atmaktadır.
