Tyniec (dzielnica Krakowa)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy dzielnicy Krakowa. Zobacz też: inne znaczenia.

Klasztor w Tyńcu

Tyniec - niegdyś podkrakowska wieś, a od 1973 dzielnica Krakowa (w zachodniej części miasta na prawym brzegu Wisły) w administracyjnej Dzielnicy VIII Dębniki. Nazwa Tyniec pochodzi od staropolskiego słowa "tyn", które oznaczało mur lub ogrodzenie. Świadczy to o tym, że musiały znajdować się tam umocnienia lub obwarowania. Słynna z klasztoru benedyktynów istniejącego od 1044, jednego z najbogatszych i najważniejszych w Polsce. W 1259 został zniszczony przez Tatarów.
W Tyńcu znajduje się stepowy Rezerwat przyrody Skołczanka utworzony w 1957 roku.

[edytuj] Położenie geograficzne

Tyniec leży w odległości około 12 km na południowy zachód od centrum miasta, na prawym brzegu Wisły, pomiędzy wapiennymi wzniesieniami jurajskimi zwanymi Wzgórzami Tynieckimi (są one częścią Wzgórz Krakowskich). Oto kilka nazw tych wzgórz: Góra Klasztorna zwana także Zamkową (233 m n.p.m.), Winnica (250 m n.p.m.) Bogucianka (270 m n.p.m.), Grodzisko (280 m n.p.m.), Kozubica (282 m n.p.m.), Ostra Góra (284 m n.p.m.) oraz najwyższe Wielogóra (293 m n.p.m.).
W Tyńcu znajduje się także przełom Wisły zwany Bramą Tyniecką. Od północy Tyniec graniczy z Piekarami, od północnego wschodu z Kostrzem, od wschodu z Skotnikami, od południowego-wschodu z Sidziną, od południa z Samborkiem (który od początku lat 50. XX w. jest częścią Skawiny), od zarania dziejów północną i zachodnią granicę stanowi rzeka Wisła, a od zachodu miejscowość graniczy z Ściejowicami. Osada tyniecka była położona przy dawnym trakcie handlowym, który prowadził z Krakowa przez Oświęcim na Morawy i do Czech.
W Tyńcu przez setki lat funkcjonowała naturalna przeprawa przez Wisłę.

[edytuj] Dzieje miejscowości

Ukształtowanie terenu oraz bliskość rzeki Wisły wywarła duży wpływ na wczesny rozwój osadnictwa. Na pobliskich Skałkach Piekarskich odkryto jedne z najstarszych w Polsce śladów osadnictwa człowieka, sprzed 12.000 lat (paleolit). Najstarsze znane ślady osadnictwa na terenie Tyńca pochodzą z mezolitu (ok. 8000-4800 lat p.n.e.). Liczne zabytki archeologiczne potwierdzają istnienie osady na Górze Klasztornej, pochodzącej sprzed 2300 lat p.n.e. z czasów epoki neolitu.
W początkach wieku X Tyniec zamieszkiwali Wiślanie.

Przybycie mnichów benedyktyńskich i fundacja opactwa w Tyńcu w połowie XI w. była przełomowym faktem historycznym dla dziejów miejscowości.

W 1259 roku Tyniec został zniszczony przez oddziały Mongołów, które zmierzały z Krakowa w kierunku Śląska. Miało to związek ze strategicznym położeniem osady, znaczeniem tutejszej przeprawy, która była dogodnym przejściem dla wojska przez Wisłę nieopodal granicy państwa oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa.

Jeśli chodzi o zabudowę, to osada tyniecka przez wieki rozrastała się wokół dwóch miejsc. Pierwsze to okolica opactwa, gdzie powstawały głównie gospodarcze budynki przyklasztorne. Drugie miejsce to domy wiejskie ciągnące się wzdłuż starej drogi z Krakowa do Oświęcimia i traktu skawińskiego. Na początku wieś najprawdopodobniej miała charakter ulicówki, potem zmienił się on na widlicowo-wielodrożny, a następnie w złożony wielodrożny.

W XIX wieku Tyniec można zakwalifikować do wsi dużych zarówno ze względu na powierzchnię jak i liczbę mieszkańców, jest on jednak ubogą wsią galicyjską. Ciągle funkcjonuje przeprawa wiślana, gdzie do przewozu ludzi używa się łodzi, zaś do transportu furmanek promów.

Obok uprawy ziemi mieszkańcy Tyńca zajmowali się także flisactwem i dziewiarstwem. Zboże, węgiel kamienny a także materiały budowlane takie jak drewno były to najczęściej spławiane towary. Spływ odbywał się na tratwach, galerach i krypach. Flisactwo istniało aż do końca XIX wieku, kiedy zostało wyparte przez kolej.

Najsłynniejszym produktem dziewiarstwa w Tyńcu były magierki tynieckie (okrągłe czapki wykonane z białej wełny). Były noszone przez ludność Małopolski i Podkarpacia aż do początku XX wieku. W związku z tym wyrób tego typu nakryć głowy przetrwał do współczesnych czasów.

Drewniana zabudowa wiejska była charakterystyczna dla obszaru, wyróżniał ją jednak kolor: chaty były bowiem malowane w kolorowe pasy. Większość dawnych chat tynieckich była podobna, wznoszono je według tego samego schematu. Pośrodku biegła sień, po obu stronach znajdowały się izby, komora oraz stajnia. Każde pomieszczenie miało oddzielne drzwi.

W latach 1977-1998 w Tyńcu zbudowano stopień wodny na Wiśle "Kościuszko", po którym biegnie obwodnica Krakowa.

Z Tyńcem związana jest średniowieczna legenda o Helgundzie i Walgierzu Wdałym. Był on także natchnieniem dla innych pisarzy. Tutaj akcję swej powieści "Bracia Zmartwychwstańcy" umieścił Józef Ignacy Kraszewski. W gospodzie "pod Lutym Turem" odbywa się epizod "Krzyżaków" Henryka Sienkiewicza.

[edytuj] Opactwo benedyktynów

Zobacz: Kościół św. Piotra i św. Pawła w Tyńcu

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Tyniec

Opactwo w Tyńcu	Widok przez Wisłę	Klasztor benedyktynów	Widok z dołu
	Widok spod bramy głównej	Studnia	Brama
Rzeźba nad bramą	Brama na cmentarz w Tyńcu	Rzeźba Maryi