Siergiej Paradżanow
Z Wikipedii
Siergiej Paradżanow (armeński: Սարգիս Հովսեպի Պարաջանյան, ros.: Сергей Иосифович Параджанов; ur. grudzień 1923, Tyflis zm. 20 lipca 1990, Erewań) - światowej sławy radziecki reżyser filmowy pochodzenia ormiańskiego, uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców kina w XX wieku. Wszechstronny artysta i dysydent, wiele lat więziony przez władze za głoszone przez siebie poglądy i niezależność artystyczną.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i edukacja
Urodził się pod koniec grudnia 1923 roku w Tyflisie (obecnie Tbilisi) w Gruzińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Jego ojciec Josif Sarkisowicz Paradżanow prowadził w Tyflisie sklep i dom publiczny, matka Serafima Dawidowna z domu Bieżanowa również pochodziła z rodziny kupieckej. Po przejęciu władzy przez bolszewików ojciec Siergieja był więziony a rodzinie wiodło się bardzo cieżko. W latach 1932- 1942 Siergiej Paradżanow uczęszczał do rosyjskiej szkoły średniej w Tbilisi; od 1941 do 1943 pracował w fabryce. W 1942 roku podjął studia w Instytucie Transportu Kolejowego, a od 1943 do 1945 studiował w tbiliskim konserwatorium grę na skrzypcach i śpiew. Uczył się również tańca w szkole choreograficznej przy Teatrze Opery. Dał w tym czasie z trupą koncertową w szpitalach wojennych i domach dla inwalidów ponad pół tysiaca koncertów.
W 1945 roku Siergiej Paradżanow rozpoczął studia na wydziale reżyserii moskiewskiej WGIK. W 1947 roku pod pretekstem homoseksualizmu i spekulanctwa więziony w Tbilisi, dopiero po siedmiu miesiacach wrócił na uczelnię. Uczył się m. in. u Igora Sawczenki i Aleksandra Dowżenki. Jako asystent reżysera pracował z Sawczenką przy filmach Trzeci szturm i Taras Szewczenko. Pracę dyplomową zrealizował w Kijowskiej Wytwórni Filmów Fabularnych, do której otrzymał nakaz pracy: była to Mołdawska baśń.
Na studiach ożenił się z Tatarką Nikjar Abdułchak Sierajewą, zamordowaną przez nieznanych sprawców wkrótce po ślubie, 13 lutego 1951 roku, z powodu ślubu z "niewiernym".
[edytuj] Kariera artystyczna
Za debiut fabularny Siergieja Paradżanowa należy uznać Andrijesz, zrealizowany w 1953 roku wspólnie z Jakowem Bazelianem. Kolejne filmy były średnimi (Dumka, Natalia użwij, Zołotyje ruki) i długimi metrażami (Pierwyj parień, Ukrainskaja rapsodia). Przełomowym filmem okazały sie być Cienie zapomnianych przodków (Tini zabutych predkiw) z 1964 roku, arcydzieło będące adaptacją opowiadania Mychajło Kociubyńskiego, bogato korzystające z huculskich wierzeń i legend. Film zdobył 28 nagród na międzynarodowych festiwalach filmowych i przysporzył Paradżanowowi światowej sławy, co nie szło w parze z uznaniem władz radzieckich, podejrzliwie podchodzących do tematyki filmów Paradżanowa, akcentującego etniczną różnorodność Ukrainy, Gruzji i Armenii.
Kolejny projekt filmowy tbiliskiego reżysera, Kijowskie freski, wstrzymano w 1965 roku. Reżyser został oddelegowany do pracy w Erewaniu zrealizował dokument Akop Awnatanian (1967) a rok później w wytwórni Armenfilm Sajat Nowa. film ten został skierowany do rozpowszechniania po przemontowaniu (przy udziale Siergieja Jutkiewicza i bez zgody Paradżanowa) pod tytułem Barwy granatu.
Kolejne scenariusze pisane w latach 60. i na poczatku 70. nie trafiały do realizacji; w 1972 roku następny film, według scenariusza Intermezzo o życiu Mychajło Kociubyńskiego, pozostał niedokończony po tym jak władze wstrzymały jego produkcję. Paradżanow nie wahał się podpisać protestu przeciwko uwięzieniu ukraińskich dysydentów w 1968 roku i otwarcie głosił swoje poglądy. W 1974 roku sam został skazany na 5 lat ograniczenia wolności w zakładzie reedukacji społecznej o surowym reżimie za "homoseksualizm i propagowanie pornografii". Wyrok odbył w zonach w Gubniku, Striżawce i Przewalsku. Mimo ograniczenia możliwości artystycznego wyrazu, doprowadził do zrealizowania filmu dokumentalnego o nim samym (Jutro) z miejsca swojego uwięzienia. Tworzył także kolaże. Mimo protestów ze strony radzieckich i zachodnich ludzi kultury- filmowców, pisarzy, studentów, naukowców- organizacji miedzynarodowych i opinii publicznej, dopiero po czterech latach odzyskał wolność. Prawdopodobnie stało się to za sprawą interwencji szwagra Lily Brik, Louisa Aragona, u samego Leonida Breżniewa.
Mieszkanie Paradżanowa w Kijowie skonfiskowano, reżyser otrzymał też zakaz zamieszkania w Kijowie, Moskwie, Leningradzie i Erewaniu. Powrócił więc do domu rodzinnego w Tbilisi gdzie pozostawał pod aresztem domowym. Wobec zakazu pracy przy filmie, artystyczne projekty realizował w formie scenariuszy, noweli i setek prac plastycznych, szczególnie kolaży. W 1982 roku po wystąpieniu w obronie spektaklu Włodzimierz Wysocki w moskiewskim Teatrze na Tagance ponownie go aresztowano, i uwolniono po ośmiu miesiacach.
Dopiero w 1984 roku zelżenie represji władz wobec artysty umożliwiło mu realizację filmu. Legenda o Twierdzy Suramskiej miała premierę piętnaście lat po nakręceniu Sajat Nowa i dowiodła po raz kolejny wysokiej formy i geniuszu reżysera. Równolegle Paradżanow pisał scenariusze, w 1985 roku w Tbilisi miała miejsce pierwsza wystawa prac plastycznych artysty. W 1986 roku światło dzienne ujrzał dokument Arabeski na temat Pirosmaniego, a w 1989 roku ostatnie dzieło, oparty na azerbejdżańskich legendach i opowiadaniu Lermontowa Aszik Kerib. Paradżanow zadedykował ten film przyjacielowi, Andriejowi Tarkowskiemu. W czerwcu 1989 roku rozpoczęły się zdjecia do opus magnum reżysera, przerwane chorobą artysty. Siergiej Paradżanow zmarł w Erewaniu 20 lipca 1990 roku na raka płuc. Film którego nie zdążył ukończyć, Spowiedź, dokończony został przez przyjaciela reżysera Michaiła Wartanowa w formie dokumentu, Paradżanow: The Last Spring (1992).
[edytuj] Filmografia
[edytuj] Jako asystent reżysera
1948 Treti udar (The Third Blow) reż. Igor Sawczenko
1951 Taras Szewczenko (Taras Shevchenko) reż. Igor Sawczenko
1952 Maksimka reż. Władymir Braun
[edytuj] Jako reżyser
1952 Mołdawskaja skazka (A Moldavian Fairy Tate)
1953/ 1954 Andrijesz wspólreż. J. Bazelian
1957 Dumka
1957 Natalia Użwij (Natalia Uzhivy)
1957 Zołotyje ruki (Golden Hands)
1958/ 1959 Pierwyj parień (The Top Guy)
1960/ 1961 Ukrainskaja rapsodia (Ukrainian Rhapsody)
1962 Cwietok na kamnie (The Flower on the Stone)
1964 Cienie zapomnianych przodków/ Tini zabutych predkiw (Shadows of Forgotten Ancestors)
1965 Kiewskije freski (Kiev Frescoes)
1967 Akop Ownatanian (Hakob Hovnatanyan)
1968 Dieti Komitasu (Children to Komitas)
1968 Sajat Nowa (Sayat Nova); Barwy granatu/ Cwiet granata (The Color of Pomegranate) - przemontowana wersja Sergiusza Jutkiewicza
1978 Znak wriemieni (The Sign of the Times) w filmie Aszcharums (In My World) Rubena Geworkianca
1984 Legenda o Twierdzy Suramskiej/ Ambavi suramis tsikhisa (The Legend of Suram Fortress) formalnie współreż. Dawid Abaszydze
1986 Arabeskebi pirosmanis temaze (Arabesques on the Theme of Pirosmani)
1988 Aszik Kerib/ Ashugh gharibi (Ashik Kerib) formalnie współreż. Dawid Abaszydze
1989 Ispowied' (The Confession) (film nieukończony)
[edytuj] Jako scenarzysta
1975 Zavtra (Tomorrow) reż. Jefim Lewin
1989 Etiudy o Wrubele (Etiudes on Vrubel) reż. i wspólscen. Leonid Osyka
1989 Liebiedine ozjoro. Zona (Swan Lake. The Zone) reż. i współscen. Jurij Iljenko
[edytuj] Linki zewnętrzne
To jest tylko zalążek artykułu biograficznego związanego z filmem, ZSRR i Armenią. Jeśli możesz, rozbuduj go.
