Ryn
Z Wikipedii
| Ryn | |||
|
|||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | giżycki | ||
| Gmina - rodzaj |
Ryn miejsko-wiejska |
||
| Prawa miejskie | 1723 | ||
| Burmistrz | Józef Karpiński | ||
| Powierzchnia | 4,09 km² | ||
| Liczba mieszkańców (2004) - liczba ludności - gęstość |
3062 748,7 os./km² |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
87 | ||
| Kod pocztowy | 11-520 | ||
| TERC10 (TERYT) |
6283706084 | ||
|
Urząd miejski3
pl. Świerczewskiego 211-520 Ryn tel. 87 429-39-60; faks 87 421-80-34 |
|||
Ryn (niem. Rhein) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ryn. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.
Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 3062 mieszkańców.
Ryn jest miasteczkiem położonym na dwoma jeziorami: Ryńskim i Ołów. W samym centrum znajduje się pokrzyżacki zamek, który został wzniesiony około 1337 r. Innym ciekawym zabytkiem Rynu jest wiatrak typu holenderskiego z II połowy XIX w.
[edytuj] Historia
Najstarsze wzmianki dotyczące historii gminy Ryn sięgają epoki neolitu (4500-1700 lat p.n.e.) Podczas prac wykopaliskowych w miejscowości Jeziorko odkryto wyroby kamienne z tego okresu. Każda następna epoka pozostawiała coraz więcej śladów. Wyroby z epoki brązu (700-600 r. p.n.e.) i charakterystyczne dla tego okresu kurhany odkryto w Sterławkach Wielkich. Z końca ub. ery znane są pojedyncze kurhany i cmentarzyska kurhanów z Orła, Skorupek i Sterławek Wlk. W tym czasie datowane są również osady obronne budowane na wzniesieniach (Jeziorko, Orło) i osady nawodne (Knis).
Po raz pierwszy w źródłach pisanych wspomina mieszkańców tych ziem – Prusów, ok. I w. n.e. Tacyt. Ptolemeusz zaś mówi już o plemionach pruskich, wymieniając m.in. Galindów, którzy zamieszkiwali teren dzisiejszej gminy Ryn. To mające swoje oryginalne obrzędy, tradycje i wierzenia pogańskie plemię zostało przetrzebione i unicestwione przez przybyłych tu na początku XIII w. Krzyżaków. W efekcie tych działań cała, porośnięta gęstą puszczą okolica została wyludniona. Akcję kolonizacyjną przeprowadzono dopiero w XV i XVI w., sprowadzając na te tereny głównie chłopów polskich z Mazowsza. W tym czasie powstały prawie wszystkie istniejące do dziś na terenie gminy wsie.
Najstarsze informacje o Rynie pochodzą z Kroniki Wiganda z Marburga z 1377 r., który to rok przyjmuje się za początek budowy ryńskiego zamku (niektóre źródła podają 1376 r., a prace archeologiczne sugerują, że nastąpiło to o całe 100 lat wcześniej).
Wraz z zamkiem rozwijała się osada (podzamcze), która dała początek przyszłemu miastu. W końcu XV w. podzamcze otrzymało prawo osiedla targowego, co w znacznym stopniu przyczyniło się do jego rozwoju. W XVI w. Ryn stal się centrum administracyjno-osiedleńczym. Po likwidacji Zakonu i uznaniu tych ziem jako lenna Królestwa Polskiego, utworzono tu Starostwo Prus Książęcych. Niestety najazd Tatarów w poł. XVII w. rozwiał wszelkie marzenia o dalszym rozwoju. Najeźdźcy część mieszkańców wzięli w jasyr, resztę wycięli w pień, pustosząc i paląc osadę. Ocalał jedynie zamek. W pół wieku później epidemia dżumy dokonała tak wielkich spustoszeń, że niektóre wsie wyludniły się niemal całkowicie. Pozostali przy życiu mieszkańcy opuszczali swoje domostwa chroniąc się w pobliskich lasach.
Bodźcem do dalszego rozwoju Rynu stała się zmiana jego statusu. Król Prus Fryderyk Wilhelm I nadał 21 lipca 1723 roku prawa miejskie dla Rynu. Od tego roku Ryn posiadał Radę Miejską z Burmistrzem na czele oraz ławę, czyli sąd miejski. Wybrukowano ulice, ustawiono urządzenia przeciwpożarowe i wagę publiczną. Przybywającym tu osadnikom oferowano wiele przywilejów. Przyznawano bezpłatnie plac pod budowę domu, pokrywając jedną trzecią kosztów. Zezwalano na bezpłatny wyrąb drzew itd.
Do końca XVIII w. Ryn był miastem czysto polskim. W XIX w. zaczęto prowadzić systematyczną i stanowczą akcję germanizacyjną. Sprowadzano nowych osadników z Niemiec, ograniczając lub nawet zakazując osiedlania Polakom. W połowie XIX w. stosunek ludności polskiej do niemieckiej wynosił 2:1. Podczas ogłoszonego w 1920 r. plebiscytu za Polską nie padł już ani jeden głos.
W roku 1923 przewodnik po Mazurach notuje:
'"Ryn, miasteczko zniemczone o 2200 mieszkańcach zwane też po polsku Ryno (...) Prócz połączenia kolejowego do Rastemborka (obecnie Kętrzyn) ma Ryn jeszcze połączenie omnibusem pocztowym do Sterławek, a w lecie parowcami do Lecu (obecnie Giżycko), Mikołajek i Rucian (...) Prócz zamku zabytków nie ma – odznacza się natomiast malowniczym położeniem na wzgórzu między dwoma jeziorami..."'
Z czasem socjaldemokraci zdobyli parę mandatów w Radzie Miejskiej Rynu, a w wyborach do Reichstagu 1924 i 1928 roku zyskali ponad trzecia część ogółu głosów. W 1930 roku także komuniści odnotowali pierwszy sukces. W wyborach z 5 marca 1933 roku, już po dojściu Hitlera do władzy, na 1.111 ważnych głosów oddanych w Rynie, socjaldemokraci zyskali 140, a komuniści 118.
Początek XX wieku nie zmienił zbytnio wyglądu miasta. Nowych budynków wznoszono bardzo mało. Miasto nie miało sali kinowej ani stałego kina. Z zakładów użyteczności publicznej zbudowano gazownię, podstację elektrowni i wodociągi. Druga wojna Światowa przerwała rozwój miasta.
W 1945 roku z 21 na 22 stycznia zarządzono ewakuację ludności. Wojska radzieckie wkroczyły do Rynu 27 stycznia 1945 roku. W domach z miejscowych zostali tylko starcy. Niektóre budynki spłonęły. Wyglądem swym straszyły mury kościoła. Do miasta powróciła część zasiedziałych tu Mazurów. Przybyli też ze swoimi rodzinami robotnicy przymusowi i byli więźniowie zamkowych cel, których hitlerowcy nie zdążyli wymordować. Powstała radziecka komendantura miasta Ryn. Dnia 22 lipca 1945 roku ustanowiono stałą władzę polską. Jesienią 1946 roku, gdy życie się unormowało, komendantura radziecka opuściła miasto. Wznowiona została nauka w szkole (istniejącej od 1529 roku) i organizowane były kursy repolonizacyjne dla Mazurów. Istniała też poczta i nadleśnictwo. Powstały liczne placówki handlowe i usługowe. Zamek pokrzyżacki co jakiś czas zmieniał właścicieli i ciągle był tylko częściowo wykorzystany. Uruchomiona została kolejka wąskotorowa i komunikacja PKS. Od 16 stycznia 1949 roku działać zaczęła biblioteka miejska. Powstała też Spółdzielnia Pracy Inwalidów "Zorza". Utworzone zostały także: ośrodek zdrowia z izbą porodową, apteka, ośrodek weterynaryjny, wyremontowana przystań dla statków i utworzone kąpieliska. Społeczeństwo miasta systematycznie co roku pracowało nad jego upiększaniem. Rozrosła się szkoła. Uruchomiono Dom Kultury, ułożono asfalt na trasie Ryn-Olsztyn i Ryn-Sterławki. Autobusy rozpoczęły regularne kursy.
[edytuj] Zamek
Zamek zaczęto budować około 1377 r. w miejscu istniejącego w tym miejscu wcześniej grodu plemienia Galindów. Warownia powstała na wzgórzu, na planie prostokąta o wymiarach 44x52, pomiędzy dwoma jeziorami, z których jezioro Ołów stanowiło naturalną fosę. Legenda głosiła, że jezioro i zamek przypominały Krzyżakom rzekę Ren (Rhein) i zamki nad nią stojące – stąd być może wzięła się nazwa Ryn. Oprócz funkcji militarnych zamek pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, zaopatrując Zakon Krzyżacki m.in. w ryby, miód i mięso dzikiej zwierzyny.
Zamek budowano na siedzibę prokuratora podległego komturstwu brandenburskiemu. Jednakże w roku 1393 Ryn został nagle stolicą okręgu zwanego komturstwem (zamiast planowanych Barcian), pomimo że zamek nie miał jeszcze wtedy piętra. Zrezygnowano wówczas z budowy jednego z zamkowych skrzydeł aby szybciej wykończyć powstałe już budynki. Pierwszym ryńskim Komturem był od 1394 r. Fryderyk von Wallenrod. Być może jego postać skłoniła Adama Mickiewicza do napisania poematu Konrad Wallenrod. Ryn był siedzibą komturstwa do 1422 r. gdy na 46 lat ponownie stał się siedzibą prokuratorii. Po II pokoju toruńskim od 1468 r. Ryn stał się ponownie siedzibą komturstwa. W poł. XV w. zamek nie oparł się oblężeniu opowiadającym się po stronie Polski powstańcom Związku Pruskiego. Ocalałych, zbiegłych Krzyżaków topiono w okolicznych jeziorach i bagnach. W krzyżackie władanie powrócił po niespełna roku, odbity przez zaciężne wojska krzyżackie. Po sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego tereny, na których znajduje się zamek, stały się lennem Królestwa Polskiego. W związku z tym, w 1525 r., zlokalizowano na zamku starostwo. Po tym wydarzeniu znacznie rozbudowano zamek. Powstała okrągła wieżyczka wewnętrzna i skrzydło południowe z przejazdem bramnym. W 1657 r., na Ryn najechali Tatarzy hetmana Gosiewskiego, którzy spalili zamek.
W 1752 r. budowla przestała być rezydencją wójtów łowczych i stała się własnością prywatną. W 1794 r. został wystawiony na licytację. W 1853 r. zamek kupiła rejencja w Gąbinie i przebudowała go na więzienie. W 1881 r. miał miejsce pożar, po którym rozpoczeto kolejną przebudowę. Prace budowlane ciągnęły się aż do 1911 r.
W latach 1939-1945 Niemcy urządzili w nim więzienie karne dla polskich robotników przymusowych. W 1942 r. stworzono w nim obóz dla Belgów, Czechów, Francuzów i Norwegów. Po 1945 roku zamek stał się siedzibą urzędu miejsko-gminnego, domu kultury, biblioteki i muzeum, które mieściły się w nim do roku 2000. Obecnym właścicielem zamku jest Andrzej Dowgiałło. W dniu 6 sierpnia 2006 roku otworzono na zamku Mazurskiego Centrum Kongresowo-Wypoczynkowego.
