Radruż
Z Wikipedii
Współrzędne: 50°10'27" N 023°23'58" E
| Radruż | |
| Województwo | podkarpackie |
| Powiat | lubaczowski |
| Gmina | Horyniec-Zdrój |
| Położenie | 50° 10' 27'' N 23° 23' 58'' E |
| Populacja (2006) - liczba ludności |
260 |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Radruż – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego. Po tzw. „reformie nazewniczej” w 1978 r. wieś otrzymała nazwę „Rozdroże”; do starej nazwy wrócono w 1981 r.
Spis treści |
Położenie
Radruż położony jest przy granicy z Ukrainą, na krawędzi dwóch krain geograficznych – Roztocza (Roztocze Wschodnie, zwane też Rawskim) i Kotliny Sandomierskiej (Płaskowyż Tarnogrodzki). W części roztoczańskiej charakterystycznym elementem krajobrazu są wąwozy, niektóre z potokami i źródłami mineralnymi. Przez wieś płynie strumień Radrużka, uchodząca w pobliżu Horyńca do potoku Papiernia, który poniżej Baszni Dolnej przyjmuje nazwę Sołotwa i po połączeniu z Wisznią koło Lubaczowa tworzy Lubaczówkę. Miejscowość zajmuje obecnie powierzchnię 22,82 km², natomiast przed wojną liczyła 38,81 km², sąsiadując od wschodu z Potyliczem i Smolinem (obecnie na Ukrainie).
Historia
Miejscowość pojawiła się w źródłach pisanych w roku 1444, kiedy to książę mazowiecki i bełski Władysław I nadawał dla Piotra Pieczykura z Wilcz na Mazowszu wieś Horyniec, mającą graniczyć od wschodu graniczyła z osadą nazwaną w dokumencie „Nadruscz”. Można stąd wnioskować, że Radruż był już wtedy znaczącą osadą, jeśli względem niej wyznaczono granice sąsiedniej. Przebiegał tędy ważny szlak, łączący najstarsze ośrodki tego regionu – Lubaczów i Potylicz (a w szerszym ujęciu – obszar Nadsania i Pobuża). Od przebiegającej drogi może wywodzić się nazwa miejscowości. W XVI w. we wsi pojawili się nowi osadnicy, a wieś organizowana została na prawie wołoskim. W połowie XVI wieku Radruż liczył ponad 500 osób; byli to głównie Rusini. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, hodowlą owiec i bartnictwem. Wśród innych zajęć wymienianych jest trzech karczmarzy, młynarz, kowal, cieśla i tokarz. Wieś występuje w tym czasie źródłach jako „Zadruż” lub „Radrus”.
Już od końca XV w. wieś nękana była najazdami tatarskimi. W XVII w. doszły do tego wojny kozackie, potop szwedzki i najazd Rakoczego, co spowodowało znaczne straty i zniszczenia. Wielu mieszkańców pojmanych zostało w jasyr. Do niewoli dostała się wtedy Maria Dubniewiczowa, żona wójta radruskiego Eliasza. Na początku XVII w. rozwinęło się w Radrużu wydobycie i obróbka rudy darniowej, a być może także produkcja szkła. W 1602 r. starosta lubaczowski Jan Płaza postawił tu hutę, której działalność przyczyniła się do spustoszenia okolicznych lasów.
W XVIII w. na polecenie starosty lubaczowskiego Adama Mikołaja Sieniawskiego, hetmana wielkiego koronnego, powstał w Radrużu kamieniołom oraz piec do wypalania wapna. W końcu XVIII w. wieś liczyła 1648 mieszkańców, w tym 1600 unitów, 40 rzymskich katolików oraz 8 żydów i należała do największych w starostwie. Po pierwszym rozbiorze Polski Radruż znalazł się w monarchii habsburskiej, w prowincji zwanej Królestwem Galicji i Lodomerii. W sąsiednim Smolinie pojawili się osadnicy niemieccy, sprowadzeni tu w ramach kolonizacji józefińskiej. Około 1820 r. Radruż wraz z okolicznymi wsiami, należącymi do dóbr kameralnych, został sprzedany Piotrowi Doborskiemu i do II wojny światowej pozostawał w rękach prywatnych, wielokrotnie zmieniając właścicieli. W tym czasie powstał folwark i dwór. W latach 1873-1891 właścicielami wsi byli Andruszewscy, których grobowiec znajduje się na przycerkiewnym cmentarzu. W okresie międzywojennym w centrum wsi, obok cerkwi, zbudowana została szkoła i budynek zebrań ludowych.
Od września 1938 r. do czerwca 1941 r. Radruż znalazł się pod okupacja radziecką. Nowe władze zajęły opuszczony majątek ziemski i założyły w nim kołchoz, a we dworze urządziły strażnicę ochrony pogranicza. W sierpniu 1944 r., w wyniku porozumienia granicznego miedzy PKWN a ZSRR, wyznaczono taki przebieg granicy, który podzielił kilka pogranicznych miejscowości, w tym także Radruż. Większa, zachodnia część wsi, z cerkwią i dworem, znalazła się po stronie polskiej. Wschodnia, w dużym stopniu zalesiona, znalazła się na terenie ZSRR i weszła w skład Smolina.
Zabytki
- Unikatowy zespół cerkiewny o charakterze obronnym z końca XVI w. W jego skład wchodzi drewniana cerkiew o charakterze późnogotyckim pod wezwaniem św. Paraskewy, wolno stojąca dzwonnica oraz murowany, obronny dom diaka. Całość otoczona jest kamiennym murem z poł. XIX w., zwieńczonym gontowym daszkiem.
- Na przycerkiewnym cmentarzu (pow. ok. 16 a) otoczonym murem stoi kilka kamiennych krzyży oraz krypta właścicieli Radruża - Andruszewskich.
- W pobliżu dwa inne cmentarze: starszy i większy o pow. ok. 42 a i mniejszy o pow. 14 a. Na obu zachowały się zabytkowe nagrobki bruśnieńskie.
- Drewniana cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1931 r., obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki. Budowla trójdzielna z dużą, ośmioboczną kopułą nad nawą.
- Kamienne krzyże i kapliczki przydrożne
Linki zewnętrzne
- Mapy i zdjęcia satelitarne
Wykorzystane materiały:
- Janusz Mazur - Drewniana cerkiew gr-kat pw. św. Paraskewy w Radrużu z końca XVI w, w powiecie lubaczowskim - Praca magist. w Katedrze Historii Sztuki Nowożytnej KUL, Lubaczów-Lublin 1999
- P. Wład, M. Wiśniewski - Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
