Powstania śląskie
Z Wikipedii
Powstania śląskie – trzy konflikty zbrojne na Górnym Śląsku, jakie miały miejsce w latach 1919-1921 między ludnością polską i Niemcami. Odbyły się one w okresie formowania się porozbiorowego państwa polskiego.
Spis treści |
[edytuj] Powstania śląskie
- I powstanie śląskie - od 16 sierpnia do 26 sierpnia 1919
- II powstanie śląskie - od 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920
- III powstanie śląskie - od 2/3 maja (już po plebiscycie) do 5 lipca 1921
[edytuj] I powstanie śląskie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: I powstanie śląskie.
I powstanie pod wodzą Alfonsa Zgrzebnioka wybuchło samorzutnie 16/17 VIII 1919 w związku z aresztowaniem śląskich przywódców POW i niezadowoleniem ludności polskiej z terroru i represji niemieckich, których przejawem była m.in. masakra w Mysłowicach. Powstanie objęło głównie powiaty pszczyńskie i rybnicki oraz część okręgu przemysłowego.
Powstanie stłumione zostało przez Niemców do 26 VIII 1919 roku. Rząd polski, który był zaangażowany w politykę wschodnią, powstania nie poparł. Jedynym celem, jaki osiągnięto, było zmuszenie władz niemieckich do ogłoszenia amnestii, zaś na obszarze plebiscytowym wciąż panowały siejące terror liczne bojówki.
[edytuj] II powstanie śląskie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: II powstanie śląskie.
II powstanie pod wodzą Alfonsa Zgrzebnioka i Wojciecha Korfantego wymierzone było w niemiecką dominację we władzach administracyjnych i bezpieczeństwa. Wybuchło po licznych aktach terroru wymierzonych w Polaków na Śląsku (w tym zamordowanie dr. Andrzeja Mielęckiego). Niemal od razu objęło swym zasięgiem cały obszar Górnego Śląska.
Komisja Międzysojusznicza zażądała wstrzymania walk, ale Korfantemu udało się uzyskać dostęp Polaków do tymczasowej administracji, likwidację znienawidzonej przez Ślązaków policji Sipo oraz udział w nowych organach bezpieczeństwa. W ten sposób cele powstania zostały osiągnięte, zaś Polacy uzyskali znacznie lepsze warunki do kampanii przed plebiscytem.
[edytuj] III powstanie śląskie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: III powstanie śląskie.
III powstanie, pod wodzą Wojciecha Korfantego, miało na celu poprawę niekorzystnej dla Polaków interpretacji wyników plebiscytu. Na mocy postanowień traktatu wersalskiego decyzję, do jakiego państwa należeć będzie Górny Śląsk, oddano w ręce ludności mającej się wypowiedzieć w plebiscycie. Większość ludności (59,6%) opowiedziała się za Niemcami. Duże znaczenie dla wyników plebiscytu miały głosy Niemców, pochodzenia śląskiego, którzy w chwili głosowania mieszkali poza Górnym Śląskiem (ok. 180 000 osób).
III powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2/3 maja 1921 r. i było największym zrywem powstańczym Ślązaków w XX wieku. W jego trakcie powstańcy opanowali obszar prawie do Linii Korfantego po czym nastpił kontratak niemiecki, ustabilizowanie frontu i zawieszenie broni. Rząd polski ponownie nie poparł zdecydowanie powstania.
W 1922 roku podpisano w Genewie konwencję w sprawie Śląska, według której obszar przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium. Konwencja była korzystna dla Polski jeśli chodzi o istniejące na nim obiekty przemysłowe. Polsce przypadło 50% hutnictwa i 76% kopalń węgla. Na obszarze przyznanym Polsce mieszkało 736 tys. Polaków i 260 tys. Niemców. Natomiast po stronie niemieckiej 532 tys. mieszkańców stanowili Polacy a Niemcy 637 tys.
[edytuj] Włączenie części Górnego Śląska do Polski
Po wydaniu decyzji dotyczącej podziału Górnego Śląska polskie stronnictwa polityczne i organizacje zawodowe utworzyły Naczelną Radę Ludową z Józefem Rymerem na czele. Na czele analogicznego organu niemieckiego – Wydziału Niemieckiego – stanął Hans Lukaschek. Rozpoczęła się ewakuacja wojsk Komisji Międzysojuszniczej, podczas której bojówki niemieckie rozpoczęły gwałtowną akcję terrorystyczną, w wyniku której zginął m.in. oficer francuski. 20 czerwca wojska polskie przekroczyły granicę koło Szopienic i wkroczyły na Śląsk. Władze polskie objęły powiat katowicki. Pierwszym wojewodą śląskim został Józef Rymer. 16 lipca 1922 roku podpisano w Katowicach dokument upamiętniający przejęcie części Śląska przez Rzeczpospolitą.
W tym czasie na terenach przyznanych Niemcom rozpoczął się odwet na tych Ślązakach, którzy w okresie plebiscytowym działali na rzecz Polski. Zabraniano rozmawiać po polsku w lokalach publicznych, znieważając tych, którzy zakazu tego nie przestrzegali. Bojkotowano działaczy polskich, wprowadzano ograniczenia w działalności polskich organizacji.
[edytuj] Bibliografia
- T. Jędruszczak, Górny Śląsk w 1920 r. Drugie powstanie Śląskie w: Historia Polski, T.IV, cz.1, PAN, Warszawa 1984 ISBN 83-01-003865-9
- T. Jędruszczak, Plebiscyt i trzecie powstanie śląskie w: Historia Polski, T.IV, cz.1, PAN, Warszawa 1984 ISBN 83-01-003865-9
- K. Popiołek, Historia Śląska od pradziejów do 1945 roku, Śląski Inst. Naukowy 1984 ISBN 83-21-60151-0
- H. Zieliński, Pozycja Polski na arenie międzynarodowej w: Historia Polski, T.IV, cz.1, PAN, Warszawa 1984 ISBN 83-01-003865-9
- H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918-1921), w: Droga przez Półwiecze, Warszawa 1969, PIW.
Największy i najcięższy pomnik w Polsce, postawiony w 1967
