Pisz

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°37' N 021°48' E

Pisz
Herb Pisza
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina  - rodzaj	Pisz miejsko-wiejska
Założono	1367
Prawa miejskie	1645
Burmistrz	Jan Alicki
Powierzchnia	10,04 km²
Położenie	53° 37' N 21° 48' E
Liczba mieszkańców (2005)  - liczba ludności  - gęstość	19 371 1925,1 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
TERC10 (TERYT)	6283716034
Urząd miejski3 ul. Gizewiusza 5 12-200 Pisz tel. 87 423-52-10; faks 87 423-54-29

Pisz (niem. Johannisburg, dawniej Jańsbork albo Jansbork) - miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pisz, położone w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś i nad wypływającą z niego rzeką Pisą. Miasto otacza Puszcza Piska. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. suwalskiego.

Według danych z 30 czerwca 2005, miasto liczyło 19 371 mieszkańców.

Do 1945 r. Johannisburg, dawna polska nazwa Jańsbork. Podczas II wojny światowej zniszczony niemal w 70%. Po wojnie odbudowany.

Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce – 635 km². Około 2/3 jeziora Śniardwy leży w jej granicach.

[edytuj] Historia

• 1345 – wzniesienie zamku obronnego na prawym brzegu rzeki Pisy,
• 1361 – oblężenie i spalenie zamku przez księcia litewskiego Kiejstuta,
• 1366 – ponowny szturm i zburzenie zamku przez Litwinów,
• 1367 – założenie osady w okolicy zamku i nadanie jej praw bartnych,
• 1422 – początek planowego osadnictwa na terenie powiatu piskiego,
• 1449 – wzniesienie kościoła i szkoły, zbudowanie mostu zwodzonego na Pisie,
• 1451 – pobyt w Piszu wielkiego mistrza Ludwika von Erlichshausena,
• 1455 – powstanie chłopskie, zajęcie zamku piskiego przez powstańców,
• 1519 – ostatnia wojna polsko-krzyżacka; zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa,
• 1639 – pobyt w Piszu króla polskiego Władysława IV,
• 1645 – Pisz otrzymał prawa miejskie nadane przez elektora Fryderyka Wilhelma,
• 1656-57 – częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez Tatarów,
• 1665 – synod ariański w Kotle,
• 1698 – konferencja na zamku piskim króla Augusta II i elektora brandenburskiego Fryderyka I Hohenzollerna,
• 1709-11 – epidemia dżumy (w Piszu zostało przy życiu 14 mieszkańców),
• 1709 i 1734 – pobyt w Piszu króla Stanisława Leszczyńskiego,
• 1794 – działania wojenne związane z powstaniem kościuszkowskim,
• 1803 – rozwiązanie parafii ariańskiej w Kosinowie,
• 1805 – powstanie zakładu hutniczego przerobu rudy w Wądołku,
• 1809-1814 – okres wojen napoleońskich (ograbienie miasta i okolic),
• 1813 – pobyt w Piszu cara Aleksandra I,
• 1814 – uruchomienie żeglugi z Pisza do Rynu i Gdańska,
• 1830 – organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających powstanie listopadowe w Polsce,
• 1843 – odbudowa zniszczonego kościoła w Piszu,
• 1856 – powstanie w Piszu straży pożarnej,
• 1863 – udział mieszkańców ziemi piskiej w powstaniu styczniowym,
• 1900 – budowa ratusza,
• 1903 – oddanie do użytku cegielni silikatowej,
• 1907 – założenie wodociągu i gazowni,
• 1908 – otwarcie szpitala powiatowego,
• 1913 – powstanie rzeźni miejskiej,
• 1925 – zbudowanie podstacji elektrowni,
• 1933 – przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela,
• 24/25 I 1945 – zajęcie Pisza przez żołnierzy Armii Czerwonej z 307 dywizji piechoty dowodzonej przez generała majora B. Dołmatowa,
• 1945
  • przeniesienie siedziby starostwa z Białej Piskiej do Pisza,
  • otwarcie szkoły podstawowej,
  • uruchomienie elektrowni i poczty,
  • powołanie Urzędu Ziemskiego,
  • powołanie spisu powszechnego (w powiecie mieszkało 700 osób),
  • powstał PSS "Osadnik w Piszu",

W Piszu urodziło się dwóch wybitnych ludzi: Jerzy Pisański (XVIII w.), uczony, autor pierwszej historii Prus, i Gustaw Gizewiusz (XIX w.), wybitny działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach.

[edytuj] Zabytki

Pisz nie obfituje w zabytki. Częste pożary i wojny, które nawiedzały miasto, zmiotły z powierzchni ziemi budowle wzniesione w dawnych wiekach.

Najstarszym zabytkiem jest wieża kościoła pod wezwaniem św. Jana; odbudowana po pożarze z 1694 roku przetrwała w mało zmienionej formie. Na uwagę zasługują ściany z ryglówki wzniesione w 1737 roku.

Wieża jest murowana i otynkowana; składa się z trzech kondygnacji z otworem wejściowym na osi, zamykającym się półkoliście. Dach wieży, namiotowy, przechodzi w latarnię ośmioboczną. Na niej znajduje się zegar, a od 1739 roku krzyż. Hełm wieży pochodzi z czasów późniejszych. Sam kościół, wzniesiony w ostatnich latach XVII wieku, został przebudowany w 1843 roku.

We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu, odnowiony w 1696 roku oraz barokowa ambona pochodząca z 1701 roku. Z XVII wieku pochodzą: krucyfiks drewniany, polichromowany, polichromowany pelikan oraz chrzcielnica.

W mieście obejrzeć można ślady po byłym zamku krzyżackim przy ul. Gizewiusza. Z dawnej zabudowy miejskiej zachowały się trzy domy w stylu barokowym: parterowy przy ulicy Rybackiej 8 oraz piętrowe przy Lipowej 5 i 22 (stara numeracja). Dom przy ulicy Rybackiej pochodzi z XVIII wieku, a domy przy ulicy Lipowej z XIX wieku. Wszystkie są murowane, otynkowane, założone na planie prostokąta, dwudzielne.

Zabytkowe domy przy ulicy Rybackiej oznaczone numerami: 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18 i 30 pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Wszystkie są parterowe, murowane, tynkowane, założone na planie prostokąta.

Przy placu Daszyńskiego, z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy miasta pozostały jedynie dwa zabytkowe budynki (nr 8 i 14). Do rejestru zabytków wpisano ratusz neogotycki i stojący obok budynek w tym samym stylu. Wzniesiono je w 1900 roku za pieniądze pochodzące z kontrybucji po wygranej wojnie z Francją w 1871 roku. Mieści się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej, Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego.

Na zapleczu ratusza znajduje się neogotycka baszta. Obok na skwerku wystawiona została tzw. Kamienna Baba – pamiątka pozostawiona przez Prusów, a odnaleziona w pobliskich Wejsunach w 1872 r. Obelisk z różowawego głazu (140 cm wys.), z niewyraźnie zarysowaną twarzą, przedstawia prawdopodobnie jakiegoś staropruskiego boga. Niedaleko placu Daszyńskiego znajduje się kościół ewangelicko-augsburski.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta Pisz
• Piszanin
• Folder Piski 2006
• Serwis Mazury ViaPoland Przewodnik Turystyczny po Mazurach