Pancernik obrony wybrzeża
Z Wikipedii
Pancernik obrony wybrzeża (pancernik przybrzeżny) - historyczna klasa średnich lub dużych opancerzonych okrętów artyleryjskich, przeznaczonych do obrony wybrzeża. Pancerniki przybrzeżne były większe od kanonierek pancernych, natomiast mniejsze od pancerników; mimo nazwy, nie są one zaliczane do pancerników, ani okrętów liniowych.
Klasa pancerników przybrzeżnych powstała w latach 70. XIX wieku. Wykształciła się z jednej strony z monitorów, a z drugiej z kanonierek pancernych. Były to silne okręty o małym zanurzeniu, służące do ochrony własnych wybrzeży przed okrętami wroga. Były one tańsze od konwencjonalnych pełnomorskich pancerników, ale o znacznie mniejszej sile. Z drugiej strony, ich nieco mniejsze od pancerników zanurzenie umożliwiało im operowanie w szkierach i fiordach - dlatego klasa ta była szczególnie popularna w marynarkach krajów skandynawskich. Głównie budowano je pod koniec XIX wieku oraz w pierwszej dekadzie XX wieku. Najwięcej jednostek tej klasy - 15 - posiadała Szwecja. Po kilka jednostek miały: Dania, Norwegia (4), Finlandia (2), a ponadto: Holandia (z przeznaczeniem do obrony swoich kolonii w Indonezji), Niemcy (8 typu Siegfried) i Rosja (3 typu Admirał Sieniawin, użyte w bitwie pod Cuszimą, daleko od zakładanego obszaru operacyjnego).
Układ konstrukcyjny pancerników przybrzeżnych był podobny do pancerników generacji przeddrednotów, lecz były one mniejsze i słabsze. Wyporność pancerników przybrzeżnych wynosiła od 3000 do 5000 ton, jedynie kilka jednostek było większych - do 7000 ton. Uzbrojenie stanowiły z reguły 2, a w późniejszych konstrukcjach 4 działa kalibru od 203 do 280 mm, umieszczone w jednej lub dwóch wieżach, na dziobie i rufie oraz kilka dział mniejszych kalibrów, w tym 120-150 mm. Okręty tej klasy były opancerzone - grubość pancerza nie przekraczała zwykle 100 - 200 mm na pasie burtowym, wieżach artylerii i wieży dowodzenia, słabiej opancerzony był pokład. Prędkość nie przekraczała zwykle 17 węzłów. Szybsze były jedynie 3 szwedzkie pancerniki typu "Sverige" z 1916, które były przy tym najsilniejszymi jednostkami tej klasy (wyporność - 7100 ton, uzbrojenie główne - 4 działa 280 mm, prędkość - 23 w). Zanurzenie okrętów tej klasy nie przekraczało z reguły 6 m.
Podczas I wojny światowej, pancerniki przybrzeżne straciły na znaczeniu, zyskując wrogów takich, jak okręty torpedowe, a następnie lotnictwo. Po wojnie generalnie zaprzestano budowy okrętów tej klasy - oprócz wykończenia już rozpoczętych, powstały jedynie 2 fińskie niewielkie pancerniki typu "Väinämöinen" (4000 ton, 4 działa 254 mm) i 2 tajlandzkie małe okręty typu "Dhonburi", silnie uzbrojone w 4 działa 203 mm, lecz o pośredniej wielkości między kanonierką a pancernikiem przybrzeżnym (2200 ton).
Oprócz omówionych wyżej specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, wiele państw (np. Japonia) do takiej roli przeznaczało stare okręty innych klas (głównie pancerniki - przeddrednoty i krążowniki pancerne). Okręty te różniły się charakterystykami od specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, będąc z reguły większe i silniejsze.
Duża część pancerników obrony wybrzeża była jeszcze w służbie na początku II wojny światowej, aczkolwiek większość ich pochodziła z przełomu wieków. Działania wojenne II wojny wykazały niewielką przydatność okrętów tego typu, a zwłaszcza ich wrażliwość na wybuchy podwodne - norweskie "Norge" i "Eidsvold" zostały błyskawicznie zatopione torpedami niszczycieli niemieckich pod Narwikiem, a fiński "Ilmarinen" równie szybko zatonął na minie. Tajlandzkie okręty brały udział w bitwie pod Ko Chang, gdzie zostały pokonane przez francuski lekki krążownik. Ostatecznie klasa ta zanikła po II wojnie światowej, zastąpiona w zadaniach obrony wybrzeża przez kutry torpedowe i kutry rakietowe.
