Ołbin
Z Wikipedii
 |
|
|
|
Ołbin - osiedle we Wrocławiu, na północ od Ostrowa Tumskiego, zalążek osadnictwa we Wrocławiu, lokalizowany w rejonie współczesnych ulic Wyszyńskiego, Nowowiejskiej i Prusa, w pobliżu obecnego kościoła św. Michała Archanioła. Kościół ten wybudowano w XIX wieku na miejscu ufundowanego ok. 1120 przez komesa Piotra Włostowica opactwa benedyktyńskiego, zburzonego w 1529 w obliczu zagrożenia miasta najazdem tureckim. Opactwo położone było nad brzegiem Odry, obecnie, w wyniku blisko tysiącletnich zmian jej koryta oraz zasypania starorzeczy i części fosy kościół św. Michała znajduje się kilkaset metrów od rzeki, i tylko współczesny Park Nowowiejski i znajdujący się w nim staw pozostaje reliktem przeszkód wodnych w ówczesnym systemie umocnień.
Ołbin (niem. Elbing, także Der Vicenz Elbing) pozostawał w większej swej części aż do początku XIX wieku poza granicami i poza murami miasta Wrocławia[1]. Leżąc na północnym, "polskim"[2] brzegu Odry często był plądrowany przez oblegające Wrocław armie bądź - jak w XVI wieku - niszczony przez obrońców miasta w celu uniemożliwienia tym armiom znalezienia schronienia w trakcie oblężenia. Po zdobyciu Wrocławia w 1807 przez wojska napoleońskie i decyzji okupujących go władz o zburzeniu fortyfikacji miejskich i zasypaniu części fosy Ołbin[3] został, wraz z kilkoma innymi graniczącymi lokacyjnym Starym Miastem przedmieściami, włączony w 1808 w granice miasta Wrocławia.
Na zachodnim skraju Ołbina, przy ulicy Ołbińskiej nr 1, przy zbiegu z dzisiejszymi ulicami Krętą i Jedności Narodowej[4] znajdowała się wpierw (od XIV w.) kaplica św. Hieronima, potem kościół św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic (dziś jest to Kościół Opieki św. Józefa); w sąsiedztwie funkcjonowało przykościelne leprozorium, potem przytułek dla kobiet. W 1776 roku, na polecenie Fryderyka II Wielkiego Carl Gotthard Langhans zaprojektował i wybudował w południowej części Ołbina, w okolicy skrzyżowania dzisiejszych ulic Sienkiewicza i Świętokrzyskiej, "bramę Fryderyka". Budowla ta po 1820 służyła jako schronienie dla biednych, aż w 1858 zdecydowano się ją rozebrać. W połowie XIX wieku w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Michała (na południe) przy dzisiejszym skrzyżowaniu ulic Matejki i Prusa funkcjonowała huta szkła. Na północ od kościoła, w Nowej Wsi Polskiej w rejonie dzisiejszego skrzyżowania Barlickiego i Orzeszkowej znajdował się "Ogród Ludowy" (Der Volks Garten), zaś ścieżka wiodąca z miasta do tego Ogrodu, częściowo pokrywająca się z dzisiejszą ulicą Edyty Stein, nosiła (1873) nazwę Fussweg nach dem Volks Garten ("ścieżka do Ogrodu Ludowego"). W osiedlu Ołbin urodziła się w 1891 i wychowywała św. Teresa Benedykta od Krzyża; jej dom rodzinny przy ul. Nowowiejskiej zamieniony jest w muzeum. W II połowie XIX wieku powstała Wrocławska Spółdzielnia Konsumencka, która stała się zalążkiem funkcjonującej do dziś przy skrzyżowaniu Sienkiewicza (Sternstraße) ze Świętokrzyską (naprzeciw Muzeum Przyrodniczego i Ogrodu Botanicznego) piekarni "Mamut"[5], przez wiele lat największej w Europie wytwórni pieczywa i makaronu. Obok piekarni funkcjonował w II połowie XIX wieku Instytut Głuchoniemych, a jeszcze nieco dalej na wschód - założony dzięki zapisowi testamentowemu hr. von Sedlnitzky'ego w 1872 Ewangelicki Konwikt Teologiczny "Johanneum". W latach 1902-1904 przy ul. Prusa (Lehmdamm) na południe od Parku Nowowiejskiego (Waschteich Park, obecnie czasem nazywanego nieoficjalnie parkiem Stanisława Tołpy) postawiono okazały wspólny budynek Królewskiej Szkoły Rzemiosł Budowlanych i Wyższej Szkoły Budowy Maszyn (Königliche Bau-Gewerk-Schule und Maschinen-Bau-Schule). Projektantami budynku oraz zabudowań towarzyszących - domu dyrektorów, sanitariatów dla uczniów i laboratorium maszyn - byli architekci miejscy Richard Plüddemann i Karl Klimm. Po roku 1945 w budynku tym znalazł sobie miejsce Instytut Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, później Politechnika Wrocławska z jej Wydziałem Łączności (przemianowanym w 1966 na Wydział Elektroniki)[6]; wybudowany na tej samej działce (z wejściem od ul. Rozbrat) dawny dom dyrektorów zajęła Akademia Rolnicza; znajdowała się tam m.in. pracownia prof. Tołpy.
Osiedle w obecnym kształcie zabudowane jest gęsto, głównie kamienicami z przełomu XIX i XX wieku. Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 jego zabudowa nie uległa aż poważnym zniszczeniom, jak niektóre inne rejony miasta (np. jak sąsiadujący z Ołbinem plac Grunwaldzki). Dlatego wciąż tak liczne są tu stuletnie kamienice, które w niektórych tylko miejscach ustępują zabudowie z końca XX i początków XXI wieku. Zaliczane jest do Śródmieścia, w 1991 wydzielono zeń osobne osiedla Nadodrze (na zachodzie) i Plac Grunwaldzki na południu. Obecnie graniczy z Kleczkowem i Nadodrzem (na zachodzie), Starym Miastem i placem Grunwaldzkim (na południu), Zaciszem (na wschodzie) i - przez Starą Odrę - z Karłowicami (na północy). Wg szacunków Rady Miasta Wrocławia z 2004 roku Ołbin zamieszkuje około 41,1 tysięcy osób.
- Przypisy
- ↑ tylko część Ołbina, związana ściśle z przedpolem miejskich fortyfikacji, włączona została pod zarząd miasta już w 1768 i 1800
- ↑ będąca jedną z głównych osi komunikacyjnych Ołbina ulica Nowowiejska (niem. Michaelisstraße "św. Michała, od patrona tutejszego kościoła) nazwę swą wywodzi od sąsiadującej z Ołbinem (na północy osady) Nowej Wsi Polskiej (niem. Polnisch Neudorf - nazwa występuje na mapie jeszcze z 1847) zamieszkałą w znacznej części przez ludność mówiącą po polsku, także w czasach, kiedy Wrocław wraz ze Śląskiem znajdował się w granicach Prus i Niemiec
- ↑ używano wówczas nazw Sand Vorstadt i Oder Vorstadt - "Przedmieście Piaskowe" i "Przedmieście Odrzańskie", pierwsze od nazwy Wyspy Piasek graniczącej z tym przedmieściem, drugie od pobliskiej Odry; Ołbin leży na styku tych przedmieść
- ↑ dzisiejsza ulica Ołbińska w całości leży formalnie tuż poza obecną granicą Ołbina wyznaczoną do celów ewidencyjno-wyborczych przez wrocławską Radę Miejską (zalicza się obecnie do wydzielonego w 1991 z Ołbina osiedla Nadodrze, ale historycznie uzasadnione jest wymienienie jej tutaj tym bardziej, że opisany tu kościół dzieli od tej formalnej granicy jedynie szerokość ulicy Jedności Narodowej
- ↑ dzisiejsza nazwa "Spółdzielcze Zakłady Piekarsko-Ciastkarskie Mamut"; "Mamut" to nazwa pieców w niej zainstalowanych, od nich przyjęła nazwę cała fabryka
- ↑ w latach 1968-1970 część budynku przekazano Wydziałowi Architektury PWr. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku większość Wydziału Elektroniki przeniesiono w rejon Placu Grunwaldzkiego, a Wydział Architektury gospodaruje większą częścią budynku (w na parterze jednego ze skrzydeł budynku pozostał jeszcze Instytut Metrologii Wydziału Elektroniki)
- Zobacz też
- Linki zewnętrzne
