Janów Podlaski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Janów Podlaski

Herb wsi

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

21-505

Tablice rejestracyjne

LBI

Janów Podlaski – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Janów Podlaski.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Janów Podlaski. Leży kilka kilometrów na południe od Bugu, na którym przebiega granica z Białorusią.

Wieś ta według podziału fizyczno-geograficznego J. Kondrackiego położona jest na obszarze Niziny Południowopodlaskiej.

Pod względem historycznym - wbrew pozorom - Janów jest położony na Polesiu, a Podlasie zaczyna się kilka km na zachód.

Założona w 1817 państwowa stadnina koni jest najbardziej znaną i najstarszą w Polsce. Specjalizuje się w hodowli koni krwi arabskiej i angloarabskiej.

Miejscowość posiadała prawa miejskie w latach 1465-1945. W Polsce międzywojennej była siedzibą powiatu.

W Janowie przy Starym Rynku zachowała się stacja benzynowa z 1928 roku, która jest jedną z najstarszych stacji w Polsce. Do dzisiaj można na jej terenie obejrzeć ręczne dystrybutory paliw firmy Temper Extakt z 1928 roku.

[edytuj] Historia Janowa Podlaskiego

Janów Podlaski osada mająca status wsi zasiedlona była w końcu paleolitu - starszej epoki kamienia. Prawdziwy rozkwit osadniczy następuje w okresie wczesnego średniowiecza. Związany jest z pojawieniem się na tych ziemiach plemion słowiańskich.

Najwcześniejsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjmuje nazwę Janów Biskupi. Otrzymuje herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Położenie Janowa przy szlaku handlowym na trasie Kraków - Wilno, sprzyjało rozwojowi miasta. W roku 1570 miasto liczyło 500 domów, 5 tys. ludzi, bogate cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, potężny zamek obronny i szmat okolicznych gruntów. W roku 1656, w czasie najazdu szwedzkiego warowna rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. Dopiero w latach 1770 - 1780 z inicjatywy biskupa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim.

Z zachowanych budowli, które przypominają o minionej świetności Janowa oprócz pałacu biskupiego należy wymienić barokowy budynek kościoła pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiony w latach 1714 - 1735, w 1741 roku podniesiony do godności kolegiaty (katedra w latach 1818 - 1867 i 1918 - 1924). Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W bogatym wystroju wnętrza zwraca uwagę dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685 - 1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, który spędził tu ostatnie lata swego życia. Mieszkał on w pałacu biskupim, w pawilonie wschodnim od 1788 roku do śmierci w roku 1796. Z jego imieniem wiąże się inny zabytek - grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy Konstytucji 3 Maja biskup Naruszewicz. Ten wybitny poeta i dziejopisarz został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego. Z dawnej zabudowy miejskiej Janowa pozostał dom Ryttów z 1793 roku.

Ciekawym zabytkiem jest zespół klasycystyczny stajni w pobliskiej Wygodzie, gdzie od 1817 roku mieści się słynna stadnina koni arabskich, zajmująca obszar 2500 ha (stanowi około 18% powierzchni gminy Janów Podlaski). Historia tej stadniny sięga wojen napoleońskich, w wyniku których liczba koni na ziemiach polskich gwałtownie spadła. Aby odzyskać traconą powoli pozycję końskiej potęgi utworzono w 1817 roku janowską stadninę. O decyzji ulokowania tam dużego stada państwowego przesądziło istnienie dużego folwarku Wygoda pod Janowem oraz dużej stadniny poaustriackiej. Konie były nazbyt cenne dla armii i gospodarki, by rosyjscy zaborcy zostawili je w spokoju. Dzięki pomocy miłośnika koni, jakim był rosyjski namiestnik na ziemiach Polski Iwan Paskiewicz janowska stadnina przeżywała złoty okres. W 1841 roku, według planów architekta Henryka Marconiego, wzniesiono pierwszą murowaną stajnię "Czołową", a w roku 1848 drugą "Zegarową" z neogotycką wieżą, do której kupiono zegar za olbrzymią jak na tamte czasy sumę 363 ruble (2400 ówczesnych złotych polskich).

W latach 30. - 40. XIX w. janowska stadnina stała się poważnym ośrodkiem hippologicznym na centralnych ziemiach Polski. Oprócz rządowego stada koni znajdowała się także szkoła weterynaryjna oraz szkoła praktyczna hippiki i ujeżdżania (od 1824 roku). W posiadaniu zarządu stada znajdowały się m.in. puchary i medale oraz inne odznaczenia koni kupionych w Europie (np. srebrne puchary słynnej klaczy Armidy, bohaterki toru w Królestwie Polskim, wielokrotnej triumfatorki w wyścigach rozgrywanych w Warszawie, liczne obrazy o tematyce końskiej, biblioteka hipologiczna z szeregiem czasopism polskich i niemieckich).

W 1885 roku Rosjanin Aleksander hrabia Nierodka doprowadził do wzniesienia stajni murowanej "Woroncewa" z 85 boksami. Kupił też szereg cennych koni w Europie Zachodniej, w tym konie pełnej krwi angielskiej oraz arabskiej. To właśnie wtedy pojawiły się w Janowie pierwsze araby. W 1887 roku jedną stajnię "Wyścigową" hrabia przeznaczył dla koni wyścigowych. Na przełomie XIX i XX wieku Janów Podlaski był najważniejszym ośrodkiem hodowlanym oraz wiedzy hipologicznej w zachodniej części imperium rosyjskiego.

Na początku XX wieku Janów dochował się charakterystycznego konia janowskiego, jak to ujęto w literaturze fachowej - "o prawidłowej mocnej budowie oraz jędrnej i odpornej konstytucji". Wykształcono też dwie własne linie rodów żeńskich. Cały ten dorobek zaprzepaściła pierwsza wojna światowa. W lutym, w 1915 roku stado wywieziono na wschód i tam prawie wszystkie zginęły. Myśl odtworzenia od podstaw stadniny w Janowie podjęła po 1918 roku grupa zapaleńców i hipologów polskich. W kwietniu 1919 roku do pustych i zniszczonych stajni Janowa sprowadzono klacze czystej krwi arabskiej. Już w latach 20 kupowały tam konie zagraniczne stadniny (np. czeskie i niemieckie). W roku 1924 stadnina janowska zaczęła się specjalizować w hodowli rumaków czystej krwi arabskiej. Okres rozkwitu przerwał wybuch następnej wojny. Na przełomie września i października w 1939 roku janowskie araby zostały rozgrabione przez okolicznych mieszkańców, za przyzwoleniem sowieckiego okupanta, część koni wraz z falą uciekinierów wyruszyła ponownie na wschód. Po zajęciu stadniny przez wojska niemieckie niektóre konie z takimi sławami hodowlanymi jak ogiery "Witraż" czy "Wielki Szlem" mogła wrócić do macierzystej stadniny. Niemcy zadbali by koniom i obsługującym je masztalerzom działo się nieźle, jak na wojenne warunki.

W lipcu roku 1944 stado liczące około 300 sztuk koni czystej krwi arabskiej zostało ewakuowane do Niemiec, gdzie poniosło straty podczas bombardowania Drezna. Wraz z nimi pojechali na niepewny los ludzie. Do Saksonii dostarczono również konie z innych polskich stadnin Białka, Bogusławice, Dębice, Kozienice. Powrót koni do kraju nastąpił w listopadzie 1946 roku drogą morską. Przez wiele tygodni dwa statki przewożące konie kursowały między Lubeką a Gdynią. Do Janowa Podlaskiego 80 klaczy i źrebaków powróciło 1 listopada 1950, a ogiery rozproszone po innych stadninach znalazły się w Janowie dopiero w roku 1960. Rozkwit stadniny nastąpił pod koniec lat 50. XX w., kiedy dyrektorem został człowiek związany ze stadniną od grudnia 1939 roku, Andrzej Krzyształowicz. Jemu przypadła rola opiekowania się końmi wywożonymi przez Niemców, on też doprowadził do zorganizowania jesienią 1969 roku pierwszej aukcji koni arabskich. Od tamtej pory udało się sprzedać za granicę blisko 1000 arabów, przysparzając krajowi wielu cennych dewiz. Największym sukcesem finansowym było sprzedanie janowskiego ogiera El Passo za 1 milion USD.

Z dawniejszej historii Janowa należy odnotować fakt, iż w roku 1918 utworzono nową diecezję podlaską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w którym mieszkańcy wzięli liczny udział, władze zaborcze skasowały diecezję (1867). Inną przyczyną tej decyzji była obawa przed oddziaływaniem i pomocą katolików dla unitów. Fala prześladowań w 1874 roku nie ominęła unitów z Janowa. Około 100 unitów z janowskiej parafii zamknięto do więzień. Brak połączeń kolejowych oraz przemysłu pod koniec XIX wieku i początku wieku XX zdecydował o zahamowaniu rozwoju miasta. W latach 1918 - 1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, ale i to nie wpłynęło na ożywienie gospodarcze. W czasie II wojny światowej zginęła znaczna liczba mieszkańców, głównie Żydów. W roku 1944 Janów liczył 2 tys. mieszkańców (50% stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej stracił prawa miejskie.

Dzisiejszy Janów to miejscowość słynąca głównie z hodowli koni czystej krwi arabskiej, oraz corocznych aukcji koni przyciągająca licznych hodowców i wystawców z kraju i z zagranicy.

Linki zewnętrzne: