Z Wikipedii

Główny Zarząd Informacji - Wojska Polskiego/ Ministerstwa Obrony Narodowej/ Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego - organ kontrwywiadu wojskowego działający w Polsce w latach 1944 - 1957, odpowiedzialny obok Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego za masowe represje wśród żołnierzy Wojska Polskiego, Armii Krajowej oraz ludności cywilnej. Następnie (1957) przekształcony w Wojskową Służbę Wewnętrzną Ministerstwa Obrony Narodowej.

Spis treści 1 Utworzenie i proces przekształceniowy Informacji Wojskowej 2 Rozkaz Nr 60 3 Sowietyzacja 3.1 Rekrutacja 3.2 Nadzór nad GZI 3.3 Zadania GZI 3.4 Represje 3.4.1 Straceni w Głównym Zarządzie Informacji WP 3.4.2 Inne sprawy 3.5 Zmiany 3.6 Rozformowanie GZI 3.7 Schemat organizacyjny GZI MON na 1952 r 3.8 Szefowie GZI WP/MON/KdsB 3.9 GZI w mediach 4 Źródła

[edytuj] Utworzenie i proces przekształceniowy Informacji Wojskowej

Informacja Wojska Polskiego i jej organy powstały w momencie utworzenia na terenie ZSRR 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (14 maja 1943). Organy Informacji WP podlegały następnie przekształceniom organizacyjnym i nazewniczym, co związane było z ówczesną rozbudową Polskiej Armii w ZSRR:

• Oddział Informacji 1 Dywizji Piechoty (14 maja 1943 r.);
• Wydział Informacji 1 Korpusu (od 19 sierpnia 1943 r. );
• Wydział Informacji 1 Armii WP (od 29 lipca 1944 r.);
• Wydział Informacji 2 Armii WP (od sierpnia 1944 r.)

Powstanie organów Informacji WP nie wiązało się z żadnymi podstawami ustawowymi. Jej struktury i zakres kompetencji były regulowane dyrektywami naczelnego dowódcy Wojska Polskiego. 30 listopada 1944 r. rozkazem nr 95 naczelnego dowódcy Wojska Polskiego na bazie Zarządu Informacji NDWP utworzono Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego (początkowo funkcjonował pod nazwą: Kierownictwo Informacji Sztabu Głównego WP). Od 30 listopada 1950 r. nazwa uległa zmianie na Główny Zarząd Informacji Ministerstwa Obrony Narodowej. Wraz z podporządkowaniem się organów Informacji MON i Wojsk Wewnętrznych Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (na mocy uchwały Rady Ministrów nr 683 z 3 września 1955 r. ) nazwa uległa kolejnej transformacji na: Główny Zarząd Informacji Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego. Wraz ze zniesieniem KdsBP (na mocy zarządzenia nr 347 prezesa Rady Ministrów z 28 listopada 1956 r.) organy Informacji Wojskowej zostały wcielone do MON, a organa Informacji Wojsk Wewnętrznych (tj. Wojska Ochrony Pogranicza i Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego) do MSW. Na mocy zarządzenia nr 01 ministra obrony narodowej z dnia 10 stycznia 1957 r. o powołaniu WSW (Wojskowej Służby Wewnętrznej) organy Informacji Wojskowej zostały zniesione.

[edytuj] Rozkaz Nr 60

Rozkaz Numer 60 1944 r, wrzesień 30, Lublin Ustawa o Zarządzie Informacji Wojska Polskiego i jego organach. Ściśle Tajne.

Rozdział I

1. Zarząd Informacji wchodzi w skład Sił Zbrojnych Polski. Szef Zarządu Informacji podlega bezpośrednio Naczelnemu Dowódcy Wojska Polskiego i wykonuje tylko jego rozkazy.
2. Organy informacji są scentralizowaną organizacją we Frontach i okręgach. Organy informacji (zarządy informacji Frontu i wydziały informacji armii, korpusów, dywizji, brygad, okręgów wojskowych i innych jednostek i urzędów Wojska Polskiego) podlegają tylko swoim wyżej stojącym organom.
3. Organy informacji informują dowództwo odpowiednich jednostek, formacji i urzędów Wojska Polskiego o rezultatach walki z agenturą przeciwnika, o przedostawaniu się do jednostek armii polskiej przestępczych elementów i rezultatach walki ze zdradą stanu.

Rozdział II

Na organy informacji nakłada się następujące zadania.

1. Walka ze szpiegowską, dywersją terrorystyczną i inną destrukcyjną działalnością zagranicznych wywiadów w jednostkach i urzędach Wojska Polskiego.
2. Walka z członkami antypaństwowych partii, którzy przedostają się do jednostek i urzędów Wojska Polskiego, by prowadzić destrukcyjną działalność przeciw Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego.
3. Przeprowadzenie niezbędnych agenturalno-operacyjnych i innych przedsięwzięć, w celu stworzenia na froncie warunków wykluczających możliwość bezkarnego przejścia agentury przeciwnika przez linię frontu, stworzenia linii frontu nie do przebycia dla szpiegowskich i innych przestępczych elementów.
4. Walka ze zdradą stanu w jednostkach i urzędach Wojska Polskiego (przejście na stronę wroga, ukrywanie szpiegów i okazywanie pomocy w pracy przestępczego elementu).

Uwaga

Wszystkich aresztowanych lub zatrzymanych przez organy informacji - agentów, dywersantów, spadochroniarzy, terrorystów wywiadu przeciwnika, mających zadania zbierania szpiegowskich informacji o dyslokacji i stanie liczbowym jednostek Armii Czerwonej, o jej rezerwach, składach z bronią, żywnością, lotniskach, składach benzyny, dokonania dywersji na transportach kolejowych, celem zerwania wojskowego przewozu i innych szczególnie ważnych obiektach Armii Czerwonej, popełnienia terrorystycznych aktów przeciw przedstawicielom rządu radzieckiego i dowódczo-sztabowego składu Armii Czerwonej lub przedostania się z tymi zadaniami na terytorium Związku Radzieckiego, oraz oficjalnych współpracowników wywiadowczych i kontrwywiadowczych organów państw walczących przeciw ZSRR i uczestników antyradzieckich organizacji (białogwardyjskie, ounowskie i inne) niezwłocznie oddawać organom SMIERSZ Armii Czerwonej, mając na względzie, że ta kategoria przestępców na terytorium Polski aresztowana jest samodzielnie przez organy SMIERSZ Armii Czerwonej.

Rozdział III

Do realizacji zadań wskazanych w II rozdziale Zarząd Informacji i jego organy mają prawo:

1. Prowadzić pracę agenturalno-informacyjną.
2. Dokonywać w ustalonym porządku wyjęć, rewizji i aresztowania żołnierzy Wojska Polskiego, a także osób z nimi związanych spośród ludności cywilnej, podejrzewanych o przestępczą działalność.
3. Przeprowadzić śledztwa w sprawach aresztowanych, a następnie kierować te sprawy po uzgodnieniu z organami prokuratury do rozpatrzenia w odpowiedniej instancji sądowej.
4. Stosować rozmaite specjalne przedsięwzięcia mające na celu wykrycie wrogiej działalności agentury zagranicznych wywiadów i innych przestępczych elementów.
5. Wzywać w razie operacyjnej konieczności na przesłuchania szeregowych i oficerów Wojska Polskiego.

Uwaga

Porządek przeprowadzenia aresztowania żołnierzy określony [jest w] IV rozdziale ustawy.

W czwartym Rozdziale ustawy brak informacji na ten temat.

Rozdział IV

W skład Zarządu Informacji wchodzą:

• Oddział I - praca agenturalno-operacyjna w organach Zarządu Sztabu Głównego Wojska Polskiego.
• Oddział II - walka z agenturą przeciwnika i poszukiwanie jej, przesłuchiwanie jeńców wojennych będących przedmiotem zainteresowania organów informacji.
• Oddział III - kierowanie pracą podległych organów informacji (Front, armia, korpus, i okręgi wojskowe).
• Oddział IV - śledczy
• Oddział V - rewizje, aresztowania, ustanowienie, zewnętrzna obserwacja.
• Oddział VI - personalny dobór i przygotowanie kadr oraz formowanie nowych organów informacji.
• Oddział VII - ewidencja i statystyka operacyjna.
• Oddział VIII - szyfry i łączność.
• Administracyjno-gospodarczo-finansowe i materialno-gospodarcze zabezpieczenie zarządu.
• Komendantura.

W jednostkach organizuje się następujące organy informacji

1. Zarząd Informacji Frontu.
2. Wydziały Informacji armii, okręgów, korpusów, dywizji, brygad i pułków zapasowych.

Struktura organów informacji niższego szczebla jest podobna do struktury Zarządu Informacji Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego i zatwierdzana przez Naczelnego Dowódcę Wojska Polskiego.

W celu zabezpieczenia pracy operacyjnej, konwojowania, ochrony aresztowanych i miejsc uwięzienia dla organów informacji wydziela się z jednostek Wojska Polskiego:

1. Dla Zarządu Informacji Naczelnego Dowództwa i Zarządu Informacji Frontu - kampanię.
2. Dla Wydziałów Informacji korpusu, dywizji i pułków zapasowych - pluton.

Rozdział V - BRAK DANYCH

Rozdział VI

1. Organy Informacji kompletuje się w drodze specjalnego doboru wśród oficerów WP.
2. Przygotowanie kadr dla organów informacji wymaga utworzenia specjalnej szkoły w Zarządzie Informacji przy Naczelnym Dowództwie WP.
3. Pracownikom organów informacji nadaje się stopnie obowiązujące w Wojsku Polskim.
4. Pracownicy organów informacji noszą mundury, naramienniki i dystynkcje ustalone dla odpowiednich rodzajów broni Wojska Polskiego.

Rozdział VII

Organy informacji podtrzymują w swej pracy ścisły kontakt z odpowiednimi organami SMIERSZ Armii Czerwonej, bezpieczeństwa publicznego, milicji i wywiadu Wojska Polskiego, oraz wzajemnie orientują się w sytuacji i udzielają informacji.

Zatwierdził

Naczelny Dowódca Wojska Polskiego

M. Rola-Żymierski, gen. broni

[edytuj] Sowietyzacja

Uzależnienie i podległość polityczna PRL wobec Związku Radzieckiego, które były widoczne na każdym kroku w powojennej Polsce, miały szczególne znaczenie w kierownictwie i strukturze administracyjnej Służb Specjalnych, w organach bezpieczeństwa MBP jak i w Informacji Wojskowej, które były od podstaw budowane na wzór i pod dyktando Moskwy. Formowany od 1943 roku przez oficerów radzieckiego kontrwywiadu Smiersz, został przejęty przez funkcjonariuszy wywodzących się z przedwojennej Komunistycznej Partii Polski. Do końca istnienia Informacji Wojskowej w wewnętrznym użyciu pozostawał, obok języka polskiego, język rosyjski.

[edytuj] Rekrutacja

Do służby w "Informacji Wojskowej" rekrutowano szczególnie z służby zasadniczej oraz zawodowej, oczywiście nie tylko. Często przy werbowaniu informatorów dochodziło do nieporozumień z bezpieką (MBP). Rywalizacja w werbowaniu agentów - informatorów między informacją wojskową a bezpieką była na porządku dziennym.

Największą liczbę werbowania agentury do Głównego Zarządu Informacji WP zanotowano w 1952 roku, kiedy to na 356 481 żołnierzy Wojska Polskiego agentura Informacji liczyła 24 025 osób. W tym okresie co siódmy żołnierz Wojska Polskiego był "na kontakcie" rezydenta lub oficera Informacji. Zatwierdzono tzw. normę, że w każdym plutonie WP powinien być przynajmniej jeden agent - informator wojskowych służb specjalnych.

[edytuj] Nadzór nad GZI

Sformowany w 1944 roku Główny Zarząd Informacji w latach 1944-1956 , był nadzorowany przez:

1. Naczelnego dowódcę WP gen. broni M. Żymierskiego - 1944 - 1945
2. I Wiceministra gen. dyw. Mariana Spychalskiego - 30 X 1945 - 11 III 1949
3. I Wiceministra gen. bryg Edwarda Ochaba - 11 III 1949 - 24 I 1950
4. Ministra ON marsz. Konstantego Rokossowskiego - 24 I 1950 - X 1956

[edytuj] Zadania GZI

Do głównych zadań GZI należało m.in. -

1. Walka z wymierzoną przeciwko Siłom Zbrojnym działalnością obcego wywiadu państw kapitalistycznych i jego ekspozytur spośród reakcyjnych ugrupowań emigracyjnych.
2. Walka z wymierzoną przeciwko wojsku wrogą działalnością reakcyjnych elementów w kraju, próbami tworzenia w wojsku nielegalnych organizacji, wrogą działalnością polityczną i terrorystyczną, zapobieganie akcjom dywersji i dezercji.
3. Zabezpieczenie nienaruszalności tajemnicy wojskowej.

Informacja Wojskowa zajmowała się także zdobywaniem, opracowywaniem i przekazywaniem kierownictwu PZPR materiałów i informacji wywiadowczych o przeciwnikach PRL. Oczywiście informacja wojskowa nie zajmowała się tylko sprawami o charakterze kontrwywiadowczo-informacyjnym na tle wojskowym.

[edytuj] Represje

Informacja wojskowa brała czynny udział obok bezpieki (Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego) w walce z podziemiem. Od 1944 roku, kiedy rozpoczęły się aresztowania żołnierzy Armii Krajowej i nie tylko. Do 1957 roku Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego aresztował ok. 17 tys. osób cywilnych i wojskowych.

Po ucieczce pilotów - ppor. Franciszka Jazwińskiego (3 marca 1953) oraz Jareckiego dwa miesiące później, postanowiono dokonać tzw. penetracji Wojska Polskiego, zwłaszcza wojsk lotniczych i obrony przeciwlotniczej, za pomocą agentury z Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Informacji Wojskowej.

1 czerwca 1953 roku, szef GZI WP wydał następujący rozkaz:

Szczególną uwagę należy zwrócić na rozpoznanie oblicza moralno-politycznego pilotów posiadających rodzinę lub krewnych w krajach kapitalistycznych, przejawiających negatywne nastroje, utrzymujących podejrzane kontakty i mających nieskrystalizowane poglądy polityczne.
Zacieśnić współpracę z miejscowymi organami bezpieczeństwa publicznego w celu zorganizowania pracy agenturalno-operacyjnej w otoczeniu. Więcej wysiłków włożyć w wszechstronne rozpoznanie podchorążych oficerskich szkół lotniczych.

[edytuj] Straceni w Głównym Zarządzie Informacji WP

Mazowsze:

• Krystyna Mielczarek (1923 - 1946)

Aresztowana na początku lipca 1946 r. 31 lipca 1946 r. wyrokiem WSO w Warszawie skazana na karę śmierci. Wyrok wykonano 27 sierpnia 1946 r. w siedzibie GZI w Warszawie.

• Barbara Niemczuk (1922 - 1946)

Aresztowana na początku lipca 1946 r. 31 lipca 1946 r. wyrokiem WSO w Warszawie skazana na karę śmierci. Wyrok wykonano 27 sierpnia 1946 r. w siedzibie GZI w Warszawie.

• Józef Stypuła (? - 1947?)

Z wyroku sądu KBW skazany na karę śmierci.

[edytuj] Inne sprawy

• Proces generałów
• Proces Tatar-Utnik-Nowicki
• Spisek komandorów

[edytuj] Zmiany

Sytuacja zmieniła się po roku 1956, po dojściu do władzy Władysława Gomułki. Oficerowie radzieccy zostali wtedy odesłani do kraju, obniżył się wpływ radzieckiego wywiadu wojskowego GRU. Nie dotyczyło to Oddziału II, który zawsze znajdował się pod dużą kontrolą GRU i KGB.

[edytuj] Rozformowanie GZI

Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego rozformowano rozkazem nr 01 Ministra Obrony Narodowej z 10 stycznia 1957 roku, na jego miejsce utworzono Szefostwo Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW).

[edytuj] Schemat organizacyjny GZI MON na 1952 r

5 września 1950 roku Główny Zarząd Informacji WP przemianowano na Główny Zarząd Informacji Ministerstwa Obrony Narodowej - GZI MON.
Po wprowadzeniu organizacji zarządowej w maju 1952 roku, struktura GZI MON przedstawiała się następująco:

• Zarząd I - ochrona kontrwywiadowcza Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
• Zarząd II - ochrona kontrwywiadowcza pozostałych jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych
• Zarząd III - działania kontrolno-instruktorskie w ogniwach GZI
• Zarząd IV - śledczy
• Oddział V - obserwacja
• Samodzielny Wydział VI - kadry
• Oddział VII - biuro studiów
• Oddział VIII - zaopatrzenie
• Oddział IX - zagadnienia polityczne i specjalne
• Oddział X- oficerowie radzieccy
• Oddział XI - kontrola prasy
• Oddział XII - ds. powszechnej organizacji Służba Polsce

W terenie podlegały mu Okręgowe Zarządy Informacji, przy dowództwach okręgów wojskowych i rodzajach wojsk - Marynarki Wojennej i Wojsk Lotniczych, oraz oddziały, wydziały i sekcje Informacji w korpusach, dywizjach, brygadach, garnizonach, szkołach oficerskich i pułkach.

[edytuj] Szefowie GZI WP/MON/KdsB

W okresie funkcjonowania Zarządu Informacji Naczelnego Dowództwa WP, Kierownictwa Informacji WP oraz Głównego Zarządu Informacji (Wojska Polskiego / MON / Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego, stanowiska szefów tych instytucji pełnili kolejno:

• płk Piotr Kożuszko - od lipca 1944 do 15 grudnia 1945 roku
• płk Jan Rutkowski - od 15 grudnia 1945 do 25 kwietnia 1947 roku
• płk Stefan Kuhl - od 25 kwietnia 1947 do 6 czerwca 1950 roku
• płk Dmitrij Wozniesieński (p.o.) - od 6 czerwca 1950 do 1 kwietnia 1951 roku
• płk Dmitrij Wozniesieński - 1 kwietnia 1951 do 21 grudnia 1953 roku
• płk Karol Bąkowski - od 21 grudnia 1953 do 8 grudnia 1956 roku
• płk Aleksander Kokoszyn - od 8 grudnia 1956 do 10 stycznia 1957 roku

*płk Dmitrij Wozniesienski pełnił dwa razy funkcję szefa, pierwszy raz jako pełniący obowiązki
płk Aleksander Kokoszyn po przekształceniu GZI w Wojskową Służbę Wewnętrzną w styczniu 1957 roku, jako pierwszy stanął na jej czele.

[edytuj] GZI w mediach

Pewne aspekty działania GZI pokazano w filmie Przesłuchanie.

[edytuj] Źródła

• Piotr Kołakowski - NKWD i GRU na Ziemiach Polskich (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2002
• Henryk Piecuch - Akcje Specjalne: Od Bieruta do Ochaba, Agencja Wydawnicza CB Warszawa 1996
• Leszek Pawlikowicz Tajny front Zimnej Wojny. Uciekinierzy z polskich służb specjalnych 1956-1964, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004
• Wojsko Polskie na Froncie Wschodnim, Wybór Materiałów Źródłowych, Wydawnictwo Bellona 1994 (Wybór i opracowanie - Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk i Stefan Zwoliński)
• IPN o Informacji Marynarki Wojennej