Baskowie
Z Wikipedii
Baskowie - naród zamieszkujący tereny na granicy Hiszpanii i Francji nad Zatoką Biskajską. W chwili obecnej żyje około 2,3 miliona Basków, z czego 1,9 miliona w Hiszpanii, około 200 tysięcy we Francji i 170 tysięcy na emigracji (głównie w Ameryce Łacińskiej).
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pochodzenie Basków jest nieznane. Najprawdopodobniej wywodzą się od ludności, która zamieszkiwała znaczną część Europy przed przybyciem Indoeuropejczyków (II tysiąclecie p.n.e.). W starożytności nie ulegli celtyzacji i romanizacji, jak inne ludy Półwyspu Iberyjskiego. Baskowie mówią językiem, który nie wywodzi się z języków indoeuropejskich, wykazuje za to pewne podobieństwo do dialektów, którymi posługują się pewne odosobnione populacje w dolinach Kaukazu. Interesujący przyczynek do badania pochodzenia Basków dają studia nad grupami krwi. Otóż gen grupy krwi B praktycznie u nich nie występuje, zaś częstość występowania grupy krwi 0 jest najwyższa w Europie. Ok. 35% ludności baskijskiej ma grupę krwi Rh-, podczas gdy w Europie czynnik Rh nie występuje w około 15 przypadkach na 100.
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego uzyskali niezależność. Wizygoci i Arabowie nie zdołali opanować ich ziem (z wyjątkiem okolic Pampeluny). W średniowieczu istniało baskijskie królestwo Nawarry, które w XI wieku za rządów króla Sancha III Wielkiego (ok. 1000-1035) było największą potęgą chrześcijańską na Półwyspie Iberyjskim. Królestwo Nawarry z czasem popadło w zależność od Hiszpanii i Francji, które podzieliły je w 1512.
Wybitni Baskowie byli wybitnymi Hiszpanami: ministrami Korony, wojownikami, konkwistadorami w Nowym Świecie, administratorami, misjonarzami. Przez wieki mieli przywileje podatkowe i wojskowe nadane im przez Koronę, tzw. fueros, które zniesiono dopiero w 1876. We Francji znaczną autonomię zniesiono wcześniej - podczas rewolucji francuskiej. W czasie wojny domowej 1833-37 przywiązani do swych swobód i obyczajów, głęboko religijni Baskowie pod hasłem Bóg i stare prawa jako karliści popierają Don Carlosa – konserwatywnego pretendenta do tronu Hiszpanii. Koniec XIX wieku, niezależnie od zachowawczego karlizmu, przyniósł powstanie i rozwój nacjonalizmu baskijskiego. W 1894 powstaje Baskijska Partia Nacjonalistyczna (Eusko Alderdi Jeltzalea, Partido Nacionalista Vasco – PNV), która do dnia dzisiejszego jest głównym rzecznikiem niezależności Basków. Po proklamacji w 1931 Republiki, katoliccy Baskowie niechętnie odnieśli się do jej antyklerykalizmu i próbowali utworzyć własne państwo. W baskijskich miastach dochodziło wtedy do krwawych zamieszek. W połowie 1932 prowincje Alava, Vizcaya i Gipuzkoa uzyskały od Republiki autonomię, którą Navarra odrzuciła. Gdy wybucha wojna domowa rozłam wśród Basków się pogłębia: Baskowie z Navarry i Alavy opowiadają się po stronie generała Franco , zasilając karlistowskie oddziały zbrojne - requetes, natomiast nacjonaliści opowiadają się po stronie rządu ludowego i 7 października 1936 powołują na terenie Vizcaya i Gipuzkoa autonomiczną republikę Euzkadi. Po gwałtownej kampanii trwającej od kwietnia do sierpnia 1937 tereny autonomii zostały opanowane przez frankistów. Dwie z czterech prowincji baskijskich ktore poparły rząd republikański, zostały oskarżone o zdradę i po wojnie poddane represjom. W roku 1959 radykalnie nastawieni Baskowie utworzyli terrorystyczną organizację ETA (Euskadi Ta Askatasuna), która rozpoczęła zbrojną walkę o niezależność. Działalność ETA spotkała się ze zdecydowanym przeciwdziałaniem władz hiszpańskich (m.in. blokady, stan wyjątkowy, aresztowania, tortury). Po śmierci gen. Franco (1975 rok) nastąpiła demokratyzacja Hiszpanii i dzięki temu w roku 1979 Baskowie odzyskali autonomię i swobodę kultywowania swojego języka i kultury.
[edytuj] Baskowie i morze
Od średniowiecza Baskowie byli potentatami połowów ryb na Atlantyku i pochodnych przemysłów. W XII wieku byli specjalistami w zakresie wielorybnictwa, polując na wieloryby w Zatoce Biskajskiej. Zwierzęta te dostarczały mieszkańcom Europy wielu ważnych surowców (tłuszcz wielorybi, spermacet, ambra, fiszbin). Jako potęga wielorybnicza zyskali też uznanie innych krajów: Brytyjczycy korzystali z ich usług w tym zakresie w okolicach Spitsbergenu, do polowań na wieloryby grenlandzkie. Z czasem Baskowie zaczęli się wypuszczać coraz dalej, a w XVI wieku dotarli do Nowej Fundlandii. W poszukiwaniu nowych łowisk Baskowie dotarli do Ameryki Północnej, do której wybrzeży migrują w okresie letnim wieloryby.
[edytuj] Sławni Baskowie
- św. Ignacy Loyola - założyciel zakonu Jezuitów
- Juan Sebastián de Elcano - po śmierci Magellana, dowódca pierwszej wyprawy dookoła świata
