Lengas

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Pels articles omonims, veire Lenga.

Una lenga es un sistèma de signes lingüistics vocals, grafics o gestuals que permet la comunicacion entre los individús. Una definicion lingüistica de la lenga precisa qu'es un sistèma de signes doblament articulats, es a dire que la construccion del sens se fa a dos nivèls d'articulacion. Se tròba d'en primièr lo de las entitats significantas (morfèmas e lexèmas, o monèmas) formant los enonciats puèi lo de las unitats distinctivas de sens (fonèmas) formant las unitats significantas. Aquestes dos nivèls d'articulacion determinan los primièrs nivèls de la descripcion lingüistica : fonologia, morfologia e sintaxi. André Martinet precisa que l'òrdre de descripcion es necessàriament invèrse de l'òrdre de percepcion o d'usatge de la lenga : la descripcion comença per lo segond nivèl d'articulacion (los fonèmas) per anar vèrs lo primièr (la combinatòria de las unitats significantas).

Se destria generalament la lenga (sistèma de signes) e lo lengatge (facultat umana mesa en òbra al mejan d'un tal sistèma). Se destria tanben, dempuèi Ferdinand de Saussure, la lenga e la paraula (es a dire l'utilizacion efectiva del sistèma de la lenga pels locutors).

S'apèla lenga mairala d'una persona la(s) lenga(s) qu'aquesta persona a apresa(s) dins son enfança al cors de son aprentissatge del lengatge.

Se la granda majoritat de las lengas parladas dins lo mond son de lengas naturalas, que se son formadas espontanèament a partir d'estats de lenga anteriors, existís çaquelà tanben de lengas artificialas o lengas construchas, coma l'esperanto, lo volapük, l'ido l'interlingua, lo lojban, o encara lo klingon, que son estadas creadas conscientament per d'individús.

Una lenga es dicha viva quand es utilizada oralament per de persona que n'es la lenga mairala, o per una comunautat sufisentament nombrosa — e de biais sufisentament intensiu — per permetre una evolucion espontanèa de la lenga (cas de l'esperanto).

S'apèla lenga mòrta o atudada una lenga qu'es pas mai practicada oralament coma lenga mairala, mas que pòt èstre encara utilizada dins cèrts domenis (coma la religion). La coneissença de las lengas mòrtas, en permetent l'estudi dels tèxtes ancians, es utila especialament a la lingüistica istorica, e mai a l'istòria e a sas disciplinas annèxas. Las doas lengas mòrtas mai importantas de la cultura occidentala son lo latin e lo grèc ancian. L'expression « lenga mòrta » es fòrça sovent contestada per los que las practican. Se preferís alara lenga anciana. Es possible de « ressuscitar » de lengas mòrtas, coma o mòstra l'exemple de l'èbreu.

Una lenga viva es rarament un sistèma unifòrm e rigid, varia generalament segon lo luòc geografic (dialèctes), lo mitan social (sociolèctes) e los individús (idiolèctes) e, plan segur, segon lo temps, çò que fa que, considerada a un moment donat, una lenga es totjorn en evolucion e conten mai d'un estat. Per exemple, lo sistèma fonologic de las lengas es en evolucion constanta, çò qu'estudia la fonetica istorica.

Somari

1 Lengas del mond
- 1.1 Disparicion de las lengas
2 Veire tanben

[Modificar] Lengas del mond

Es impossible de determinar amb precision lo nombre de lengas parladas dins lo mond, en rason de la dificultat de traçar de frontièras precisas entre las lengas, e particularament de diferenciar las lengas dels dialèctes. Segon las estimacions, existiriá uèi entre 3 000 e 7 000 lengas vivas.

[Modificar] Disparicion de las lengas

Un dels problèmas essencials que se pausan per las lengas del mond es lo de la preservacion de la diversitat. Dins un entreten pel quotidian Le Monde del 31 de decembre de 2005, la lingüista Colette Grinevald declara qu'environ 50% de las lengas desapareisseràn d'aquí a 2100. Dins cèrtas region, aquò poiriá èstre de l'òrdre de 90% (coma en Australia e en America).

S'estima qu'en 2100, las lengas majoritàrias seràn :

l'anglés, coma lenga universala, en particular pel comèrci e los escambis scientifics
l'espanhòl, en America del sud
l'arab
lo chinés e l'indí, en Asia
lo swahili e lo wolòf, en Africa

Lo francés se deuriá portar plan, mas los francofòns seràn obligats de practicar lo bilingüisme (amb l'anglés), e mai lo multilingüisme. Çò que deuriá èstre practicat per totas las personas que vòlon preservar lor lenga tradicionala.

Una lenga es considerada coma menaçada s'a pas mai de locutors d'aquí a la fin del Sègle Expression error: Unrecognised word "xxi"Expression error: Unrecognised word "xxi"Expression error: Unrecognised word "xxi". Una lenga que pareis solida, car utilizada per maites milions de personas, pòt èstre en dangièr. Es per exemple lo cas de las lengas quechua en America del sud, perque i a fòrt pauc de joves que l'aprenon.

Dempuèi la mondializacion dels escambis, aquesta disparicion s'accelèra. Una de las causas es l'exòdi rural, que fa que las tradicions pòdon pas èstre perpetuadas e l'usatge de las lengas que l'acompanha. Sovent, la pression sociala fa que los locutors de lengas minoritàrias (coma los amerindians mas tanben fòrça lengas dichas regionalas, coma en França amb los bretons durant las annadas 1950) consideravan que parlar una lenga tradicionala es un andicap per l'integracion dins la societat e per trobar de trabalh. La pression exerçada per cèrts Estats, que considèran que la lenga es un dels ciments de la societat, es tanben un factor de disparicion de la diversitat lingüistica.

La disparicion d'aquestas lengas entraïna amb ela la disparicion de cèrts pans de la cultura tradicionala de cèrts grops. La disparicion d'una lenga tradicionala e l'apprentissatge marrit de la lenga dominanta ocasiona un malaise en cèrtas personas, per manca d'integracion perque se reconeisson dins cap de cultura.

Internet joga un ròtle ambivalent, es d'un costat un accelerator de la disparicion de las lengas, per l'uniformizacion dels mejans de comunicacions. Mas es tanben un biais de preservar aquestas lengas, per l'establiment de comunautats parlant de lengas tradicionalas.