Grisons
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Los Grisons (en alemand Graubünden, en romanch Grischun, en italian Grigioni) son un canton de Soïssa, a l'èst.
Lor capitala es Coira.
[Modificar] Geografia
A l'extrèm èst del país, a la confinha amb Liechtenstein, Àustria e Itàlia, lo canton dels Grisons es lo mai vast de Soïssa. Sa densitat es pasmens plan bassa, a causa del relèu fòrça accidentat, fach d’una ret complèxa de massisses e de vals, qu’a valgut al canton l’escais de « País de las Cent Cinquanta Vals ».
La region es sonque aupenca, situada a l’interseccion dels bacins idrografics vèrs la mar Mediterranèa per los afluents de Pò, vèrs la mar Negra per los de Danubi, e vèrs la mar del Nòrd, per Ren.
Las estacions d'espòrts d'ivèrn principalas son Davos, Arosa, San Murezzan (Sankt Moritz) e los vilatges de la valada d’Engadina.
[Modificar] Lengas
Las lengas dels Grisons son:
- l'alemand, plan majoritari al nòrd e al centre
- lo romanch dins una zona mediana que va de l'oèst a l'èst
- l'italian (nòrd-italian, lombard) dins qualques comunas de l'extrèm sud.
La revision de l'article constitucional federal subre las lengas en favor d'una melhora reconeissença del quadrilingüisme, aprovada a 76% per la votacion populara del 10 de març de 1996, vai en direccion d'una salvagarda e d'una promocion dal romanch. Despuèi aquela data la populacion romancha pòt utilizar sa pròpria lenga dins sos contactes amb la Confederacion.
[Modificar] Istòria
Als tempses medievals, los senhors s'agropèron en ligas defensivas: la Liga Grisa en Oberland, la Liga de l’Ostal Dieu dins lo sud-èst e la Liga de las Dètz Juridiccions a l’èst de Coira. En 1512, aquelas ligas, aligadas entre elas e amb la Confederacion Elvetica despuèi la fin del sègle XV, prenguèron Valtelina e los païses de Chiavenna e de Bormio, que Bonaparte prenguèt puèi quitèt en 1797.
