Tallét

Ein tallét, (hebr. טלֵּית ṭallēt (klassisk) el. טַלִּית ṭallīt (israelsk), fleirtal talletót) er eit jødisk bønnesjal med ein spesiell dusk, sisít, i kvart av dei fire hjørna.

Innhaldsliste

1 Bruk
- 1.1 Kven brukar tallét?
- 1.2 Kva tid brukar ein tallét?
2 Ordet tallét
- 2.1 Opphav
- 2.2 Skrivemåtar
3 Sjå òg

[endre] Bruk

[endre] Kven brukar tallét?

Skikken for kven som brukar tallét varierer noko:

[endre] Gifte jødiske menn

Alle sefardiske og askenasiske autoritetar reknar talléten som obligatorisk for alle gifte jødiske menn.

[endre] Ugifte jødiske menn og gutar over 13 år

I sefardisk jødedom blir talléten rekna som obligatorisk for alle jødiske gutar over 13 år. Frå 1900-talet av er dette vorte vanleg i mange moderne askenasiske meinigheiter òg.

[endre] Jødiske gutar under 13 år

I sefardisk jødedom er skikken at alle jødiske gutar som er gamle nok til å handsame talléten med respekt har på seg ein tallét i synagogen. I praksis skjer dette frå omlag fem- til sjuårsalderen.

[endre] Jødiske kvinner og jenter over 12 år

Det finst fem hovudsyn på bruk av tallét for kvinner og jenter:

Obligatorisk: Karaittisk jødedom.
Ikkje obligatorisk, men sterkt tilrådd: Risjón leSión Yisrael Ya‘aqob Alghazi.
Ikkje obligatorisk, men fullt ut tillate, og kvinner seier den spesielle signinga: Rabbénu Tam, Rasjba.
Tillate, men kvinner seier ikkje den spesielle signinga: Rashi, Maimonides.
Forbode for kvinner: Utbreidd syn i nyare askenasisk-ortodokse krinsar.

[endre] Ikkje-jødiske kvinner og menn

Rabbanittisk jødedom fråråder i utgangspunktet bruk av tallét for ikkje-jødar.

Bruk av bønnesjal ved Vestmuren i Jerusalem.

[endre] Kva tid brukar ein tallét?

Talléten blir bruka under bønn, hovudsakleg om morgonen og i nokon grad om ettermiddagen. Ein brukar stort sett ikkje tallét når sola ikkje er oppe, men det finst unntak — sjå nedanfor.

Talléten blir bruka av meinigheita under alle morgongudstenester, og dessutan under ettermiddagsgudstenester av dei som er tildelt ein spesiell misvá — som til dømes alijá. I ein del synagogar brukar alle tallét under ettermiddagsgudstenesta på sjabbát. På jom kippúr brukar meinigheita talletót under alle gudstenestene, inkludert kveldsgudstenesta. Nokre få grupper — først og fremst jemenittiske jødar — har på seg tallét under gudstenesta på fredag kveld.

Skikken varierer for den som leier gudstenesta: I nokre meinigheiter følgjer leiaren den same skikken som meinigheita, og i andre meinigheiter er det skikk at leiaren alltid har på seg tallét.

[endre] Ordet tallét

[endre] Opphav

Ordet tallét er truleg eit lån frå gresk στολη. (stolē, jrf. latinsk stola), men har òg vorte sett i samband med den arameiske rota טלל (ṬLL).

[endre] Skrivemåtar

tallét, pl. talletót (klassisk form, i vår tid særleg bruka i samband med sefardim)
talles el. tallis, pl. talleisim (jiddisch form, særleg bruka i samband med askenasim)
telíth, pl. telithóth (jemenittisk hebraisk form)
tallit, pl. tallijót el. tallitót (moderne israelsk hebraisk form)