Vormsel

Het vormsel (van het Latijn firmare = bevestigen) is een sacrament waardoor een gedoopte de kracht van de Heilige Geest ontvangt om zijn geloof standvastig te kunnen belijden. Het vormsel is gebaseerd op de apostolische leer en de Bijbel (Hand. 8:14-17; Ef. 4:30).

[bewerk] Rooms-katholieke Kerk

Samen met het doopsel en de eucharistie vormt het sacrament van het vormsel het geheel van de drie initiatiesacramenten.

Het vormsel vervolmaakt de doopgenade en geeft de Heilige Geest. Hierdoor kan de vormeling dieper wortelen in het goddelijk kindschap en wordt hij of zij vaster ingelijfd bij Christus. Het verstevigt de band met de Kerk en haar zending. Het helpt de vormeling door woord en daad getuigenis af te leggen van het christelijk geloof. Bovenal geeft het vormsel de genade om in tijden van vervolging en verdrukking het geloof trouw te blijven en als een dappere soldaat voor Christus' overgeleverde leer in blijven te staan, ook indien de dood zou volgen. In de Middeleeuwen werd het vormsel dan ook als een belangrijke stap gezien naar het bereiken van miles Christi-ideaal.

De wezenlijke ritus van het vormsel is de zalving met het heilig chrisma van het voorhoofd van de gedoopte (in het Oosten ook van de zintuigen en andere plaatsen), samen met de handoplegging door de bedienaar en de woorden : "Accipe signaculum doni Spiritus Sancti" (Ontvang het zegel van de heilige Geest, de gave Gods) in de vernieuwde Romeinse ritus, of : "Signaculum doni Spiritus Sancti" (Zegel van de gave van de heilige Geest) in de Byzantijnse ritus. In de Oude Romeinse ritus van voor 1970 (traditionele Rituále) luidde de vorm bij handoplegging en zalving: "(Naam), signo te signo crucis + et confirmo te chrismate salutis, in nomine Patris + et Filii + et Spiritus + Sancti." (Ik teken u met het kruisteken en ik vorm u met de zalf des heils. In de naam van de Vader enz.)

Iedere gedoopte die nog niet gevormd is, kan het sacrament van het vormsel ontvangen. Een kandidaat voor het vormsel moet gedoopt zijn, zijn geloof belijden, in staat van genade zijn, de intentie hebben het sacrament te ontvangen en voorbereid zijn om de rol op zich te nemen van leerling en getuige van Christus in de kerkelijke gemeenschap en in wereldlijke aangelegenheden. Het is passend gebruik te maken van het sacrament van de boete om gezuiverd te worden met het oog op de gave van de heilige Geest, echter dit is in Nederland niet gebruikelijk.

Net zoals het doopsel kan men het slechts eenmaal ontvangen.

De oorspronkelijke bedienaar van het vormsel is de bisschop. In het Oosten wordt dit sacrament onmiddellijk na het doopsel toegediend door de priester, gevolgd door de deelname aan de Eucharistie. De priester doet dit echter met het heilig chrisma dat de patriarch of bisschop gewijd heeft. Deze traditie brengt de eenheid van de drie initiatiesacramenten tot uitdrukking. In de Latijnse kerk wordt dit sacrament toegediend wanneer de jaren van verstand (normaliter leeftijd van 12 tot 14 jaar) bereikt zijn, en gewoonlijk is de viering ervan aan de bisschop voorbehouden, waarmee wordt aangeduid dat dit sacrament de band met de Kerk versterkt. Indien er de noodzaak is kan de bisschop de bevoegdheid om te vormen aan priesters toekennen, hoewel het toch passend is dat hij het zelf toedient. Het ritueel van het vormsel bestaat uit een handoplegging en de zalving met chrisma. Hierbij gaat de vormeling van oudsher knielen voor de bisschop, echter dit is in Nederland niet meer gebruikelijk. De ouders van de jongeling, ofwel de meter en/of peter leggen de rechterhand op de rechterschouder van de jongeling. Deze moet zijn/haar doopnaam zeggen tegen de bisschop. Hierna zalft de bisschop de vormeling en wordt hij gefeliciteerd. Het vormsel wordt vaak rond de tijd van Pinksteren, het feest van de Heilige Geest maar kan ook in een andere tijd van het jaar plaatsvinden.

[bewerk] Orthodoxe kerk

De Orthodoxe kerk kent het vormsel onder de benaming chrismatie. De betekenis is wezenlijk dezelfde als in de katholieke. In de Orthodoxe kerken vindt de toediening volgens de Byzantijnse ritus (zie boven) plaats en direct na het doopsel.

[bewerk] Protestantisme

Het protestantisme (er)kent het vormsel niet als sacrament. De openbare belijdenis van het geloof is een gebruik dat enigszins vergelijkbaar is met het vormsel.