Varve
Met varve wordt in de geologie een herkenbaar sedimentlaagje bedoeld dat is gevormd in de loop van één jaar. Door veranderende omstandigheden in de loop van het jaar verandert het aangevoerde sediment in de loop van het jaar in een cyclisch herhalend patroon, waardoor voor elk jaar een herkenbaar laagje gevormd wordt. Net als bij boomringen, kan van een sediment of sedimentair gesteente exact bepaald worden hoe lang het duurde om te vormen door de varven te tellen. Over een langere periode kunnen variaties in de dikte of de uitgesprokenheid van varven iets zeggen over klimaatsveranderingen in het verleden.
Hoewel varven ook in veel oudere sedimenten voorkomen hebben ze vooral nut bij het reconstrueren van het klimaat van de afgelopen 20.000 jaar.
Inhoud |
[bewerk] Ontstaan
Er zijn verschillende manieren waarop varven kunnen ontstaan.
- Klastische varven worden afgezet in meertjes of zeeën waar een duidelijke aanvoer van sediment is. Dit geldt vooral voor peroglaciale milieu's en hooggebergten. Doordat in de zomer veel ijs en sneeuw smelt is dan de toevoer van smeltwater veel groter dan in de winter. Door de sterkere stroming kan groter materiaal (zand) worden meegenomen dan in de winter. In de winter is er nauwelijks toevoer van water zodat fijn materiaal naar de bodem zinkt (klei). Er komt zo een duidelijke afwisseling in het sediment tussen lichtgekleurde grofkorrelige zandlagen en donkere fijnkorrelige kleilagen. Samen representeren een donker en een licht laagje dan één jaar.
- Evaporitische varven ontstaan in stilstaand water in semiaride gebieden. 's Zomers verdampt door opwarming een gedeelte van het water, waardoor het oplosbaarheidsproduct van in het water opgeloste mineralen (bijvoorbeeld carbonaten, sulfaten of steenzout) wordt overschreden en deze mineralen neer slaan. Omdat in de winter netto geen verdamping plaatsvindt zal er dan klei of ander sediment worden afgezet, waardoor afwisselend laagjes zout en klei voorkomen. Evaporitische varven worden bijvoorbeeld gevonden aan de oevers van de Dode Zee.
- Biogeochemische varven kunnen in meren op hogere breedtegraden worden afgezet. Door het jaarlijks afkoelen en opwarmen van het water ontstaan seizoensgebonden circulatiestromen in het meer. Tijdens de winter zal het oppervlaktewater snel afkoelen, terwijl het dieptewater warmer blijft. In het vroege voorjaar zal het warme dieptewater naar boven stromen om zich met het oppervlaktewater te mengen. Dit veroorzaakt vaak een bloeiperiode van kiezelalgen. Als deze kiezelalgen afsterven zinken ze naar de bodem, waar ze een laagje organisch materiaal vormen. In de winter zal een laagje klei hier overheen afgezet worden. De afwisseling is in dit geval dus tussen laagjes organisch materiaal en laagjes klei. Voorbeelden van meren waarin varven worden afgezet zijn de maaren in de Eifel.
[bewerk] Naamgeving
Het woord varve komt van het Zweedse woord varv, dat cirkel, gelaagd of omwenteling kan betekenen. De term werd voor het eerst gebruikt als hvarfig lera (gevarvde klei) op de eerste geologische kaart van de Zweedse Geologische Dienst in 1862. Oorspronkelijk werd het woord alleen gebruikt voor de componenten van jaarlijkse sedimentlaagjes in gletschermeertjes, maar in 1910 stelde de Zweedse geoloog Gerard de Geer een nieuwe definitie voor, waarin varve het complete laagje ging betekenen en het afzettingsmilieu er niet meer toe deed.
[bewerk] Geschiedenis van onderzoek naar varven
Hoewel de term varve pas aan het eind van de 19e eeuw werd geïntroduceerd, was het concept van jaarcycli in sedimenten al veel langer bekend. Rond 1845 bedacht Edward Hitchcock dat fijne gelaagdheid in Noord Amerikaanse sedimenten het gevolg kon zijn van seizoenen en in 1884 stelde Warren Upham dat afwisselend lichte en donkere laagjes de afzetting van één jaar kunnen zijn. Gerard de Geer was echter de eerste die serieus aandacht besteedde aan varven. Hij stelde aan het eind van de 19e eeuw in Stockholm de eerste tijdschaal op aan de hand van varven. Daarna begon hij de varven van verschillende ontsluitingen langs de Zweedse kust met elkaar te correleren, waardoor de tijdschaal preciezer en groter werd. Helaas maakten De Geer en zijn collega´s daarna de fout de Zweedse varven te correleren met varven op andere continenten, wat de geloofwaardigheid van hun onderzoek niet ten goede kwam. De betreffende varven waren gevormd onder glaciolacustriene en glaciomariene omstandigheden aan het einde van de laatste ijstijd, toen de gletschers zich naar het noorden toe terugtrokken.
In 1924 werd een speciaal laboratorium ingericht voor onderzoek naar varven. De Geer en zijn collega´s en studenten stelden tijdschalen op voor verschillende continenten aan de hand van varven. In 1940 publiceerde De Geer een geochronologie (tijdschaal aan de hand van varven) voor het Holoceen van Zweden. Tegenwoordig is die tijdschaal uitgebreid en verfijnd, hij bevat inmiddels 13.200 varvejaren
[bewerk] Zie ook:
| Bron(nen): |
|
