Richard Wagner
Wilhelm Richard Wagner (Leipzig, 22 mei 1813 – Venetië, 13 februari 1883) was een Duits componist.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen en in het kort
Richard Wagner was een belangrijk vernieuwer in de muziek van zijn tijd. Hij componeerde als belangrijkste werken een aantal opera's die hij zelf liever als muziekdrama's aanduidde en waarvoor hij ook zelf de teksten (libretti) schreef. (Ook op letterkundig gebied had hij veel aanleg.) Hij streefde naar een ideale vereniging van woord, muziek en toneelspel; op den duur ontstonden daaruit zijn grootse muziekdrama's die uiteindelijk in een apart hiervoor gebouwd theater werden (en worden) opgevoerd in het plaatsje Bayreuth.
Wagner heeft vrijwel zijn hele leven in politieke en geldelijke moeilijkheden verkeerd; pas in de latere jaren van zijn leven kwam hij tot welstand en aanzien. Hij was aanvankelijk getrouwd met Minna Planer, had later een (platonische?) verhouding met Mathilde Wesendonck, en trouwde uiteindelijk met Cosima, de dochter van Franz Liszt, veel jonger dan hij (hij was zelf van de generatie van Liszt), die hem tientallen jaren overleefd heeft. Hij had zelf één zoon, Siegfried Wagner. Diens zonen Wolfgang en Wieland Wagner hebben na hun oma Cosima nog decennialang de gang van zaken in Bayreuth bestierd. Tevens had Wagner twee dochters bij Cosima, Isolde (1864) en Eva (1867), die beiden door Cosima's eerste echtgenoot, Hans von Bülow erkend werden.
Wagner, als persoon en als musicus, blijft onderwerp van controverse en emotionele discussies; verafgoding en volstrekte verwerping komen allebei veel voor. Zijn betekenis als componist en muzikaal vernieuwer staat echter buiten kijf. Het zou alleen makkelijker zijn hem te bewonderen als hij als mens een plezieriger karakter had gehad. Er is een onvoorstelbaar omvangrijke literatuur over Wagner beschikbaar die deze controverse reflecteert. Het is dan ook niet mogelijk in een artikel als dit recht te doen aan een dermate complexe persoonlijkheid.
[bewerk] Biografie
Wagner werd geboren in Leipzig. Zijn vader, die klerk was bij de politie, overleed na 6 maanden. Zijn moeder verhuisde naar Dresden en hertrouwde in 1815 met de toneelspeler en schilder Ludwig Geyer. Richard had verder uitsluitend zusters. Na het overlijden van Geyer keerde het gezin terug naar Leipzig, waar in 1830 een door Wagner geschreven ouverture in het plaatselijke theater werd uitgevoerd door Heinrich Dorn.
De jonge Richard Wagner had ambitie toneelschrijver te worden. In 1831 schreef hij zich echter in aan de universiteit van Leipzig om muziek te studeren. Beethoven was een belangrijke vroege muzikale invloed, in wiens stijl Wagner trachtte te componeren.
In 1833 werd Wagner benoemd tot koormeester aan het theater van Würzburg en in hetzelfde jaar had hij zijn eerste opera, die Feen, af met daarin duidelijke invloeden van Carl Maria von Weber. Hij had korte dienstverbanden in Maagdenburg en Koningsbergen. Hij trouwde met de actrice Minna Planer in 1836. Het jaar daarop verhuisden zij naar Riga waar hij dirigent van de opera werd. Minna had een korte rampzalige verhouding. Toch zou het nog 30 jaar duren voor het huwelijk eindigde. Door schuldeisers op de hielen gezeten vluchtten ze in 1839 naar Londen. De lange stormachtige zeereis was een inspiratie voor Der Fliegende Holländer. De Wagners woonden ook enkele jaren in Parijs, waar hij geld verdiende met het schrijven van artikelen en het bewerken van opera's van anderen. In deze Parijse jaren schreef Wagner Rienzi en Der Fliegende Hollander.
In 1842 verhuisden de Wagners voor 6 jaar naar Dresden, waar Richard Kapellmeister (operadirigent) was. Voor het eerst werd daar in 1843 met groot succes een opera van hemzelf opgevoerd; Rienzi en twee jaar later Tannhäuser
Richard was echter erg politiek actief en had connecties met revolutionairen en anarchisten, waaronder Michael Bakoenin. In het jaar 1848, waarin het overal in Europa gistte en de revolutie voortdurend op uitbreken stond was hij politiek actief zodat hij, toen de oude staatsorde uiteindelijk toch prevaleerde, voor een op hem uitgevaardigd arrestatiebevel moest vluchten.
Hij zocht asiel in Zwitserland, waar Mathilde Wesendonck, een vurig bewonderaarster, die gehuwd was met een rijke maecenas en industrieel, hem hulp schonk. Zij was zijn muze bij het schrijven van Tristan und Isolde en de Wesendonck-Lieder. Ook werkte hij aan de tekst en de muziek van Der Ring des Nibelungen. Twaalf jaar heeft hij in Zwitserland gewoond en hier zijn veel belangrijke werken (deels) ontstaan.
In 1862 vestigde Wagner zich in Biebrich a/d Rijn, waar hij aan Die Meistersinger werkte. Maar tegen het eind van dat jaar was hij in Wenen, waar hij tot begin 1864 is gebleven.
Uiteindelijk kon hij tegen het eind van zijn leven door de steun van koning Lodewijk II van Beieren in Bayreuth een operagebouw neer laten zetten waar uitsluitend zijn eigen werk compromisloos ten gehore kon worden gebracht, het orkest onzichtbaar in een orkestbak onder het toneel. Jaarlijks worden de Bayreuther Festspiele gehouden; wie een kaartje wil bemachtigen komt op een jarenlange wachtlijst. Als musicus te worden uitgenodigd daarbij te komen zingen of spelen is een grote eer. Wagner stierf op 69-jarige leeftijd in Venetië.
[bewerk] Betekenis van Wagner voor de muziek
Wagner liet de klassieke muziek in een heel andere staat achter dan hij deze aantrof. Harmonieën die voor zijn tijd niemand had durven proberen, opera's die in bijna niets leken op wat er voor die tijd onder die naam bekend stond, orkestraties en melodieën die niemand eerder had geprobeerd, oerthema's uit de mythologie met een universele geldigheid en aantrekkingskracht. Wagner introduceerde ook in zijn 'Ring' het idee van het Leitmotiv (de gebruikelijke term, Wagner sprak zelf echter altijd over Gefühlsmoment), een fragmentje, melodische lijn of thema dat voor een bepaald idee of persoon staat. Hierdoor gaat de muziek een eigen leven leiden naast de tekst; de hoofdpersoon zweert op het toneel mondeling trouw, maar het orkest gromt onder het toneel al over 'verraad'; Wodan heeft het over een contract en het orkest onderstreept dit met het thema van zijn speer waarin de runen van het verdrag staan gegrift. De motieven muteren langzaam naarmate hun rol verandert of anders wordt toegepast. Dit maakt het bijwonen van een opvoering van de Ring (4 avondvullende opera's !) tot een volstrekt unieke ervaring waarin de luisteraar geheel wordt ondergedompeld. Het vergt wel grote volharding om tot een dergelijke appreciatie van de kunst van deze componist te komen. Voor beginners zijn misschien de Vliegende Hollander en Lohengrin goede eerste keuzen. Wagner heeft ook een grote invloed gehad op de cultuurfilosofie van Friedrich Nietzsche, die aanvankelijk idolaat was maar zich later rigoureus van Wagner afkeerde.
[bewerk] Wagner en de politiek
Wagner beperkte zich niet tot componeren, hij was ook politiek actief en had een scherp oog voor zijn eigenbelang; hij was jaloers op zijn collega-componisten die het allemaal (en naar zijn mening onterecht) makkelijker voor elkaar kregen. Hij ageerde sterk tegen Joden en heeft een lang antisemitisch artikel Das Judenthum in der Musik (1850) geschreven. Anders dan zijn operateksten zijn zijn politieke geschriften nauwelijks leesbaar. Wagner had grote invloed op koning Lodewijk II van Beieren, die hem in de loop der jaren (tot zorg van zijn ministers) veel geld ter beschikking heeft gesteld om zijn idealen te verwezenlijken. Dat ook Adolf Hitler een groot fan van hem was die bij zijn nazaten in de eerste helft van de 20e eeuw kind aan huis was ('Oom Wolf' voor Wieland en Wolfgang), kan de meester echter niet worden aangerekend. Zijn kleinzonen hebben overigens hun eigen moeder Winifred uit hun huis verbannen omdat die tot ver na WO II lovend over de Führer bleef spreken.
[bewerk] Composities
[bewerk] Opera's
De opera's zijn:
[bewerk] Jeugdwerken:
- 1832 Die Hochzeit
- 1833 Die Feen
- 1836 Das Liebesverbot (Die Novize von Palermo)
- 1842 Rienzi, der Letzte der Tribunen, 5 actes - libretto: van de componist, naar een roman van Edward Bulwer-Lytton
[bewerk] Middenperiode:
- 1843 Der Fliegende Holländer, 3 actes
- 1845 Tannhäuser und der Sängerkrieg auf der Wartburg, 3 actes
- 1850 Lohengrin, 3 actes
[bewerk] Rijpe werken:
- 1858 Die Meistersinger von Nürnberg, 3 actes
- 1865 Tristan und Isolde, 3 actes
- 1876 Der Ring des Nibelungen - Een tetralogie bestaande uit:
- 1869 Das Rheingold, vooravond
- 1870 Die Walküre, 3 actes
- 1876 Siegfried, 3 actes
- 1867 Götterdämmerung, voorspeel en 3 actes
- 1882 Parsifal - (Bühnenweihfestspiel), 3 actes - libretto: van de componist, vrij naar "Parzival" van Wolfram von Eschenbach (1210), in de vertaling van Karl Simrock en San Marte (pseudoniem van: Albert Schulz)
[bewerk] Werken voor harmonieorkest
- 1864 Huldigungsmarsch (oorspronkelijke titel: "Geburtstagsgruß" voor Koning Lodewijk II van Beieren)
- 1871 Kaisermarsch (met in het slotdeel de Luther-koraal "Eine feste Burg ist unser Gott")
- 1875 Großer Festmarsch (gecomponeerd voor het eeuwfeest van de Amerikaanse onafhankelijkheid in Philadelphia in 1876)
- Einzug der Gäste auf der Wartburg uit de opera «Tannhäuser»
- Ouverture uit de opera «Der fliegende Holländer»
- Prelude tot de 3e acte van de opera «Lohengrin»
[bewerk] Overige composities
Hiernaast nog enkele liederen: de Wesendonck-Lieder en enkele orkestrale werken, een jeugdsymfonie en de Siegfried-Idyll, een op thema's uit Siegfried gebaseerd werkje, als aubade voor Cosima geschreven.
[bewerk] Geschriften
- Oper und Drama
- Das Judenthum in der Musik
- Autobiografie: Mein Leben (zoals gebleken is een sterk vertekend en verfraaid beeld van de werkelijkheid)
[bewerk] Citaten
- Rossini over Wagner: Wagner heeft mooie momenten, maar vervelende kwartiertjes
- Mark Twain: Wagner's music is better than it sounds.
- Friedrich Nietzsche over Wagner: Den hab ich mal sehr geliebt.
[bewerk] Externe informatie
- Der Ring des Nibelungen door De Nederlandse Opera, met het Leitmotiv, een "familiestamboom", en online videofragmenten.
 |
Muziek, en wellicht ook afbeeldingen, die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in het artikel Richard Wagner van Wikimedia Commons. |
