Regeneratie
Regeneratie is het verschijnsel in de biologie waarbij beschadigde delen (organen) van een dierlijk organisme volledig worden hersteld. Het komt ook wel eens voor dat dieren bij predatie ter verdediging sommige lichaamsdelen opofferen, zoals hagedissen die de staart afwerpen, maar dit wordt autotomie genoemd; het vermogen lichaamsdelen los te laten, waarna uit de stomp een klein aanhangsel groeit. Ook het genezen van de menselijke huid door littekenweefsel is geen regeneratie, omdat er geen volledig herstel plaatsvindt; de originele cellen worden slechts vervangen door bindweefsel.
Inhoud |
[bewerk] Regeneratie bij planten
Bij planten komt regeneratie zoals bij dieren niet voor; ze hebben namelijk geen organen.
Bomen kunnen wel wonden overgroeien en planten, zoals grassen, kunnen wel steeds nieuwe scheuten vormen.
Ook kan uit een enkel klein deel van een plant, een stek genoemd, een volledig nieuwe geslachtsrijpe plant groeien, het is daardoor een vorm van ongeslachtelijke voortplanting. Ook kan uit één cel via weefselkweek een geheel nieuwe plant groeien, maar dat wordt ook vegetatieve vermeerdering genoemd.
[bewerk] Regeneratie bij dieren
Bij dieren komt het verschijnsel regelmatig voor. In de meeste gevallen, zoals kikkers, salamanders, kreeft- en insectachtigen betreft het alleen vervanging van ledematen. Bij de laatste twee groeit deze aan per vervelling, bij de anderen geleidelijk. Maar er zijn ook extremere vormen zoals bijvoorbeeld:
- bij regenwormen groeit één afgegeten deel weer aan, mits de voorkant grotendeels onbeschadigd blijft (maximum 4 segmenten van de voorkant kunnen zich herstellen via regeneratie, het herstelvermogen aan de achterzijde is veel groter);
- zeekomkommers spugen bij predatatie het gehele darm- en vaatstelsel uit om een vijand 'een koekje' te geven, waarna het dier ervandoor gaat en de organen worden gerepareerd ofwel vervangen;
- een wandelende tak is, net zoals de meeste aanverwanten (orde Phasmida) en insecten met een nimf-stadium (alle insecten die meermaals vervellen), regeneratief. Een jong dier dat een poot verliest vervelt vaker en heeft een grotere kans op volledige regeneratie, dit geldt tevens voor krab- en kreeftachtigen;
- de axolotl (Ambystoma mexicanum), een neotene salamandersoort uit Mexico, is de bijzonderste vorm. Deze dieren kunnen zelfs beschadigde nieren, zenuwen en hersenen herstellen. Ook als beschadigde organen van andere individuen worden geïmplanteerd, vindt herstel plaats. Door dit grote regeneratieve vermogen worden de dieren veel onderzocht in medische laboratoria.
- veel holtedieren kennen regeneratie zoals sponzen en kwallen; na scheuring kan meestal één levensvatbaar deel aangroeien.
Bij de zoetwaterpoliep (Chlorohydra) die ook in Nederland voorkomt, groeien de aparte delen, indien deze groot genoeg zijn, weer volledig aan tot twee of meer nieuwe dieren. De poliep, die eruit ziet als een knopje met lange tentakels, kan dit zelfs sturen. Daarom is ook dit een vorm van ongeslachtelijke voortplanting, net zoals bij planten. Het is echter wel vaker moeilijk te bepalen of het nu gaat om ongeslachtelijke voortplanting of regeneratie; zeesterren kunnen meerdere armen tegelijkertijd missen, alles groeit weer aan als oorspronkelijk, maar als een deel van de schijf mee wordt afgescheurd, kan er een heel nieuwe zeester uit groeien, zoals bij kwallen.
[bewerk] Regeneratie bij mensen
Ook bij de mens komt regeneratie voor, namelijk de lever. Zelfs als een derde van de lever wordt getransplanteerd, kan deze weer uitgroeien tot de oorspronkelijke grootte. Ook als vervetting van levercellen plaatsvindt, door bijvoorbeeld alcoholisme, is het proces omkeerbaar; levercirrose echter niet, doordat cellen door bindweefsel worden overwoekerd. Bij jonge kinderen komt het voor dat vingertopjes nog geheel kunnen worden hersteld, ook de longcellen van kinderen kunnen zich nog delen, waardoor kapotte cellen kunnen worden vervangen zonder dat de longcapaciteit afneemt.
De mens heeft pas in de afgelopen decennia ontdekt hoe regeneratie werkt, namelijk met stamcellen, die onder andere in het beenmerg worden aangemaakt. Een stamcel is een 'basiscel' die uit kan groeien tot welke cel dan ook en zelfs beschadigde cellen kan lokaliseren en vervangen, m.u.v. hersen- en zenuwcellen. De tak van de regeneratieve geneeskunde die zich hiermee bezig houdt, de stamceltherapie, maakt een stormachtige ontwikkeling door, maar omdat stamcellen het beste uit embryo's worden verkregen, zijn er ethische bezwaren. Andere takken van de regeneratieve geneeskunde zijn gentherapie, ontwikkelen van functionele biomaterialen en weefselengineering.
[bewerk] Overige betekenissen
Regeneratie kan ook betekenen het re-genereren van data, wat in deze betekenis niet zozeer vervanging maar verversing betekent. Bij een computerbeeldscherm bijvoorbeeld moeten de pixels continu worden geregenereerd. In de telecommunicatie betekent het onder andere het genereren (veelvuldig aanmaken) van radio-signalen om een continue ontvangst te verkrijgen. Ook het weer in nieuwe staat brengen van een woonwijk op grote en indringende schaal wordt regeneratie (van een stadsdeel) genoemd. Op kleine schaal, bij verbouwing, spreekt men meestal over renovatie.
Ook technische installaties kunnen soms regenereren. Bijvoorbeeld regeneratie van het droogmiddel in drogers of regeneratie van absorptiemiddel bij Presure Swing Absorption.
