Planetarium
Een planetarium is een schaalmodel van het zonnestelsel. Aanvankelijk was zo'n schaalmodel geheel mechanisch. In 1924 ontstond het eerste planetarium dat gebruik maakt van projectie, en de huidige planetaria zijn vrijwel allemaal van dit type.
Planetaria hebben doorgaans een koepelvormig projectiescherm, en achteroverhellende stoelen die het gemakkelijker maken om naar boven te kijken. Een grote projector in het centrum van het scherm projecteert de sterrenhemel, waarbij een aantal kleinere beweegbare projectoren de beelden van sterren en planeten op het scherm projecteren. De projectoren zijn zodanig gekoppeld dat ze de bewegingen aan de hemel kunnen weergeven, desgewenst versneld, of kunnen laten zien hoe de sterrenhemel er op een bepaald moment in de tijd uit zal zien of heeft gezien. De eerste planetarium-projectors werden in 1924 ontworpen door Carl Zeiss.
De eerste planetaria waren echter mechanisch. Archimedes zou al hebben beschikt over een primitief planetarium waarmee de bewegingen van de zon, de maan, en de planeten kon worden voorspeld. Op 17 mei 1902 ontdekte archeoloog Spyridon Stais tussen de voorwerpen die in een scheepswrak bij Antikythera waren ontdekt, een klomp geoxideerd materiaal met daarin een mechanisme met tandwielen. Aangenomen wordt dat het mechanisme, dat uit 82 v. Chr. dateert, werd gebruikt als astronomisch uurwerk.
[bewerk] Lijst van Planetaria
- Het planetarium van van de Koninklijke Sterrenwacht van België, Brussel
- Het planetarium van Volkssterrenwacht Beisbroek, Brugge
- Het planetarium in dierentuin Artis
- De wolkammer Eise Eisinga uit Franeker
- Het Pieterse Planetarium in Asten
