Kristallnacht
De Kristallnacht was een georganiseerde aanval tegen joden in Duitsland in de nacht van 9 op 10 november 1938. In heel Duitsland werden joden aangevallen. In die nacht werden zo’n 267 synagogen in brand gestoken; ongeveer 7500 winkels en bedrijven werden verwoest. Huizen, scholen, begraafplaatsen, en ziekenhuizen werden beklad, en 91 joden werden vermoord. De naam Kristallnacht verwijst naar het vele glaswerk dat tijdens die aanvallen vernield werd.
De actie was een uitbarsting van geweld die noch spontaan noch goed georganiseerd was, maar door Joseph Goebbels gemanipuleerd. Het moest op een volkswoede lijken, maar in feite namen de SA (‘Sturmabteilung’) deel aan de plunderingen, die zelfs door hen werden gecoördineerd. De SS die later het alleenrecht zou krijgen om te beslissen over jodenzaken, was niet geïnformeerd. De nacht wordt in Duitsland Reichspogromnacht of Reichskristallnacht genoemd.
Het was de eerste echte grote geweldpleging tegen de joden sinds de machtsovername door de nazi’s in 1933. In feite was het een explosie van geweld tegen de joden na jarenlang toegenomen spanningen, pesterijen en verbodsbepalingen in het nadeel van de joodse gemeenschap in Duitsland. De schade werd de joodse gemeenschap aangerekend – zij kreeg een boete van een miljard Reichsmark.
[bewerk] Aanleiding
De Kristallnacht begon met een rede van Joseph Goebbels op een bijeenkomst van NSDAP-leiders in München. Aanleiding vormde de moord in Parijs op de Duitse diplomaat Ernst Eduard vom Rath door de zeventienjarige Herschel Grynszpan. Grynszpan was een Duitse jood, die naar Frankrijk was gevlucht. Zijn familie was op 28 oktober 1938 naar het niemandsland tussen Duitsland en Polen gedeporteerd. Toen Grynszpan in een brief las onder welke erbarmelijke omstandigheden zijn familie moest leven, ontstak hij in woede en vermoordde hij de secretaris van de Duitse ambassade in Parijs.
Voor Goebbels, de gouwleider van de hoofdstad Berlijn en de minister van propaganda, was dat een uitgelezen kans om bij Hitler terug in goed daglicht te komen. Zijn liefdesaffaire met de Tsjechische actrice Lida Barova had een publiek schandaal veroorzaakt, waardoor hij veel aanzien had verloren in nazi-Duitsland. Hij greep deze gebeurtenis aan voor een tirade tegen joden. Goebbels gaf Hitler het motief voor de anti-joodse raid door de verspreiding van de leuze: "niet Herschel Grynszpan, maar het hele jodendom is verantwoordelijk voor de dood van een Duitse diplomaat". Twee dagen later gaf Hitler het bevel om de geweldactie tegen de joden te starten.
Leiders van de SA gaven telefonisch hun bevelen door aan hun afdelingen, en korte tijd later gingen de SA en andere nationaal-socialistische organisaties de straat op. De meeste afdelingen vierden de herdenking van de Bierkellerputsch, en de dronken SA-mannen waren wel voor wat rellen te porren. In de loop van de nacht werden meer dan 90 joden gedood. Deze gebeurtenissen kwamen als een onaangename verrassing voor de Gestapo en Reinhard Heydrich, die een afkeer van wanorde hadden.
[bewerk] Van Kristallnacht tot Holocaust
Na de enigszins impulsieve gebeurtenissen in de nacht ging het geweld tegen de joden steeds verder over in een meer geplande vervolging en vernietiging van de joden in Duitsland.
In de dagen erna werden meer dan 30.000 joden door de Gestapo en de SS opgepakt, en in de concentratiekampen Buchenwald, Dachau en Sachsenhausen gevangen gezet. De meesten kwamen pas vrij nadat ze zich bereid hadden verklaard Duitsland te verlaten. De nacht vormde feitelijk het begin van gerichte acties om Duitsland te ontdoen van alles wat joods was. Hermann Göring werd de coördinator. De joden werden stelselmatig uit het Duitse openbare leven verwijderd. Hun bedrijven werden gesloten; ze moesten hun eigendommen verkopen; ze werden niet langer in openbare gelegenheden toegelaten; ze werden uitgesloten van onderwijs en uitoefening van hun beroep. Dit alles met als doel hen te bewegen tot emigratie.
Later werd besloten tot gedwongen verhuizing, en nog later tot algemene uitroeiing.
[bewerk] Herdenking
In Nederland vindt de jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van de Kristallnacht plaats bij het Joods Verzetmonument in Amsterdam. De eerste herdenking in Nederland werd georganiseerd op 9 november 1992 door een aantal jongerenorganisaties en de stichting Nederland Bekent Kleur. De jaren daarna zou deze stichting ook de herdenkingen die in andere steden tot stand kwamen coördineren.
