Klokkenluider
Een klokkenluider bedient het luiden van de klokken door aan het zeel te trekken. Het luiden van de klokken was vroeger een verantwoordelijke taak. Niet alleen werden daardoor de kerkelijke diensten tijdig aangekondigd, het luiden van de klokken kon ook waarschuwen voor onheil, brand,.... Het nieuws galmde dus over de streek. Vandaar de uitdrukking iets aan de "grote klok hangen".
Sedert de automatisering van de (toren-)klokken wordt de term klokkenluider vooral in overdrachtelijke zin gebruikt. Het is:
- ofwel een werknemer die misstanden in zijn bedrijf of organisatie naar buiten brengt (Van Dale), daarbij al dan niet anoniem
- ofwel iemand die van binnen de handelende organisatie illegaal handelen, misstanden, of onrecht binnen bestaande machtssystemen openlijk aan de kaak stelt
- ofwel iemand van buiten die als belanghebbende misstanden in een bedrijf of organisatie naar buiten brengt, al dan niet anoniem.
In de journalistiek heet (een beperkte vorm van) klokkenluiden ook wel 'lekken'.
Vaak worden daarvoor hoge instanties en/of de media als breekijzer gebruikt, meestal nadat pogingen intern voldoende gehoor te vinden niet tot het gewenste resultaat hebben geleid.
Als voorwaarde wordt meestal wel gezien dat de klokkenluider zijn directe eigenbelang opgeeft of eventueel zelfs schaadt door zijn openbaarmaking, en dat deze het algemeen belang dient.
Bekende klokkenluiders zijn Ad Bos, Gerrit de Wit, Paul van Buitenen, Christoph Meili, Fred Spijkers, Paul Schaap, Ton Bazelmans, Ernest Backes, Hans Peter Martin en Mordechai Vanunu.
Inhoud |
[bewerk] Typering
Vaak wordt gedacht dat een klokkenluider altijd een integer persoon is. Dit hoeft echter niet zo te zijn; ook iemand die aanvankelijk aan de bekritiseerde praktijken heeft meegedaan, en vervolgens spijt kreeg en misstanden openbaar maakt, is een klokkenluider.
Doorgaans wordt het de klokkenluider niet in dank afgenomen informatie naar buiten te hebben gebracht. Dikwijls verliest hij zijn (of zij haar) baan bij de betreffende organisatie, zaak of instelling. Bos kon in de bouwsector geen baan meer vinden. Van Buitenen werd een paria, en moest worden overgeplaatst, maar werd later verkozen als lid van het Europees Parlement. Tegen Meili werd een arrestatiebevel uitgevaardigd. Spijkers werd als politiek crimineel bestempeld en schizofreen verklaard. Vanunu werd ontvoerd en tot langdurige gevangenisstraf in isolement veroordeeld.
Uit een onderzoek dat de FNV rond het jaar 2000 hield, bleek dat van de 119 als klokkenluiders aan te merken werknemers bij overheid en het bedrijfsleven die werden ondervraagd, 37% zich bedreigd en onder druk gezet voelde, 35% in de ziektewet belandde, 8% geschorst werd, en dat uiteindelijk 40% ontslag kreeg.
In Nederland is in 2003 een wetswijziging voorgesteld, die de bescherming van klokkenluiders in het Burgerlijk Wetboek opneemt. Eén van de belangrijkste argumenten in het wetsvoorstel was de vrijheid van meningsuiting. In de wet zijn ook gedragsregels voor klokkenluiders vastgesteld.
Het Verenigd Koninkrijk regelde via de Public Interest Disclosure Act 1998 criteria voor bescherming van klokkenluiders. Ook in de Verenigde Staten worden klokkenluiders (whistleblowers) juridisch beschermd.
Nederland Transparant geeft aan dat de regels ter bescherming van klokkenluiders in Nederland tot op heden feitelijk niet werken en deze regels slechts een schijnbescherming voor de klokkenluiders creëert, die er feitelijk niet is. Nederland Transparant probeert via de politiek de bescherming van klokkenluiders alsnog flink te verbeteren, zodat er uiteindelijk daadwerkelijk een werkzame bescherming voor de klokkenluiders ontstaat, zonder dat deze er de dupe van wordt.
In 2000 heeft het Europees Parlement een klokkenluiderregeling aangenomen (ontworpen door vicevoorzitter van de Europese Commissie Neil Kinnock). Daarin werd onder meer geregeld dat een klokkenluider zijn dossier mag doorspelen aan de voorzitter van een van de Europese instellingen.
[bewerk] Bekende klokkenluiders
[bewerk] Ad Bos
Een Nederlandse klokkenluider is Ad Bos, oud-directeur van bouwonderneming Koop Tjuchem. In 1998 zou hij een zogeheten schaduwboekhouding hebben aangetroffen die in twee vuilniszakken aan zijn voordeur was geknoopt. Op 13 november 2001 overhandigde hij de schaduwboekhouding aan justitie. In 2002 volgde een parlementaire enquête naar fraude in de bouwsector. Bos kwam niet meer aan de bak, en moest zijn huis 'opeten'. Op 12 juni 2004 werd bekend dat premier Balkenende afwijzend had gereageerd op een verzoek om schadevergoeding.
In oktober 2004 heeft de broer van Bos samen met onder andere klokkenluider F. Drost en H. Boer de stichting Moreel Besef opgericht, die een website voor en door klokkenluiders zal beheren. Inmiddels is de Stichting nog nauwelijks actief, mede vanwege een gebrek aan baten en een gebrek aan ondersteuning van de overheid.
[bewerk] Paul van Buitenen
Een voorbeeld van een Europese klokkenluider is de Nederlandse Europese controleambtenaar Paul van Buitenen, die zich in 1998 openlijk keerde tegen frauduleus gedrag door sommige leden van de Europese Commissie. Ook het naar zijn mening inadequate handelen van de daartoe bevoegde instanties naar aanleiding van zijn aantijgingen, stelde hij aan de kaak. Het resultaat van zijn actie was dat de volledige commissie moest aftreden, maar ook dat Van Buitenen vier maanden werd geschorst met halvering van zijn salaris en daarna werd overgeplaatst naar een 'ongevaarlijke' functie.
[bewerk] Christoph Meili
Een andere bekende klokkenluider is de Zwitser Christoph Meili, die in 1997 opmerkte en openbaar maakte dat Zwitserse banken bewijzen over joodse tegoeden vernietigden, terwijl er van hun geëist werd dat die tegoeden aan de familieleden van de in de Holocaust vermoorde joden zouden worden uitgekeerd. De Zwitserse autoriteiten reageerden met een arrestatiebevel omdat hij het bankgeheim zou hebben aangetast, waarna hij naar de Verenigde Staten vluchtte. In de VS kreeg Meili politiek asiel, als enige Zwitser ooit. Later werd het arrestatiebevel ingetrokken, maar Meili verkoos (tenminste tot 2004) niet naar zijn vaderland terug te keren.
[bewerk] Ernest Backes
Was een hooggeplaatst staflid van 'Clearstream' (de voormalige nummer drie) die in 2001 de affaire Clearstream aan het licht bracht. 'Clearstream' is een van de drie vennootschappen waarlangs vandaag de dag alle internationale transacties van geld en goederen lopen. Het gaat om de twee internationale clearing-huizen 'Clearstream' in Luxemburg en 'Euroclear' in Brussel en 'Swift', een bedrijf met zetel in Brussel dat voorziet in een internationaal communicatienetwerk voor financiële instellingen. Lijsten met bankrekeningen, afkomstig van Ernest Backes, leverden het bewijs van een parallelle wereld van verborgen rekeningen op naam van multinationals en goed bekend staande instellingen. Hierin komt o.a. medeplichtigheid van banken in offshore belastingsparadijzen naar boven. Ondanks eerdere onthullingen in 2001 (het boek "Révélation$") en 2002 (het boek "La Boîte Noire") hebben de betrokken bankiers niets gedaan. Ook heeft de justitie in Luxemburg en de politiek hun verantwoordelijkheid niet genomen. Toenmalig eurocommissaris Frits Bolkestein heeft een verzoek om Europees onderzoek afgewezen. De Luxemburgse gerechtelijke autoriteiten waren volgens hem best in staat deze 'interne Luxemburgse aangelegenheid' op te lossen. In de archieven van Clearstream zijn echter de namen te vinden van banken of maatschappijen die toebehoren aan het Bin Laden netwerk, ook hier weer onder de niet-gepubliceerde rekeningen. Onduidelijk is waarom deze mogelijkheden niet aangegrepen worden. Inmiddels heeft het Luxemburgse gerecht besloten dat er geen reden is tot gerechtelijke stappen. Vervolg. Menatep Limited, met zetel in Gibraltar, heeft in 2001 de uitgever en de beide auteurs van het eerste boek voor de rechtbank gedaagd. De Franse rechter wees de eisen van Menatep af in 2002. Menatep ging in hoger beroep en eiste 760.000 euro als schadevergoeding van de uitgever en auteurs. In september 2004 heeft het Parijse hooggerechtshof de eisen van Menatep voor de tweede keer afgewezen. Op 23 mei 2005 gaf de Groep Menatep in Londen een persverklaring uit waarin zij aankondigden dat de heer Bolkestein een zetel heeft gekregen in de Raad van Advies van Menatep.
[bewerk] Hans Peter Martin
Hans Peter Martin verwierf bekendheid door in 2004 beschuldigingen aan het adres van zijn collega's in het Parlement te uiten. Dit betrof corruptie, verrijking en verspilling van belastinggelden door onredelijk hoge vergoedingen te claimen voor maaltijd- en reiskosten. Als reactie werd hij zelf aangeklaagd wegens misbruik van de vergoedingen voor maaltijden.
Op 31 maart 2004 openbaarde hij in Straatsburg een lijst met 57 namen van Duitse parlementariërs, die allen ten onrechte daggeld ontvangen zouden hebben. Hij beschuldigde politici van alle partijen ervan zich 's morgens bij binnenkomst in te schrijven in de daggeldlijst, om direct daarna het gebouw weer te verlaten.
Hij had 7200 van deze voorvallen geregistreerd waar afgevaardigden ten onrechte daggeld hadden geïncasseerd. In een gezamenlijke persconferentie ( van alle fractievertegenwoordigers) werd door Hans Gert Pottering (CDU) de uitlatingen van Hans Peter Martin betiteld als onhoudbaar en onrechtvaardig.
Wel werd een hervorming van het vergoedingssysteem voor parlementariërs verwelkomd, maar om hiervoor nu publiek te gaan werd duidelijk afgekeurd. De toenmalige Parlementspresident Pat Cox had liever een interne afhandeling gezien.
