Атмосфера

Од Википедија, слободна енциклопедија

Состав на Земјината атмосфера. Долната пита ги претставува најмалку застапените гасови кои сочинуваат 0,038% од атмосферата. Вредностите се нормализирани за илустрација.

Атмосферата е воздушната обвивка на Земјата. Таа е механичка смеса од повеќе гасови, меѓу кои најзастапени се кислородот, а потоа аргонот, јаглерод диоксидот итн. Освен тоа, во составот на атмосферата има извесни количества на водена пареа и ситни честички од прав, опфатени со името аеросоли, чиишто димензии се од редот на 10^-5 до 10^-7 cm.

Атмосферата ја заштитува Земјата од преголемото загревање преку денот и од преголемото ладење во текот на ноќта. Кога не би постоела атмосферата, дневното колебање на температурата на Земјината површина би изнесувало околу 200^oC. Освен тоа, таа го овозможува и одвивањето на водениот циклус во природата, а со тоа и појава на атмосферските и копнените води, како и постоење на жив органски свет. Со еден збор, доколку не би била атмосферата, Земјата би била слична на Месечината.

[уреди] Карактеристики на атмосферата

Сите гасови од кои е составена атмосферата се лесни; тие можат лесно да се поместуваат по површината на Земјата. Како и кај сите останати гасови, атмосферската тежина се менува во зависност од температурата и притоа оди повеќе или помалку нагоре. Меѓутоа, се смета дека масата на атмосферата е милионити (10^-6) дел од масата на Земјата. Имајќи предвид дека има варијации на температурата од едно до друго место на Земјата, атмосферата се затоплува поинаку на тие места и како резултат на тоа таа е во постојано движење, процес попознат како циркулација во атмосферата.

Во приземните слоеви на атмосферата, азотот е застапен со 78%, а кислородот со 21%. Аргонот е застапен со 0,93%, јаглерод диоксидот со 0,03%, а додека ретките гасови криптон, неон, водород, хелиум, озон и други имаат многу мало процентуално учество. Односот меѓу овие гасови е постојан и непроменлив само до извеси височини во атмосферата, а потоа се менува. Колку повеќе се качуваме во височина, количеството на кислород се намалува и атмосферата станува се понеподнослива за дишење. Затоа, најповолни услови за развој на живиот свет има на допирот меѓу Земјината површина и атмосферата. Најголемата височина на која луѓето живеат постојано се наоѓа на 5200 метри, а тоа се Андите во Јужна Америка. Над оваа височина престојуваат, главно, научни екипи и планинари.

Атмосферата не е потполно сува и чиста. Во неа секогаш има извесни количества водена пареа и цврсти честички од прав. Водената пареа настанува со испарување на водените површини, копното и растителната покривка. Честичките од прав ги носат ветровите од сувите пустински и полупустински предели. Исто така, извор за честичките од прав се и вулканите и фабричките оџаци, а при големи шумски пожари се депонираат големи количества дим, кој носи цврсти ситни честички. Честичките од прав служат како јадра околу кои се собира водената пареа и се претвора во водени капки. Потоа тие капки паѓаат на Земјата во вид на дожд.

Долната граница на атмосферата ја сочинува површината на копното и на водените басени на Земјата. Нејзината горна граница лежи на височина од 4 - 5000 километри. Меѓутоа, со најновите проучувања се смета дека најреткиот слој на атмосферата допира и до височина од 20,000 километри. Поради дејството на гравитационите сили, атмосферата не се растура.

[уреди] Слоевитост во атмосферата

Во врска со промените кои настануваат со порастот на височината, атмосферата се дели на четири слоеви или потсфери: тропосфера, стратосфера, јоносфера и егзосфера.

[уреди] Тропосфера

Тропосферата го опфаќа приземниот, најгуст слој на атмосферата. Нејзината маса изнесува приближно околу 75% од вкупната маса на атмосферата. Нејзината дебелина се движи од 8 km над поларните до 18 km над екваторијалните предели. Во неа се наоѓа околу 90% од вкупната маса на воздухот и скоро целото количество на водена пареа. Затоа, во тропосферата се одвиваат сите атмосферски појави: водениот циклус, циркулација на воздушните маси, создавање на облаците, врнежите итн. Температурата на воздухот во тропосферата опаѓа со порастот на височината за 6^oC на секои илјада метри. На нејзината горна граница, температурата изнесува од -50 до -80^oC. Многубројните појави и процеси во тропосферата имаат значајно влијание врз времето и климата над одредени области на Земјата. Затоа таа е најважна за живиот свет, а и целата биосфера е составен дел на тропосферата.

[уреди] Стратосфера

Стратосферата се простира над тропосферата до височина од 80 km. Воздухот во овој дел од атмосферата е доста разреден и сув. Затоа во неа небото е без облаци. Во оваа сфера, на височина меѓу 20 и 40 km постои голема концентрација на озон. Овој слој на стратосферата се нарекува озоносфера (или озонска обвивка). Озонот ги впива ултравиолетовите сончеви зраци, со што ја определува температурната структура на стратосферата, а со тоа и ги заштитува живите организми на Земјата од нивното штетно дејство. Меѓутоа, озоносферата во последно време, поради емисија на разни штетни супстанции, е загрозена. Првенствено, згрозувачи на озоносферата се фреоните (познати како CFC_s, смеса на гасови составена од хлор, флуор и јаглерод), како и други халогени деривати на јаглеводородите (кои наместо флуор и хлор, содржат друг халоген елемент: бром, јод итн. Температурата на воздухот во долните делови од стратосферата, односно од горната граница на тропосферата, па се до озонскиот слој не се менува и останува околу -55^oC. Но, во озоносферата температурата се покачува и достигнува до над 80^oC. Над озоносферата температурата започнува да опаѓа и во најгорните делови на стратосферата таа изнесува и до -80^oC.

[уреди] Мезосфера

Над стратосферата, до од околу 80 km се наоѓа мезосферата. Стратосферата, заедно со мезосферата е застапена со околу 20% во вкупната атмосфера.

[уреди] Јоносфера

На горниот дел од мезосферата се надоврзува слој каде значителен дел од гасните молекули се наоѓаат во јонизирана состојба, поради нивната изложеност на сончевата радијација и другите космички зрачења. Од овие причини, овој слој е познат како јоносфера и неговата маса е 5% од вкупната маса на атмосферата. Воздухот во неа е мошне разреден, а небото е потполно темно, бидејќи сончевите зраци не се одбиваат од разредените воздушни честички и јони.

Јоносферата има рефлектирачка улога при простирањето на електромагнетните бранови со кратка бранова должина. Оваа околност е искористена за обезбедување на радиоврски на поголеми растојанија.

[уреди] Термосфера и егзосфера

Над јоносферата се простираат последните слоеви од атмосферата — термосферата и егзосферата. Егзосферата е највисокиот слој на атмосферата и се простира на височина над 1000 km. Воздухот во оваа сфера е најразреден. Многу ретките воздушни честички се движат со голема брзина и не се судираат меѓусебно, а некои од нив навлегуваат и во меѓупланетарниот простор.

[уреди] Еволуција на атмосферата и нејзино значење од биофизички аспект

Според еволуциската теорија, атмосфера може да се формира околу било кое тело кое има гравитација. Нашата атмосфера е стара околу 4 милијарди години, а нејзиното настанување најверојатно се должи на вулканската активност. Според тоа, нејзиниот почетен состав бил од вулкански гасови.

Од биофизички аспект, атмосферата е амбиент со кој заемодејствуваат живите организми. Температурата, влажноста и притисокот се само дел од условите кои имаат доминантна улога за развојот на растителниот и животинскиот свет.