Sumeria
Wikipedia(e)tik
 |
Artikulu honek ez ditu Wikipediaren formatu hitzarmenak betetzen edo ez du sintaxi egokia. Mesedez, aldatu ezazu bete ditzan. Ez ezabatu ohar hau wikitu arte. |
Sumeria (edo Shumer, Sumer,Shinar) aintzinako Mesopotamiaren parte zen eskualdea, Eufrates eta Tigris ibaien arteko lurralde oparoan.
Sumeriarrak munduko lehen zibilizazioa lez kontsideratzen dira, hau da, munduko zibilizaziorik zaharrena. Beraien jatorria ezezaguna da eta hipotesi ugari dago. Hipotesi zabalduenen arabera, bertako gizataldeen eta Iran zein Indiakoen arteko nahasketaren ondorio dira sumeriarrak.
Sumeriarrek euren lurraldeari Kengi (ki) zeritzoten. Termino honen akkadierazko forma mat Sumeri da, hots, Sumerren lurraldea.
Eduki-taula |
[aldatu] Protohistoria
[aldatu] Sumeriako gizartea
[aldatu] Ekonomia
[aldatu] Historia
[aldatu] Erlijioa
Sumeriako erlijioa politeista zen. Bere, eta bere oinordekoen historia luzean hainbat aldaketa eman ziren haien panteoian eta jainko eta jainkosen funtzioetan eta garrantzian aldaketak eman ziren. Bestalde, mitoen moldaketa eta berridazketa ugari egin ziren, askotan, interes politikoei begira. Horregatik, epopeia baten protagonista bezala, pertsonai edo jaiko/jainkosa ezberdinak ager daitezke. Edo adibidez, aita-ama anai-arreba diferente egon daitezke mito batean edo bestean.
Badakigu sumeriarrak garai historikoen hasieratik, semitak ziren akadioekin nahastuta bizi izan zirela, Sargon I. errege akadioa, 2300. urtean bere erreinua zabaldu haurretik, “garai protodinastikoetan”, alegia. Sargon ondoren, akadioa izan zen Sumeriako hizkuntza ofiziala. Akadioz idatzi ziren erlijio-liburu, jainkoen zerrenda edo mito gehienak, naiz eta sumerioa mantendu zen erlijio hizkuntza bezela. Horregatik saila da bereiztea zeintzuk diren sumerioak eta zeintzuk akadioak. Nahasketa honeatatik sortutako erlijioa gerora ere mantendu zen. Babilonairrek (2000. urtea – 539 K.a.), akadio eta sumerio haien nahasketa politiko-kulturala, Mesopotamiako ( Sumeria - Akkad - Asiria -Babilonia) erlijioaren azken jarraitzaileak izan ziren. Hauen garaietan idatzi ziren epopeia eta poema garrantzitsuenetarikoak nahiz eta aldaketa eta berrikutnza garrantzitsuak ere egin ziren.
Sumeriarrak aintzindariak izan ziren erlijio kontuetan. Guk dakigula, haien mitoetan lehen aldiz agertu ziren Testamendu Zaharrena aipatzen diren hainbat istorio. Hala nola, Uholde Nagusia, lahan gizakia buztinaz egina izanarena, etab.
Hauek izan ziren jainko/jainkosa garrantzitsuenetarikoak:
Bi triada garrantzitsu zeuden:
Triada kosmikoa:
An: Zeru-jauna. Jainko lehenetariko bat. Jainko/Jainkosen erregea. Uruk hirian zuen bere tenplurik nagusiena. Bere emaztea Uras edo Ki (Lurra) edo Antum izan zen. Innana bere alaba zen. Dilubioa bidali zuen lurrera. Adardun kaskoarekin irudikatzen ohi zen. Bere zenbaki sakratua 60-a zen. Triada kosmikoko kidea zen Enlil eta Eniki-rekin batera. Akadioz, Anum deitzen zen. Gizakiengandik urrun zegoen jainko bezala ikusten zuten, horregatik, naiz eta dignitatez, lehen jainkoa zen, Enlil, eta ez bera, izan zen jainkorik gurtuena lehen aro historikotan.
Enlil: Aire-jauna. Lur azalaren eta airea edo atmosferaren jainkoa. Bere zenbaki sakratua: 50. Nippur-en zuen bere tenplurik garrantzitsuena. Babiloniako garaietan, Mardukek hartu zuen bere lehen postua. Jainko merkataria ere izan zen. Bere zenbaki sakratua 50-a zen. bere emaztea Ninlil zen, baino batzutan Inanna ere izan zen.
Enki: Lur-Jauna. Akadioz Ea zen. Bere tenplurik garrantzitsuena Eridun zegoen. Sumerioentzat lurra uraren gainean eta urez inguratuta zegoen, irla flotagarri baten moduan. Enki, ur horien eta lur azalera ateratzen dien uren (ibaiak) jainkoa zen. Azti handia zen eta. Jakinduria praktikoaren eta artisten jainkoa. Apsuan bizi zen. Bere zenbaki sakratua 40-a zen.
Izarretako triada:
Nanna-Suen edo Zu-en: Ilargiaren jainkoa. Akadioz Sin zen. Injustiziaren aurka zegoen jainkoa zen. Bere zenbaki sakratua 30-a zen. Bere hiri sakratua Ur izan zen eta geroago, Harran ere. Oso jainko maitatua zen. Bere emaztea Ningal izan zen.
Utu: Akadioz, Shamash. Eguzkiaren jainkoa, Nannaren semea eta Inannaren anaia. Jaiko-eguzki askok bezala, justizia eta legea eta ordenaren jainkoa zen, bekatua zigortzen zuena. Jainko ezkorra zen, idorra ekartzen zuena. Dena zekien dena ikusten zuelako, eta orakuluak ere botatzen zituen. Gauez hildakoen erreinura jaisten zen. Hainbat ezaugarrietan Apolo grekoaren antza dauka. Bere zenbaki sakratua 30-a zen.
Inanna: Akadioz, Ishtar. Artizarra. Bere zenbaki sakratua 15-a zen. Sexuaren eta gerraren jainkosa. Akadioen garaian Nannaren alaba. An-en alaba eta emazte bezala agertzen da, eta beste batzuena. Lehoiarekin irudikatzen zaio askotan. Sexualitateran jainkosa bezala, biluzik irudikatzen zaio eta gerrako jainkosa bezala, jantzita eta leoiarekin. Textu kuneiformeetan ihi sorta bat da bere ikurra. Jainkosa hau Ekialde Hurbil osoan gurtua izan zen, funtzio eta irudikatzeko modu antzekoekin baina izen ezberdinekin, batzuk Ishtar izenaren bilakaerak: Astarte, Astoret, Allat, Anat, Artemis, Afrodita, Atenea, Tanit, Afrodita, Atenea...
