Αιτιοκρατία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η αιτιοκρατία (ντετερμινισμός) (Determinism) είναι η φιλοσοφική τάση που επηρέασε ιδιαιτέρως την επιστημονική σκέψη από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Απόδέχεται την ύπαρξη της αιτιότητας, την καθολική αιτιώδη και νομοτελειακή συνάφεια όλων των φαινομένων. Το ευθέως αντίθετο της αιτιοκρατίας πρεσβεύει η αναιτιοκρατία ή ιντετερμινισμός. Οι αρχικές ιδέες που διαμόρφωσαν την αιτιοκρατία ως ιδεολόγημα απαντώνται στους ατομικούς φιλόσοφους (βλ. Αριστ., Περί ζώων γενέσεως, 789β 2) τους Επικούρειους και τον Λουκρήτιο (De rerum naturae). Στη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη η αιτιοκρατία συνδέεται με τη σκέψη διανοητών όπως ο Φράνσις Μπέικον, ο Γαλιλαίος, ο Καρτέσιος, ο Νεύτων, ο Λομονόσοφ, ο Λαπλάς, ο Σπινόζα και οι γάλλοι υλιστές του 18ου αι.. Ο μηχανιστικός και αφηρημένος χαρακτήρας των εν λόγω περί αιτιοκρατίας αντιλήψεων εκφράζεται με την απολυτοποίηση της μορφής της αιτιοκρατίας, την ταύτιση της αιτιοκρατίας με την αναγκαιότητα και την απόρριψη του αντικειμενικού χαρακτήρα της τυχαιότητας.

[Επεξεργασία] Αρχές

Σύμφωνα με τις αρχές του ντετερμινισμού τα πάντα στον κόσμο γίνονται με μια αιτιώδη συνάφεια –αιτιοκρατία. Κάθε γεγονός το οποίο εμπεριέχει ανθρώπινη δράση συνδέεται με αιτιώδη αλυσιδωτή σχέση με τις προγενέστερες καταστάσεις. Δεν υπάρχουν ανεξήγητα η τυχαία γεγονότα. Η ιδέα ότι το σύμπαν αποτελεί ένα ντετερμινιστικό σύστημα έχει επιδράσει με καθιστικό τρόπο στις Δυτικές και μη φιλοσοφικές και θρησκευτικές αντιλήψεις. Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος ήταν οι πρώτοι που θεωρητικά συνέλαβαν την ιδεολογία του ντετερμινισμού, πρεσβεύοντας ότι στηρίζονταν στις μηχανικές αλληλεπιδράσεις των ατόμων.

[Επεξεργασία] Ισαάκ Νεύτων

Στον σύγχρονο δυτικό κόσμο η φιλοσοφία του ντετερμινισμού είναι συνδεδεμένη με την Νευτώνεια φυσική. Η υπόθεση «The billiard ball», προϊόν της νευτώνειας φυσικής, υποστηρίζει ότι οι θεμελιώδεις συνθήκες στο σύμπαν είχαν εγκατασταθεί, η εξέλιξη ήταν αναπόφευκτή και με μονοσήμαντο τρόπο. Αν ήταν δυνατόν να γνωρίζουμε το σύνολό της ύλης και τους νόμους που διέπουν το σύμπαν, θα ήταν εφικτό να προσομοιάσουμε κάθε σημεία σε οποιοδήποτε χρόνο του σύμπαντος. Η νευτώνεια φυσική και η τάξη του ντετερμινισμού υπηρέτησαν και υπηρετούν την επιστήμη και τη θεωρητική σκέψη με μεγάλη επιτυχία, έως ότου τα προβλήματα μεταφέρονται στην κλίματα του σύμπαντος ή του ατόμου, εκεί όπου η νευτώνεια φυσική αδυνατεί να δώσει λύσεις.

[Επεξεργασία] Σύγχρονη αντίληψη

Ο όρος Ντετερμινισμός (Determinism) όπως έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη αντίληψη, στην Ελληνική γλώσσα αποδίδεται σήμερα με τους όρους Ετεραρχία ή Ετεροκαθορισμός και τούτο διότι ο όρος Ντετερμινισμός όπως καθιερώθηκε σήμερα διεθνώς, υποδηλώνει κατά βάση ένα θεωρητικό σύστημα που πρεσβεύει πως όλα τα αντικείμενα και όλα τα συμβάντα ενός ορισμένου κάθε φορά είδους (που εμπίπτουν βεβαίως στο ενδιαφέρον ενός επιστημονικού κλάδου) είναι εκ των προτέρων καθορισμένα (determined) είτε λόγω κάποιων νόμων (laws) είτε κάποιων δυνάμεων (forces) που τα υποχρεώνουν να παραμένουν ως έχουν.

Όμως έτσι η εξειδίκευση του διεθνούς αυτού όρου μπορεί να προσδιορίζει είτε τη τάξη των πραγμάτων (αιτιών) (class of things), που είναι αυτά καθορισμένα, είτε τον τύπο του πράγματος (αιτίας) (type of things), που επιφέρει τον καθορισμό, είτε και τα δύο μαζί. Έτσι ο "Οικονομικός ντετερμινισμός" τείνει να σημαίνει ότι οικονομικοί παράγοντες είναι εκείνοι που καθορίζουν όλους τους άλλους, ο "Ιστορικός ντετερμινισμός" ότι τα ιστορικά συμβάντα είναι καθορισμένα, και ο "Κοινωνιολογικός ντετερμινισμός" να ισχυρίζεται ότι τα κοινωνικά γεγονότα είναι και αυτά καθορισμένα από κοινωνικούς παράγοντες (social factors).

Παρά ταύτα είναι γεγονός πως μόνο επανερχόμενοι στην αρχαία ελληνική σκέψη του χαρακτήρα της αιτιοκρατίας μπορεί ο σημερινός χαρακτηρισμός "Ντετερμινισμός" να διαπεράσει την υποδιαίρεση κατά κλάδο ή θέμα και να μπορέσει κανείς να περιγράψει τον "αιτιώδη ντετερμινισμό" ο οποίος και τελικά σημαίνει το θεωρητικό σύστημα με το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τα διάφορα συμβάντα οφείλονται (καθορίζονται) κατά τρόπο αιτιολογικό (causal determinism). Βέβαια και αυτή η ιδέα σήμερα μπορεί να αντιτάσσεται στον "Στατιστικό ντετερμινισμό" ή στον "Θεολογικό ντετερμινισμό" όπου υποστηρίζονται θεωρίες πως τα γεγονότα καθορίζονται κατά τρόπο μη-αιτιολογικό (non causally) (στατιστική πιθανότητα ή από την θεότητα). ΄

Έτσι παραμένει ακόμη σε συζήτηση κατά πόσο αυτοί οι τύποι καθορισμού μπορεί να εκλαμβάνονται ως "μη-αιτιολογικοί" ή κατά πόσο τέλος πάντων και σε εσχάτη ακόμη ανάλυση θα μπορούσε να διακριθεί κάποιος ειδικός τύπος αιτιότητας. Βέβαια δεν είναι και λίγοι εκείνοι που πρεσβεύουν ότι αφενός οι στατιστικές πιθανότητες θα πρέπει να ερμηνεύονται ως συνέπειες αυτών λόγω πολυπλοκότητας και αδυναμίας να απομονωθούν ανά περίπτωση, και αφετέρου ότι και οι υπερβατικοί καθοριστικοί παράγοντες θα πρέπει να προσμετρούνται στις αιτίες.