Mariano Perfecto

Halì sa Wikipedia

Si Mariano Perfecto (kamundagan: 1850 - kagadanan: 1913) sarong Bikolanong pading sekular namundag sa munisipyo kan Ligao, Albay(Goa, Camarines Sur segun ki Maria Lilia Realubit). Bistado siya bilang parasurat sa Bikol asin sa Hiligaynon. Pero saro man siyang negosyante asin kahuri-hurihi nagin sarong politiko.

An saiyang mga magurang imbwelto sa negosyo nin pagtindang mga hamak (banig) asin mga abakang tsinelas.

[hirahón] Agi-agi

Saro siyang pading sekular na huli sa saiyang mga kaisipan na liberal na sarungat sa panànaw kan mga Kastila, "pinagdestino" kan Simbahan siya duman sa Iloilo.

Duman sa Mandurriao, Iloilo husto siyang nabangkag sa pagsurat. Asin huli ta may talento sa pagnegosyo, nakatogdas siya kan imprentahan na La Panayana kan taon 1877. An imprentahan na ini guminantad nanggad asin makusog an pagpaluwas kan mga nobena, mga cartilla asin iba-ibang sinurat na saiya ngani ipinapalis-palis sa Bikol o balik naman sa Hiligaynon.

Namukna niya man duman sa Iloilo an Almanake Panayanhon na iyo an nagpabaskog kan literaturang Hiligaynon huli ta bako sana ini nag'iimprenta nin mga nobena, mga debosyon, mga corrido, asin cartilla kundi nagpupublikar man kan mga literaryong pagsusurat sa Hiligaynon.. Sa totoo ngani padagos pa an pagpalagda' kaining Almanake duman sa Iloilo kan saiyang mga tagamana. [1]

An pinônan na Almanake ni Mariano Perfecto dinara man igdi sa Bikol kan taon 1921 kan sarô sa tagamana niya na si Casimiro Perfecto. Pigdarang pangaran kaini Almanaque Calendariong Bicol, asin ini nagin Kalendaryong Bikol kan an nagpapalagda na kaini iyo an Cecilio Press pakagadan ni Casimiro Perfecto kan Enero 10, 1953.

Dai malinaw kun siya aktibo pa sa Simbahan duman sa Iloilo huli ta nagkaigwa siya nin pamilya duman asin an pagsasarô niya ki Juliana Milian nagbunga. Saro sa akì niya iyo si Gregorio Perfecto (1891-1949) na nagin abogado asin nanombrahan ni Presidente Osmena na Associate Justice sa Korte Suprema. Alagad, an akì niyang si Gregorio nagkuà kan saiyang elementarya sa Ligao, Albay tapos nag-adal sa Kolehiyo kan San Beda kan saiyang segundarya asin nagtapos kan saiyang abogasiya sa Unibersidad kan Santo Tomas. [2]

Kan siya nagbalik igdi sa Nueva Caceres, siya an pinakapot kan imprentahan na La Sagrada Familia na pagsasadiri kan Simbahan Katolika, alagad sabi ni Realubit garo nakibakas si Perfecto sa negosyong ini. Manta nasambit pa man ni Realubit na si Perfecto nagbugtak nin imprentahan na an pangaran Imprenta de Nuestra Señora de Peñafrancia igdi sa Nueva Caceres kan taon 1880. Kun arin an naenot, dai pang kalinawan o posible binago mansana an pangaran.

Alagad, malinaw sa mga imprentadong materyal nasasaray, igwa siyang pinundar na imprentahan nagngangaran na Imprenta y Libreria Mariana. Ini naman dai pa determinado kun iyo mansana ini si lumang Imprenta de Nuestra Señora de Peñafrancia. Namugtak an Imprenta Mariana sa lugar na ngonyan iyo na an natotogdokan kan edipisyo nin Philamlife sa kanto kan Paz St. asin Peñafrancia St.,igdi sa syudad kan Naga.

Susog pa man ki Antonio Guevara y Mendoza, sarong Katipunero, na nagsurat kan saiyang memoirs, inako niya na an sinurat niyang ini (sa Kastila nakasurat) enot inimprenta ni Perfecto sa Imprenta La Bikolana de M. Perfecto kan Nueva Caceres kan taon 1899, bagay na inomaw niya si Perfecto asin sinabi dakula an tabang kani sa rebolusyon laban sa mga Kastila. An memoirs na ini pinalis sa Ingles ni O.D. Corpus kan 1988 sa irarom kan titulong "History of One of the Initiators of the Filipino Revolution.

An tinaram niyang ini medyo nagtaong ribong ta garo naluwas dakulon nang imprentahan itinogdas si Perfecto. Alagad, sa kawaran pa nin rekord kun ano ang nangyari, seguro pwede ta maasumir na binabago sana ni Perfecto an pangaran kan imprentahan niya.

An mga bantogan na historyador arog ki G. F.Zaide asin si M. Kalaw sinasabi na siya an "Ama Kan Literaturang Bisaya" asin siring man nabanggit siya na "Ama Kan Literaturang Bikolnon" sa libro na Veloso, Enriquez, asin Alejandro na pinublikar kan Philippine Book Companhy kan 1973. Tama sana gayod sabihon ini nin huli ta dakul siyang sinurat sa duwang tataramon na ini.

Natomoyan pa si Perfecto na sarong parasurat na may pagka-lingwista huli sa mga librong bokabularyo na hinaman niya dapit sa tataramon na Bikol asin Hiligaynon.

An sabi man ni Realubit, sa parehong interbyu saiya, pwede bansagan si Perfecto na "Ama Kan Prensang Bikolnon" ta siya an pinaka-enot na nagpalagdâ nin peryodiko sa lenggwaheng Bikol, "An Parabareta" (1899-1900)

Siya nagin man editor kan peryodikong La Union (1896-1899) na pinundar ni Fulgencio Contreras igdi sa munisipyo kan Naga, Ambos Camarines asin nasusurat ini sa lenggwaheng Kastila.

An pagkahigos ni Perfecto sa pagparasurat nareparo man kan sarong Amerikano na si Frank R. Blake. Sa sarong artikulo ni Blake na nagluwas sa American Anthropologist (Philippine Literature, vol. 13(3) p. 449-457, July-Sept., 1914) sinabi niya na si Perfecto iyo an saro sa may pinakadakul na sinurat sa lokal na tataramon sa panahon na patapos na an rehimen Kastila.

[hirahón] Mga sinurat

An nagkapira sa mga sinurat niya sa duwang tataramon na saiyang namòtan ipagsurat:

1. Vocabulario o manual de terminos en español y bicol. Primera parte. Imprenta y Libreria Mariana. Nueva Caceres. 1897.'

2. Guia de conversaciones en español y bicol: Metodo facil para saber y hablar pronto el castellano. Imprenta y Libreria Mariana. Nueva Caceres. 1927

3. Vida ni San Alejo, Confesor, anac ni D. Eufemanio cag ni D. Aglais sa imperiong Roma. La Sagrada Familia. Nueva Caceres. 1894

4. Matahum nga Vida ni Santa Maria Magdalena ni San Lazaro, Santa Maria... La Panayana. Mandurriao, Iloilo. 1928

5. Kinabuhi nga gin-agihan sang Princesa Florentina sa ginharian sang Alemania. La Panayana. Mandurriao, Iloilo. 1931.

6. Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can junio de 1897. Primera Parte. Nueva Caceres. La Sagrada Familia. 1897.

7. Vocabulario o manual de dialogos en español y bisaya. Dionisio M. Mirasol, Mariano Perfecto. Manila. Colegio de Sto. Tomas. 1913

8. Vocabulario o Manual de dialogos en Español y bisaya. corregidos, reformado y extensamente aumentado por M. P. y reimpreso. Mandurriao, Iloilo. La Panayana. 1925-1926

9. An Apat ca caolehe-an sang tauo. Mandurriao, Iloilo. La Panayana. 1924

10. Vida ni Santa Teodora, penitente. Mandurriao, Iloilo, La Panayana. 1930.

Kan Nob. 2, 1909, nagdalagan siya para gobernador kan Ambos Camarines asin nakaluwas. Sa panahon na siya nagtukaw bilang gobernador (1910-1912), maribok si saiyang termino ta napiritan siyang magsangat nin kasong libelo laban ki Fulgencio Contreras asin ki Julian Ocampo huli sa artikulo na nagluwas sa peryodikong El Camarinense (1908-1913) na kun saen soboot dinuduhagi' an saiyang dangog asin reputasyon. Nakaabot an kaso sa Korte Suprema asin kan 1914, ibinaba' an desisyon kun saen siya an nanggana sa kaso. [3]

Ginunuan: Kalendariong Bikol. Cecilio Press, Naga City. 1950, 1961, 1975, [4]

Dagdag na ginunuan:

Justices of the Supreme Court of the Philippines: Their Lives.... Victor J. Sevilla. Hilnga pahina 25

History of the Church In the Philippines, 1521-1898. Pablo Fernandez, O.P. Life Today Publications. San Juan. M.M.

Philippines. 1988. 447n pages. Hilnga pahina 433.

A Study of the Types of Philippine Literature with Special Emphasis on the Novel A.T. Veloso, S.R. Enriquez, Rufino Alejandro.

Philippine Book Co., 1973. Hilnga pahina 38.

History of Panay. F.B. Regalado, Q.B. Franco. Central Philippine University. Jaro, Iloilo City. Hilnga pahina 377.

Introduction to Philippine Social Science Maximo Manguiat Kalaw. 1933. 672 p. Hilnga pahina 243.

Philippine History and Civilizations G. F. Zaide. 1939, 755p. Hilnga pahina 394

El Clero Secular Filipino... Salvador Pons y Torres. 1900. Hilnga pahina 72-73.

History of One of the Initiators of the Filipino Revolution. (sa Kastila an orihinal) 1988. Antonio Guevarra y Mendoza. Hilnga pahina 37.

The Falls and Rises of Bikol Literature. Artikulo sinurat ni Maria Lilia Realubit.