Englische Sprache
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Englisch (English) | ||
|---|---|---|
| Gsproche i: | USA, Vereinigts Chönigrich, Auschtralie, Kanada, Südafrika, Indie, Pakistan un 98 witeri Länder | |
| Sprecher: | 340 Millionen (Muttersprachler) 350 bis 1000 Millionen (Zweitsprachler) |
|
| Linguistischi Klassifikation: |
|
|
| Unterteilige: |
{{{Unterteilige}}} |
|
| Offizieller Status | ||
| Amtssproch i: | Gucke: im ditsche isch ä Lischt | |
| Sprochchürzel | ||
| ISO 639-1: | en | |
| ISO 639-2: | eng | |
| SIL: | ENG | |
Di änglischi Schproch isch e Schproch, wo us England kunnt, hüt abr unter anderem in Großbritannie, Südafrika, Nordamerika, Auschtralie und Nüseeland gschproche wird.
Si isch di meischt gredeti Sproch uf dä Wält, s Hochchinesisch dägägä isch di meischt greti Muätärsproch uf dä Wält.
S Änglisch wird i vilä Länder als erschti Fremdsproch idä Schuälä gleert, si isch au di ofiziell Sproch vo dä meischtä internationalä Organisationä. S Änglisch gilt als Wältsproch.
D'Schproch kunnt von dr germanische Sprachä. Si ghört wiä s Holländisch und au s Dütsch am weschtlichä Zwiig vo dä germanischä Sprachä aa.
Dr änglisch Wortschatz isch allerdings extrem starch vu latinisch-romanische und grichische Lähn- und Fremdwörter durchsetzt. Die germanische Wörter sin hauptsächlich Strukturwörter un Wörter fer d'Alldagssproch, degege dominiert d'Fachsproche s'Latinisch un Griechisch.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Verbreitung
[ändere] Amtsschproch
Englisch isch offizielle Amtsschproch in da folgenda Lända: Dia Zahla, wo dabischtond, gänd a, wieviel Muttaschprochla’s döt in eppa git (sowit ma des woaß):
|
|
Englisch isch au no Amtsschproch in da Europäischa Union, da Afrikanischa Union, da Organisation vo de Amerikanische Staate und vo da Vereinta Nationa.
[ändere] Suusch
Dia englische Sproch isch Verkehrssproch in folgenda Lända und Regiona:
- Gibraltar
- Hongkong
- Israel
- Malaysia
- St. Martin
- Somalia
- Züpere
[ändere] Orthographi
Die änglisch Orthographi isch - anderst als die Dütsch - nit starch normiert, aber es git Publikatione un Wörterbüecher, wo Quasi-Standards setze. Die amerikanisch Schribig underschidet sich in menke Punkte vu dr ybrige änglische.
Änglisch het, wie au Französisch, e extrem starch historisch-etymologischi Schribig. Mer weiss also bi eme gschribene Wort nit gli, wie mer's schwätze sott.
Nöii Fremdwörter oder au Nämme werre in dr Regel in dr gliche Schribig wie dr Ursprungssproch ybernumme, aber deno nooch einere vu dr zahlriiche Konventione fer d'Vokalussproch gsproche.
Bispil:
- Rucksack = racksäck
- Pfizer = Faiser
- Hamburger = Hämbörger
- Rumsfeld = Ramsfeld
- Pisces = Paisiis
- Orleans = Orliins (statt frz. gsproche Orleon)
Säll het dr gross Vordeil, dass mer bispilswis als Franzos oder als Dytscher e Text in ere änglische Fachsproch rächt schnell läse un versto cha, wil d'Fachwörter fast glich gschribe werre (un d'Ussproch fers Verständnis vum Text zweitrangig isch). Im Gegesatz dezue isch d'Schribig vu Polnisch oder au Interalemannisch starch an dr Ussproch orientiert. Des macht's im e Fremdsprochler praktisch umöglich, gmeinsami Fremdwörter als sonigi z'erchenne un dr Text dur eifachs Yberfliege in sinem Sinn z'erfasse.
Als pikanti Fuessnote soll erwähnt sii, dass wemmer als Dytscher s'glich mit änglische oder au pseudo-änglische Wörter (wie z.B. ere bechannte Sportartikelmarke, daift uf die griechisch Sigesgötti) macht, also die änglisch Schribig noch dytsche Regle usspricht, mer scheel agluegt wird.
[ändere] Sprachwüsseschaftlichi Iiordnig
S Änglisch ghört zu dä Indogermanischä Sprachä, wo eigetli sehr starch flektierendi Merkmal händ, aber s Änglischä isch trotzdem ä schwach flektiärendi Sprach, das bedütät, dass sie nöd so fescht dekliniert und konjugiert wird wi bispiilswiis s Dütschä odär s Latiinischä. Nähmäd mär bispiilswiis die normal Konjugation im Präsens vo regulärä Verb|Värbä. S einzigä, wo da konjugiärt wird isch di dritt Pärson Singular, und zwar durs ahänkä vo S. Zum Bispiel: I walk -- she walks Au d Nomä wärdäd fascht nöd dekliniärt, s Plural wird im Normalfall au dur S bildät. The dog -- the dogs. Dä Artikel wird nöd gross värändärät, dä bestimmt artikäl THE blibt immär glich, dä unbestimmt lutät entweder A wänns Nomä uf mä Konsonant aafangt, odär AN, wänns än Vokal isch.
[ändere] Änlichi und verwanti Wörter
Es hät sehr vil Wörter, wo äm Holländisch oder am Dütsch sehr näch sind, si underscheided sich teilwiis eifach nur dur Luutverschiäbigä, Beedüütigsverschiäbigä oder -verängigä. Oft fallt eim das eifach nöd uf:
[ändere] Düütsch und Holländisch
Die Verwandtschaft chunt devo, das Angle und Sachse us em Tüütsche Spraachruum uf die britische Insle iigwanderet sind (und deet di keltischi Bevölkerig in Weschte und Norde zruggdrängt händ).
| Änglisch (hütigi Bedüütig) | verwants düütsches Wort | verwants holländisches Wort |
|---|---|---|
| throw [θrəʊ̯] (werfen) | drehen | draaien |
| warp [wɔːp] (sich verwerfen Metall) | werfen | werpen |
| kind [kaɪ̯nd] (freundlich) | Kind | kind |
| read [riːd] (lesen) | raten | raden |
| write [raɪ̯t] (schreiben) | ritzen | reet (entspricht dt. Ritze) |
| smart [smɑːt] (stechender Schmerz) | Schmerz | smart |
| wreak [riːk] (Rache ausüben) | rächen | wreken |
| yell (schreien) | gellen/jodeln | |
| like (wie;gern haben) | gleich | gelijk |
| leap (springen) | laufen | lopen |
| stop (anhalten) | stopfen | |
| knight (Ritter) | Knecht | |
| starve (verhungern) | sterben | sterven |
| bone (Knochen) | Bein | been |
Diä ufgfiährte verwandte Werter kumme nit numme im Standardditsche vor, sondern, licht abgwandlet, aü im Alemannische.
[ändere] Dänisch
Die Verwandtschaft chunt vo de Wikinger, won mit irne Boot übers Meer uf Ängland cho sind, vor allem a de Oschtküschte und z Mittelängland.Überdiis sin d Angle urschprünglech an der norddütsch-dänische Küschte dehei gsi.
| Änglisch | Dänisch | Düütsch |
|---|---|---|
| first [fɜːst] | først [först] | Fürst, zuerst, erster |
| knife [naɪf] | kniv [kniv] | Kneif (Schustermesser), kneifen |
| smile [smaɪl] | smile [smile] | schmunzeln, lächeln |
[ändere] Französisch
Die Verwandtschaft chunt devo, das 1066 d Normane us Frankriich uf Ängland übere cho sind und d Macht überno händ. Wärend öppe zwäihundert Jaar isch Normanisch (Französisch) Regierigs- und Amtssprach gsi. Au spöter häd Französisch am änglische Hof no lang en grosse Iifluss gha. So werre franzöischi Fachusdrück wie cliché (Klischee), coup d'état (Staatsstriich) oder résumé (Läbenslauf) im änglische mit Akzänte gschriibe.
ibe.
| Änglisch | Französisch | Tüütsch |
|---|---|---|
| jealous [ˈdʒɛləs] | jaloux, jalouse [ʒalu, ʒaluz] | eifersüchtig |
| publicity [pʌˈblɪsəti] | publicité [pyblisiteː] | Reklame, Werbung |
| suggest [səˈdʒest] | suggérer [syɡʒeʀe] | suggerieren, vorschlagen |
| beat | battre | schlagen |
[ändere] Latinisch un Grichisch
Sit dr Römerzitt het Latinisch middelbar, z.B. yber si Dochtersproch Französisch, oder au direkt uf die änglisch Sproch igwirkt. Latinisch und latinisierts Altgrichisch sin usserdem d'Basis vum Vokabular vu vile englische Fachsproche. Latinisch-Romanische un grichischi Wörter stelle dorum dr yberwigend Deil vum änglische Wortschatz. Obwohl Änglisch praktisch chei flektierendi Sproch meh isch, het s'Latinisch umso stärcher in dr Konjugation vum Verb un dr Gerundial-Konstruktione uf die änglisch Sproch igwirkt.
Latinischi Wörter un ganzi Redewendige sin im änglische Legion: a.m. / p.m. heisst ante / post meridiem, AD stot fer anno domini, e.g. isch exempli gratia, e CV isch e curriculum vitae un 1992 isch fer d'Queen e annus horribilis gsi.
[ändere] Paralelle im Änglische un im Oberrhiinalemannische
[ändere] Grammatik
S Änglisch un s Alemannisch wiise bstimmti Paralelle uf, des soll am Oberrhiinalemannische ufzeigt wäre.
- Beidi Sproche sin in dr Deklination stark vereifacht: s git kenni lebändige Kasus-Ändunge meh.
- Dr Dativ wird im Änglische mit Präposition (to) un Akkusativ (the mother) umschriibe (I give it to the mother). Im Oberrhiinalemannische isch e präpositionali Konstruktion zum Deil notwändig, zum Deil meglig, aber nit zwingend. Allerdings stoht s Substantiv im Alemannische im Dativ. Dr Partikel im isch verkirzt üs "in em".
--- notwändig: im Vatter (to the father), im e Maidli (to a girl), inere Mueter (to e mother), in Miätere (to mothers)
--- meglig: (in) dr Mueter (to the mother), (in) miinere Mueter (to my mother), (in) sällere Muetter (to that mother), (in) miinem Vatter (to my father), (in) wäm / (in) wäne (to whom).
Diä Verstärkung het mer aü Präpositionali Dativmarkiärig gnännt.
- E ächte Genitiv kännt s Änglisch numme no bi Persone; im Oberrhinalemannisch ischs ähnlig; Einzelheite lueg bi Genitiv.
fathers car (s Vatters Auto)
Millers cat (s Millers Katz)
at Peters chair (uf s Peters Stuehl)
- Diä Paralelle het Gränze: "my fathers car" mueß im Oberrhiinalemannische umschriibe wäre: (in) minem Vatter si Auto
- Dr Genitiv vu Sache mueß im Änglische wiä im Alemannische mit Präposition (of bzw. vo) bildet wäre: "The colour of the houses" (d Farb vu dr Hiiser).
- Dr änglisch Üsdruck "I am doing something", wu arg viil vorkunnt, wird im Alemannische ganz ähnlig bildet. I bi am ebis mache. Anschtatt "I'm writing" heißts dno I bi am Schriibe, "I'm leaving" = I bi am Goh usw.
Diä Paralelle sin wahrschiints zuefellig - si hänke drmit zämme, ass s Änglisch wiäs Alemannisch wennig reglementiärt wore isch un sich Tendenze vu spontanem Sprochbrüch hän kenne durchsetze.
[ändere] Wortschatz
Bim Wortschatz kenne nit alli Ähnligkeite Zuefall sii, bi etlige ähnlige Werter isch vum e gmeinsame Ürsprung üszgoh.
| Änglisch | ditschi Standardsproch | Oberrhiinalemannisch | ditschi Standardsproch | vermueteti Beziähig |
|---|---|---|---|---|
| wet | nass; feucht; Nässe | Wetti | Nässe durch ausgelaufenes Wasser | stammverwandt |
| knife | Messer | Gnibbe (Gniwwe) | stumpfes Messer | stammverwandt |
| look | schauen | luege | schauen | stammverwandt |
| delve | graben | dälbe (dälwe) | graben | stammverwandt |
| lift | hochheben | lubfe | hochheben | stammverwandt |
| listen | zuhören | loose (= hochalem.) | zuhören | stammverwandt |
| giggle | kichern | giigele (gickele) | kichern | stammverwandt |
| meadow (vo Altänglisch mædwe) | Wiese | Matte | Wiese | stammverwandt |
| yell | schreien | vergellschtere | Angst machen | stammverwandt |
| turnip | Rübe; weiße Rübe | Dornipp (Dirrlips) | Fütterrübe | Lehnwort |
| anyway | trotzdem, in jedem Fall | änewäg (einewäg) | trotzdem | Zuefall? |
| always | immer | alwäg (allewäg) | jedenfalls | Zuefall? |
[ändere] Alemannisch as Hilf zum Änglisch lehre
Dr Wendelinus Wurth, Lehrer, Dichter un Lueginsland-Autor üs dr Ortenau, verdrittet, ass d Paralelle vum Alemannische zum Änglische e starki Hilf im Änglischunterricht sii kennte, aber d Vorurteil, wu d Lehrer gege dr Dialäkt hebe, diäge ne dä Wäg versperre. Er sälber nutzt Alemannisch in sinem Änglisch-Unterricht.
Dr Paul Adolf vu Owernah im Elsass het mehreri wisseschaftligi Publikatione zum Thema "Elsässisch as Hilf bim Änglisch lehre" gmacht. Do drzue ghert Mer lehre Ënglisch, e Lehrbuech mit 780 Sitte, wu d Grammatik uf Franzesisch erklärt wird, d Biispiil aber Elsässisch sin. In sinem dictionnaire comparatif multilingue (mehrsprochigs Verglichswerterbuech) wird dr germanisch un romanisch Wortschatz im Änglische vum Elsässische, Ditsche un vum Franzesische här erschlosse.
 |
Dialäkt: Dinkelbergisch |
[ändere] Gschicht
D'Sprochgschicht vum änglischi lässt sich i drüü Periode yteile. D'erschti Phas goht vo 500 bis circa 1100 (normännischi Erobrig) un wird als Altänglisch oder Angelsäggsisch bezeichnet. D'sprochlichi Period noochem altänglischi wird als Mittelänglisch bezeichnet un goht bis zur Grosse Vokalverschiibig im 15te Johrhundert. Druf gfolgt isch s'Früehneuänglisch, wo sich vum hütigi Änglisch nüt bsunders unterschyde het.
[ändere] Altänglisch
D'änglischi Sproch goht uf d'Bsiidlig vo England durch d'Angle, Saxe un Jute im 6te Johrhundert zrugg. Als Beginn vum änglischi wird s'Johr 500 aagsetzt, allerdings het sich d'Sproch am Aafang sicher nüt vo de germanischi Dialäkt ufem Feschtland unterschiide. Bsunders nah verwandt gsi isch Altänglisch mit dr friesischi Sproch un d'beidi Sproche hen zum Teil sogar d'glyche Luutverschiebige durchgmacht. Au hüt isch Friesisch die Sproch wo mitem Änglisch am engschte verwandt isch. D'Grundlag vum altänglischi isch no vorallem s'Germanisch gsi, ersch in dr Periode vum Mittelänglisch isch s'starki französischi Element dezuecho. Öber 80-85% vum altänglischi Vokabular wird hüt nümm bruucht.
[ändere] Yfluss vo andri Sproche
[ändere] Cheltischi Spure
D'cheltischi Bvölkrig vo Britannie isch warschynlich zum Teil um s'Läbe cho, zum Teil vertrybe worre, zum allergröschte Teil aber assimiliirt worre; numme in abglegeni Regione hen sich cheltischi Sproche chönne halte. In dr änglischi Sproch finde sich allerdings absolut überhaupt e chei cheltischi Wörter (bis uf spöteri Entlehnige usem walisischi un gälischi), au Flurname wo uf d'Chelte zruggönn sin üsserscht selte. Des bedütet allerdings nüt dass d'Britannier alli vo de Germane totgschlo worre sin, aber s'cheltischi het als Sproch vo de Unterworfeni chei bsunders Prestige mehr gha. Des stoht im starke Gegesatz zum alemannische Sprochruum, wo vo cheltischi un romanischi Flurname regelrächt übersäht isch.
[ändere] Latiinisch
Durch de Status vum Latiin als Chultursproch un Lingua Franca het s'Altänglisch e Aazahl vo Latiinischi Lehnwörter überno. D'latiinischi Lehnwörter lönn sich i drüü Schichte yteile: d'erschti stammt no us dr Zit vor dr Bsiidlig vo England, d'zweite us dr Zit nooch dr Chrischtianiisirig vo de Engländer, d'dritti schliesslich usem Mittelänglisch nooch dr normännischi Erobrig.
[ändere] Skandinavischi Yflüss
De gröschti Yfluss im altänglischi isch de vo de skandinavischi Sproche vo de Vikinger, vorallem vo de Däne. Vorallem im 9te un 10te Johrhunder sin viili altäglichi Wörter usem Altnordisch entlehnt worre. D'skandinavischi Lehnwörter werre vo de meischti änglischsprochigi nümm als Fremd erchannt, so zum Byspiil sky (Himmel), leg (Bei), cake (Chueche), husband (Ehemaa), oder au s'Pronom they. S'git au e Theori wonooch dr Verluscht vum Kasussyschtem durch d'Däne usglösst worre isch, möglicherwys durch d'Bildig vonere Mischsproch us Änglisch un Dänisch. D'Theori stützt sich zum Byspiil do druf dass d'Fäll z'erscht im dänisch bsetzte Norde verschwunde sin, un ersch spöter im unabhänigi Süede.
[ändere] Syntax
Dodurch dass s'änglischi domols so stark inflektiirt gsi isch, het au d'Satzstellig chönne freier sy. Theoretisch sin alli säggs Stellige vo Subjekt, Objekt un Verb möglich gsi; zum Byschpiil um ei Teil vum Satz als bsunders wichtig z'markiire. In Würklichkeit sin aber mangi Satzstellige trotzdem hüüfiger wie andri gsi. Am hüüfigschte isch s'Verb in zweiter Position (wie im dütsche) oder am Schluss gsi, mit freier Position vo Subjekt un Objekt. In Sätz ohni bsunderi Ufmerksamkeit uf ei Satzteil isch d'Satzstellig also entweder SVO:
- and þa Deniscan ahton sige
- un d' Däne gwunne Siig (un d’Däne hen de Siig gwunne)
oder SOV gsi:
- þæt hie þone Godes mann abitan scolden
- dass sii de Gott Maa verschlinge sotte (so dass sii de Maa vo Gott verschlinge sotte)
Wenn e Teil vum Satz bsunders wichtig gsi isch het mer’s chönne aa de Aafang stelle:
- þa stowe habbaþ giet his ierfenuman
- de Platz hen no syni Nochfahre (dä Platz hen syni Nochfahre immer no)
Au miteme Adverb het e Satz chönne aafange:
- þy ilcan geare gesette Ælfred cyning Lundenburg
- des glychi Johr belagert Alfred Chönig London (im glychi Johr het Chönig Alfred London belagert)
Dodurch dass es s'Hilfsverb "do" nonüt ghä het sin Froge durch s'Vertuusche vo Subjekt un Objekt gformt worre (gnau wie im alemannischi immer no):
- Hwæt segest þu yrðling?
- Was seisch du Buur?
- Wære þu todæg on huntoðe?
- Warsch du hüt uf jage?
Usserdem isch d'doppelti Verneinig wo hüt vo änglischi Sprochpuriste als grottefalsch aagsehe wird, im altenglischi d'Regel gsi:
- ne geseah ic næafre þa burg
- nüt gsehe i nie d' Stadt (i han d'Stadt nie gsehe)
Im hütige Änglisch isch d'Satzstellig uf Grund vum Verluscht vo de Fäll feschtgleit (Subjekt- Verb- Objekt).
[ändere] Dialäkt
S'altänglisch het e Viilfalt vo Dialäkt gha. D'viir wichtiggschti sin s'Merzisch, s'Northumbrisch, s'Kentisch un s'Weschtsäggsisch gsi. Die viir Dialäkt hen mit de verschiidni änglischi Chönigrych übereingstimmt un sin durchus verschriftet gsi. Im Gägesatz zu de althochdütschi Dialäkt isch s'altänglisch zimli guet überliifert; s'Latiinisch isch nämli nüt gar so oft als Amts –un Schriftsproch bnutzt worre wie im althochdütsche Sprochruum. Zwei vo denne Chönigrych, Mercia un Northumbria, sin spöter vo de Vikinger überrannt worre, während Kent un e Teil vo Mercia erfolgrych verteidigt worre sin. Nochdäm d’Angelsäggsischi Chönigrycher 878 vum Alfred dr grossi vereinigt worre sin, hen d’regionali Dialäkt uf Choschte vum Weschtsäggsischi Dialäkt aa Wichtigkeit verlore. Zwar isch immer no uf andri Dialäkt gschrybe worre, dr Grossteil vo de schriftlichi Quelle isch aber im Dialäkt vo Wessex gschrybe. Des loht sich vorallem uf d'politischi Zentraliisirig zruggführe, wo de Dialäkt vo Wessex zur Amtssproch erhobe het. Usserdem sin jetz viili früeher numme mündlich überliiferti Teggscht uf Änglisch übersetzt worre, allerdings vorallem vo Lüt us Wessex. Neui Schriftdialäkt usserhalb vo Wessex sin nooch dr Zentraliisrig nümm entstande.
[ändere] Byspiil
S'Vaterunser (imene Weschtsäggsische Schriftdialäkt)
Fæder ure þu þe eart on heofonum,
Si þin nama gehalgod.
To becume þin rice,
gewurþe ðin willa, on eorðan swa swa on heofonum.
urne gedæghwamlican hlaf syle us todæg,
and forgyf us ure gyltas, swa swa we forgyfað urum gyltendum.
and ne gelæd þu us on costnunge, ac alys us of yfele. soþlice.
[ändere] Gleicher
- Re-Romanization of English
- STELLA ENGLISCH - ein kostenloser Online Kurs Englisch für absolute AnfängerInnen - erstellt im Rahmen eines EU-Projektes
[ändere] Literatür
- Wendelinus Wurth: Erlickert. Lueglinsland vum 30. 9. 2000, Badischi Zittig
- Paul Adolf: Mer lehre Ënglisch. Guide pratique de conversation et de grammaire anglaise pour Alsaciens. 2002. ISBN 2-84629-064-4
- Paul Adolf: dictionnaire comparatif multilingue - Français, Allemand, Alsacien, Anglais. Strasbourg 2006, ISBN 2-84512-038-9
